Morgunblaðið - 23.06.2002, Blaðsíða 32

32 SUNNUDAGUR 23. JÚNÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
23. júní 1992: „Augljóst er, að
efnahagssamdrátturinn, sem
mun fylgja í kjölfar aflanið-
urskurðarins, sem fyrir dyr-
um stendur, mun auka stór-
lega kröfurnar á hendur
ríkissjóði um hvers kyns fyr-
irgreiðslu. Ríkisstjórnin
ákveður ekki fyrr en í júlí, að
hve miklu leyti hún muni fara
að tillögum Hafrann-
sóknastofnunar um nið-
urskurð á þorskafla næstu
þrjú árin. Þó verður að gera
ráð fyrir því, að hann verði
verulegur. Óljóst er því
ennþá, hversu mikið áfallið
verður og að hve miklu leyti
unnt verður að draga úr því
með veiðum vannýttra teg-
unda, bættri nýtingu og ann-
arri nýsköpun í atvinnulíf-
inu.“
. . . . . . . . . .
23. júní 1982: „Tvö lítil atvik í
ríkisfjölmiðlunum leiða hug-
ann að misnotkun á aðstöðu.
Pétur Pétursson, þulur,
ákveður upp á sitt eindæmi
að fella niður tvö orð úr aug-
lýsingu. Segist hann hafa
gert það, af því að hann hafi
talið, að farið væri á svig við
auglýsingareglur útvarpsins,
þar sem auglýst væri, að rak-
arastofa væri opin í verkfalli.
Segist Pétur Pétursson líta á
það sem skyldu sína „á við-
sjárverðum tímum, eins og í
verkföllum eða þegar deilur
og æsingar eru uppi“ að vera
með „opin augu og með öll
skilningarvit vakandi“, þegar
hann les auglýsingar. Í þess-
ari árvekni felst það, að mati
Péturs Péturssonar, að hann
eigi að fella orð úr auglýs-
ingum, þótt auglýsingastofa
útvarpsins hafi samþykkt
umræddan texta og látið
borga fyrir hann. Páll Berg-
þórsson, veðurfræðingur,
notar tækifærið, þegar hann
er að lýsa veðurhorfum í
sjónvarpinu, til að láta í ljós
þá skoðun sína, að vegna sól-
arbirtu á Íslandi kynnu
„stríðsglaðar konur úti í
heimi“ að líta landið hýru
auga „til að æfa sig á því í
dásamlegri hernaðarárás og
vinna sér lof og dýrð á ein-
hverju öðru útskeri“.
. . . . . . . . . .
23. júní 1972: „Um þessar
mundir freista andstæðingar
þátttöku Íslands í varn-
arsamstarfi vestrænna ríkja
þess enn einu sinni að koma á
fót skipulögðum samtökum,
sem að nafninu til eiga að
vera óháð stjórnmálaflokk-
um. Tilraunir af þessu tagi
hafa verið gerðar áður, en án
nokkurs árangurs, enda er
það ekki vafa undirorpið, að
mikill meirihluti þjóðarinnar
er fylgjandi aðild Íslands að
Atlantshafsbandalaginu.“
Fory s tugre inar Morgunb laðs ins
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
ÁBENDING VIÐSKIPTARÁÐHERRA
JÁKVÆÐAR HORFUR
Samkvæmt endurskoðaðri spáÞjóðhagsstofnunar eru horfur íþjóðarbúskapnum jákvæðar,
þegar horft er til næstu missera. Gert
er ráð fyrir að hagvöxtur muni nema
um 2,4% á næsta ári, samdráttur í
þjóðarútgjöldum verði um 3,2% á
þessu ári eða meiri en áður hafði ver-
ið áætlað og að viðskiptajöfnuður
verði hagstæðari en áður var talið.
Hallinn muni nema um 8,1 milljarði
eða um 1% af landsframleiðslu.
