Morgunblaðið - 24.09.2002, Side 24

LISTIR
24 ÞRIÐJUDAGUR 24. SEPTEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
M
ERCE Cunningham
er frumkvöðull
merkingarleysis í
nútímadansi, hug-
myndafræði sem
kennd er við póst-módernisma, og
setti sterkan svip á nútímadans í
Bandaríkjunum og Evrópu á 6. og
7. áratug síðustu aldar. Cunn-
ingham stofnaði samnefndan dans-
flokk árið 1953 og hefur hann samið
yfir 200 verk fyrir flokkinn auk
verka sem hann hefur samið sér-
staklega fyrir aðra dansflokka.
Cunningham er 83 ára en ferðast
enn um heiminn með dansflokki
sínum og verður viðstaddur sýn-
inguna í Borgarleikhúsinu í kvöld.
Ekki eru nema nokkur ár síðan
hann hætti sjálfur að dansa en
hann er enn við að semja verk fyrir
dansflokkinn. Nú síðast var frum-
sýnt nýtt verk eftir hann í London
og fleiri verk eru á dagskránni á
næstunni, meðal annars hefur hann
áhuga á að fá íslensku hljómsveit-
ina Sigur Rós til að semja tónlist
við eitt verka sinna.
Velkominn til Íslands. Hefur þú
komið hingað áður?
„Já, ég var á leiðinni frá New
York til Lúxemborgar fyrir tíu til
fimmtán árum. Það var seinkun á
vélinni og við þurftum að bíða í
Keflavík. Í stað þess að bíða var
okkur ekið í gegnum bæinn, en
hann var ekkert í líkingu við það
sem hann er núna. Hér hafa orðið
ótrúlegar breytingar á mjög
skömmum tíma.“
Þegar þú byrjaðir að semja voru
velflest dansverk með sögu eða
hlaðin merkingu og þú varst sjálfur
þjálfaður sem dansari til að túlka,
ýmist sögu eða tilfinningar. Hvern-
ig fékkst þú á þeim tíma hugmynd-
ina að því að semja dansverk sem
voru afstrakt?
„Ég var hrifinn af hreyfingum og
er enn þeirrar skoðunar að hreyf-
ing þurfi ekki að merkja eitthvað til
þess að vera áhugaverð. Hreyfingin
ein og sér er góð og gild, hún er
áhugaverð. Ég byrjaði að semja
sólóverk sem var ekki um neitt sér-
stakt heldur byggt á hugmyndum
um hvernig við hreyfum okkur.
Þannig byrjaði þetta. En það voru
jafnframt margir aðrir hlutir sem
höfðu áhrif á þetta ferli. Myndlist-
armennirnir sem ég þekkti og
starfaði með, voru að byrja að
vinna afstrakt. Þeir voru ekki að
mála eitthvað sérstakt heldur
leyfðu málverkinu að vera það sem
það var. Mér fannst mun áhuga-
verðara að vinna á þennan hátt en
að semja verk með sögu eða ádeilu
svo ég hélt því bara áfram,“ segir
Cunningham og hlær.
Í byrjun voru hvorki almenn-
ingur né gagnrýnendur hrifnir af
verkum þínum og þegar þú hættir
sem dansari hjá dansflokki Mörthu
Graham skrifað Walter Terry að
„það væri synd að svo stórkostleg-
ur dansari eyddi tíma sínum í svona
vinnu“. Höfðu lítill áhugi og slæm
gagnrýni einhver áhrif á þig? Hugs-
aðir þú til dæmis einhvern tímann
um að hætta á þeirri braut sem þú
hafðir valið þér?
„Já, ég hugsaði um það. En það
var ekki svo mikið um gagnrýni til
að byrja með, við vorum aðallega
hunsuð af gagnrýnendum sem
mættu ekki á sýningarnar okkar.
Þegar þeir síðan mættu, reyndu
þeir eftir fremsta megni að leggja
merkingu í hreyfingarnar, en
horfðu ekki bara á þær eins og þær
voru. En það var að sjálfsögðu það
sem ég hafði áhuga á og var að
vinna með.
Ég ákvað, þrátt fyrir mótlæti, að
halda áfram á minni braut. Það
hljómar kannski eins og valið hafi
verið auðvelt en það var það alls
ekki. Þvert á móti var þetta mjög
erfitt á tímabili. En ég byrjaði að
vinna með John Cage, öðrum nú-
tímatónskáldum og myndlist-
armönnum. Þeir voru að gera verk
í svipuðum anda og með svipaðan
tilgang og ég, svo ég hugsaði með
mér að það sem við værum að gera
væri áhugavert og hélt áfram. Ég
hlustaði á þeirra hugmyndir, og
þótt við værum ekki með nákvæm-
lega sömu hugmyndir, fann ég að
andi þeirra var svipaður og minn og
það hvatti mig áfram. Andi okkar
var, eins og Robert Rauschenberg
sagði einu sinni: „Það sem við átt-
um saman voru hugmyndir og fá-
tækt,““ segir Cunningham og hlær
aftur dátt.