Þá er gert ráð fyrir að verðbólgan á
þessu ári verði um 2,3% og um 2,7% á
milli áranna 2002 og 2003 en var 5% á
milli áranna 2001 og 2002.
Loks er áætlað að kaupmáttur
launa muni aukast um 1,8% á milli
ára.
Allt eru þetta mjög jákvæðar vís-
bendingar um að þjóðarbúskapurinn
sé að ná sér á strik eftir samdrátt-
artímabilið, sem hófst seint á árinu
2000 og stendur enn yfir. Það er
ánægjulegt að allar líkur eru á að
hagvöxtur aukist á ný á næsta ári.
En af því tilefni er ástæða til að
hvetja til þess að landsmenn gangi
hægt um gleðinnar dyr, þegar birtir
til á ný og þjóðin missi ekki taumhald
á sjálfri sér, eins og hvað eftir annað
hefur gerzt í góðæri.
Samdráttarskeiðin sem fylgja
miklu góðæri vegna ofþenslu í efna-
hagslífinu eru þungbær fyrir marga,
bæði fyrirtæki og einstaklinga. Þau
leiða að vísu til þess að fyrirtæki og
heimili eru knúin til að hreinsa til í
eigin rekstri, draga úr eyðslu og auka
hagræðingu. En þær umbætur eru
dýru verði keyptar og eiga að geta
verið reglulegur þáttur í rekstri fyr-
irtækja og heimila en ekki björgunar-
aðgerðir með óreglulegum hætti,
þegar herðir að.
Batnandi horfur eru jafnframt
ánægjuleg vísbending um að þau
hagstjórnartæki, sem stjórnvöld hafa
yfir að ráða virka. Batinn sem horft
er til byggist nefnilega ekki á ein-
hverjum happdrættisvinningum, sem
þjóðarbúinu hafa áskotnast, því að
þeir eru engir. Spá Þjóðhagsstofnun-
ar byggist ekki á því að stórfram-
kvæmdir hefjist við virkjanir og álver
vegna þess, að engar slíkar ákvarð-
anir hafa verið teknar. Hún byggist
heldur ekki á því að einhver stórkost-
leg umskipti hafi orðið í sjávarútvegi
vegna mikillar aflaaukningar.
Það er því ljóst að batnandi tíð
byggist fyrst og fremst á því, að
grunnur þjóðarbúskaparins er
traustari en áður og sú staðreynd
gefur tilefni til bjartsýni, þegar til
lengri tíma er litið.
Í ræðu á ársfundi Byggðastofnunarí fyrradag sagði Valgerður Sverr-
isdóttir, viðskiptaráðherra, m.a.: „Í
fjármálafyrirtækjum er meginreglan
sú, að afgreiðsla einstakra erinda eða
lánveitingar eru á könnu fram-
kvæmdastjóra/bankastjóra, en stjórn
sinnir almennri stefnumótun, t.d.
setningu almennra útlánareglna. Með
setningu núgildandi laga um Byggða-
stofnun var að nokkru leyti komið á
hliðstæðri verkaskiptingu, þar eð
heimild var sett inn í 11. gr. laganna
þess efnis, að stjórn stofnunarinnar
getur falið forstjóra að taka ákvarð-
anir um einstakar lánveitingar. E.t.v.
mætti ganga lengra í þessum efnum.“
Þetta er augljóslega rétt ábending
hjá viðskiptaráðherra og vonandi
fylgir Valgerður Sverrisdóttir þess-
um hugmyndum eftir gagnvart nýrri
stjórn Byggðastofnunar.
Þessi stofnun er að verulegu leyti
fjármálafyrirtæki og eðlilegt að þar
sé fylgt svipuðum reglum og þróaðar
hafa verið í bönkum og sparisjóðum,
þar sem svonefndar lánanefndir
gegna mikilvægu hlutverki.
Breyttir starfshættir Byggðastofn-
unar að þessu leyti mundu auka
traust til þessarar stofnunar og
stuðla að því að draga úr þeirri ímynd
hennar að hér sé á ferðinni gamal-
dags fyrirgreiðslustofnun, sem
ástundi vinnubrögð, sem í raun til-
heyri liðinni tíð.
F
réttir um að George Bush
Bandaríkjaforseti hafi í upp-
hafi þessa árs skrifað undir
fyrirmæli til bandarísku leyni-
þjónustunnar, CIA, um að
steypa Saddam Hussein, for-
seta Íraks, á laun hafa kunn-
uglegan hljóm. Með skipun
sinni heimilaði Bush leyniþjónustunni meðal ann-
ars að beita valdi til þess að ná Hussein. Einnig
var kveðið á um aukinn stuðning við andstæðinga
Husseins bæði utan og innan Íraks í formi bein-
harðra peninga, vopna, búnaðar, þjálfunar og upp-
lýsinga. Aukin áhersla skyldi lögð á að safna sam-
an upplýsingum í Írak, jafnt í stjórnkerfinu sem í
þeim hópum samfélagsins, sem eru andvígir Huss-
ein. Í skipuninni er að sögn kveðið á um að beita
CIA og bandarískum sérsveitum á borð við þær,
sem hafa verið að verki í Afganistan eftir hryðju-
verkin, sem voru framin í Bandaríkjunum 11. sept-
ember, og hefðu þær leyfi til þess að vega Hussein
í sjálfsvörn. Þetta bar reyndar embættismaður til
baka og sagði að bannið við að myrða erlenda leið-
toga stæði.
Það vekur athygli að gamli fréttahaukurinn Bob
Woodward, sem flestir tengja afhjúpun Water-
gate-hneykslisins á sínum tíma, fletti ofan af þess-
um fyrirætlunum Bandaríkjamanna á síðum dag-
blaðsins Washington Post. Woodward segir að
þegar hafi tugir milljóna dollara verið veittir í hina
leynilegu áætlun.
Nýrri stefnu í
varnarmálum
þegar fylgt
gagnvart Írak
Bush hefur undanfarið
verið að leggja drögin
að nýrri stefnu í varn-
armálum, sem kölluð
hefur verið Bush-
kenningin og felst í því
að vera fyrri til að láta
til skarar skríða. Hann lagði áherslu á þetta atriði í
ræðu, sem hann flutti á þýska þinginu í maí, og út-
listaði stefnuna með nákvæmari hætti í ræðu í
West Point-herskólanum í upphafi þessa mánaðar.
Condoleezza Rice, þjóðaröryggisráðgjafi forset-
ans, sagði nýlega í viðtali að þarna væri um það að
ræða að afstýra aðgerðum andstæðingsins og
bætti við að sú staða gæti komið upp að ráðast
þyrfti á andstæðinginn áður en andstæðingurinn
réðist á þig. Rice nefndi hvorki einstök ríki né
hryðjuverkasamtök í þessu sambandi, en ljóst er
að þegar er verið að fylgja hinni nýju stefnu varð-
andi Írak og ræður sú sannfæring Bandaríkja-
forseta að Hussein sé að koma sér upp gereyðing-
arvopnum mestu um það. Í samtali við breska
blaðamanninn Trevor McDonald í apríl sagði
Bush að það „versta sem gæti gerst væri að þjóð
eins og Írak undir forustu Saddams Husseins yrði
leyft að þróa gereyðingarvopn og slást í lið með
hryðjuverkasamtökum þannig að hægt yrði að
beita heiminn kúgun. Ég ætla ekki að láta það ger-
ast“. Þegar Bush var spurður hvernig hann ætlaði
að koma því til leiðar var svarið stutt: „Við skulum
bíða og sjá.“
Afgerandi stuðningur er við skipun forsetans
meðal forustumanna beggja flokka á Bandaríkja-
þingi, þótt sumir segðu að Bandaríkjastjórn yrði
að vera reiðubúin að grípa til víðtækari aðgerða ef
ekki tækist að steypa Hussein á laun. Ekki er
heldur sannfæring fyrir því innan Bandaríkja-
stjórnar að þessar aðgerðir dugi til. Woodward
segir að skipunin sýni að Bandaríkjastjórn sé nú
tilbúin að setja peninga í stefnu, sem hingað til hafi
aðeins verið fylgt eftir með afdráttarlausum yf-
irlýsingum og málflutningi, og hefur eftir heim-
ildum að aðgerðir CIA séu hluti af víðtækari áætl-
unum um að steypa Hussein, þar á meðal að beita
efnahagslegum þrýstingi og utanríkisráðuneytinu
og víðtæk hernaðaríhlutun muni að lokum fylgja.
Hann segir að í varnarmálaráðuneytinu sé verið
að skoða ýmsa möguleika, þar á meðal innrás þar
sem beitt yrði 200 til 250 þúsund hermönnum, en
hún yrði ekki gerð fyrr en á næsta ári. Einn heim-
ildarmaður hans segir að aðgerðir CIA séu eink-
um til þess að undirbúa árás hersins. Markmiðið
sé að átta sig á því hvar eigi að láta til skarar
skríða og koma á tengslum við hina ýmsu framtíð-
arleiðtoga og hópa, sem kynnu að taka við þegar
Hussein væri á braut.
Deilt um
aðferðir til að
koma Saddam
Hussein frá
Dagblaðið The New
York Times birti í vik-
unni fréttaskýringu
þar sem því var haldið
fram að menn væru
ekki á eitt sáttir um
hvernig ætti að fara að
því að bola Hussein frá völdum. Eining væri um að
láta á það reyna á næstu mánuðum hvort þær að-
ferðir, sem fyrirskipaðar voru fyrr á árinu dugi til
að koma honum frá, en margir í stjórninni ættu
von á því að þær tilraunir muni misheppnast og
ágreiningur væri um framhaldið. Blaðið hefur
heimildir fyrir því að meðal borgaralegra embætt-
ismanna í varnarmálaráðuneytinu, þjóðaröryggis-
ráðinu og innan stjórnarinnar sjálfrar sé öflugur
stuðningur við það að beita takmörkuðu hervaldi,
það er nota sérsveitir sem starfi með andófshóp-
um, sem fyrir eru í Írak, líkt og gert var í Afganist-
an. Bandaríska herráðið, sem í sitja yfirmenn flug-
hers, landhers og sjóhers Bandaríkjanna ásamt
yfirmanni herráðsins, mun hins vegar vera þeirrar
hyggju að munurinn á Írak og Afganistan sé slíkur
að það sé barnalegt að ætla að slíkar aðgerðir dugi
til. Þeir munu vera fylgjandi því að beita afgerandi
hervaldi ef til þess komi að gerð verði árás og til
þess þurfi minnst 200 þúsund hermenn. Þeir hafa
hins vegar þungar áhyggjur af því að Írakar muni
nota sýkla- eða efnavopn og óttast einnig að íhlut-
un myndi hafa í för með sér að herinn yrði bundinn
í Írak næstu árin eftir að Hussein yrði steypt. Í
blaðinu segir að rætt sé um þrjár leiðir til að koma
Hussein frá, í fyrsta lagi að veita óvinum hans
gögn og upplýsingar í því skyni að innsti kjarninn í
hernum geri uppreisn, í öðru lagi að styðja árás
andstöðuhópa úr lofti og með takmörkuðum hætti
á jörðu niðri og í þriðja lagi að Bandaríkjamenn
geri innrás. Þessar þrjár leiðir útiloki hins vegar
ekki hver aðra og til greina komi að byrja á þeim
kostum, sem feli í sér takmarkaðri afskipti, áður
en gengið verði svo langt að gera innrás.
Ólíklegt talið
að yfirmenn
geri uppreisn
Litlar líkur eru taldar
á að fyrsti kosturinn,
að yfirmenn í hernum
geri uppreisn, gangi
eftir, þótt hann kynni
að vera vænlegastur.
Reynt hefur verið að fara þá leið frá því að Persa-
flóastríðinu lauk án þess að það bæri árangur.
Þeir, sem styðja annan kostinn, sem snýst um það
að sérsveitir komi sér fyrir í suðurhluta Íraks, lýsi
yfir frísvæði þar og Bandaríkjamenn styðji síðan
árás á Bagdad úr lofti, líta svo á að Hussein sé mun
veikari fyrir nú en hann var í Persaflóastríðinu og
andstæðingar hans geti treyst á það að liðsmenn í
íraska hernum muni unnvörpum hlaupast undan
merkjum. Þeir, sem efast um gagnsemi þess að
fara þessa leið, segja að það sé óskhyggja að ætla
að endurtaka sama leikinn og í Afganistan og
benda á að mun meira jafnræði hafi verið með
Norðurbandalaginu, sem Bandaríkjamenn
studdu, og herafla talibana. Embættismenn segja
líklegast að þriðji kosturinn verði á endanum ofan
á og þá myndi bandaríski herinn og hugsanlega sá
breski gera innrás í Írak. Umfang þeirrar aðgerð-
ar yrði þó helmingi minna en í Persaflóastríðinu
fyrir áratug. Samkvæmt The New York Times er
enginn ágreiningur um það að skipuleggja verði
eftirleikinn. Herráðið leggur áherslu á að nauð-
synlegt sé að skilgreina hvað teljist sigur í Írak og
ákveða hver eða hvað eigi að taka við af stjórn
Husseins. Um leið verði að meta hvaða áhrif að-
gerðir gegn Saddam Hussein hafi á stöðuna í
Persaflóa og fyrir botni Miðjarðarhafs.
Einu andstæðingar Husseins sem hafa yfirráð
yfir landi og herafla eru Kúrdar. Stjórn Bush hef-
ur verið að biðla til þeirra í tilraun sinni til þess að
mynda bandalag andstæðinga Husseins. Í frétt í
dagblaðinu USA Today í vikunni kemur fram að
tvær fylkingar Kúrda, KDP og PUK, sem lengi
hafa deilt, hafi fyrr í þessum mánuði ákveðið að
starfa saman og nota 1,3 milljóna dollara styrk frá
Bandaríkjamönnum til að efla heilsugæslu á yf-
irráðasvæði sínu í Norður-Írak, en þessi öfl hafa
sagt að þau séu andvíg hernaðarlegri íhlutun
Bandaríkjamanna. Hingað til hafa Bandaríkja-
menn látið peninga sem renna eiga til átaksins til
að steypa Saddam Hussein í hendur hins svokall-
aða Íraska þjóðarráðs (INC) sem hefur aðsetur í
London og nýtur stuðnings í varnarmálaráðuneyt-
inu og á Bandaríkjaþingi.
INC er í raun sköpunarverk Bandaríkjamanna.
Leiðtogi þess er Ahmed Chalabi, bankamaður,
sem nam í Massachusetts Institute of Technology
og hefur búið á Vesturlöndum undanfarin 20 ár. Á
Bandaríkjaþingi heyrast þær raddir að Chalabi
njóti ekki mikils stuðnings innan Íraks og fyrir
vikið féllst Jesse Helms, þingmaður repúblikana
og hæst setti fulltrúi þeirra í utanríkismálanefnd
öldungadeildarinnar, á að hleypa fjárveitingu til
Kúrdanna í gegn eftir að hafa staðið í vegi fyrir
henni síðan í haust. Í grein í blaðinu Jordan Times
í Jórdaníu var í vikunni sagt að INC hefði engan
trúverðugleika í Írak, enda væru samtökin ekkert
annað en leppur CIA.
Það varð ljóst fljótlega eftir hryðjuverkin 11.
september að Bandaríkjamenn hygðust beina
sjónum sínum að Saddam Hussein. Írakar hafa nú
verið beittir víðtækum efnahagsþvingunum í rúm
tíu ár án þess að það hafi borið annan árangur en