Síðan fóruð þið í mikilvægt sýn-
ingarferðalag um Evrópu og Asíu
sem breytti viðhorfinu í Bandaríkj-
unum til ykkar. Þegar þið voruð í
París, skrifaði eitt frönsku dagblað-
anna í fyrirsögn að þú værir að lýsa
yfir stríði við klassískan ballett.
Varstu að því?
„Það er alger vitleysa. Sá sem
skrifaði þetta var svo forviða yfir
því sem við gerðum að honum datt
ekki neitt annað í hug. Ég var ekki
að lýsa yfir stríði við neinn, ég hafði
bara áhuga á að vinna með hug-
myndir sem voru í kringum mig.“
En líkar þér klassískur ballett?
„Já, ef hann er áhugaverður, en í
langflestum tilvikum finnst mér
hann það ekki. Ég fór oft áður fyrr
og horfði á sýningar en mér fannst
mjög fljótlega að tæknilega væri
ballett ekki nógu spennandi fyrir
mig. Ég hafði unnið í dansflokki
[Mörthu] Graham og þar var
áherslan á hreyfingar efri líkamans,
en í klassískum ballett er áherslan
á fæturna. Mér fannst eins og þetta
tvennt hefði aldrei verið sett sam-
an. Mín tæknivinna hefur gengið út
á að samræma þetta tvennt, að
kanna mögulegar hreyfingar alls
líkamans,“ útskýrir Cunningham.
Síðustu ellefu ár hefur þú samið
verk þín með tölvuforritinu Life-
Forms. Hvernig datt þér í hug að
fara að semja verk með tölvu?
„Vinur minn spurði hvort ég
hefði heyrt um LifeForms og ég
hafði að sjálfsögðu aldrei heyrt um
það. Forritið varð til sem sam-
starfsverkefni á milli dansdeildar
og tölvudeildar háskólans í Van-
couver í Kanada. Vinur minn spurði
hvort ég vildi fá að vita meira um
þetta verkefni og ég sagði endilega.
Ég fékk sent myndband með því
sem þau voru að gera og fannst það
strax áhugavert. Þau buðu mér að
nota forritið og komu til mín með
alls kyns tölvubúnað. Í forritinu er
líkami sem hreyfist og smám saman
tókst mér að læra á það. Núna sem
ég um 40% af því sem ég geri með
tölvunni. Kosturinn við að nota
LifeForms er hvað það er tíma-
sparandi. Ég get unnið á meðan
dansararnir eru í mat eða fríi.“
En hvaða kosti hefur það að
semja með tölvuforritinu umfram
það að semja á hefðbundinn hátt?
„Við erum alltaf að semja útfrá
líkama dansarans. Við biðjum dans-
arann um að prófa hitt og þetta. En
þegar unnið er með forritinu er
dansarinn ekki á staðnum og við
verðum að muna að dansarar verða
þreyttir en tölvan ekki! Með forrit-
inu er hægt að prófa hluti og velta
fyrir sér hvernig þeir koma út á
sviði. Það er þó ekki hægt að búast
við því að dansarinn geti gert það
sem tölvugerði líkaminn gerir.
Hann getur gert ýmislegt sem við
getum ekki. Ég reyni að prófa hluti
sem ég geri í tölvunni á döns-
urunum og ef einn þeirra nær spor-
unum þá veit ég að allir hinir munu
á endanum ná þeim líka. Þannig
hefur mér tekist að kanna nýjar
víddir með því að nota tölvuna.“
Þú hefur samið yfir 200 verk, er
það ekki?
„Ég hef aldrei talið þau en David
Vaughan [skjalavörður] hefur talið
þau saman,“ segir hann og hlær.
Getur þú gefið okkur hugmynd
um hvaðan þú færð innblástur að
verkunum þínum?
„Frá hreyfingum. Af því að horfa
á menn og dýr hreyfa sig. Það geta
verið mjög smáar hreyfingar sem
auga mitt nemur. Kannski einhver
hreyfing sem hefur í sér takt. Ég
horfi á fólk og velti fyrir mér
hvernig það hreyfir sig. Síðan prófa
ég hreyfinguna sjálfur.“
Hefur þú fylgst með því sem hef-
ur verið að gerast í dansheiminum
undanfarin ár?
„Ég hef ekki fylgst eins vel með
undanfarin ár og ég gerði, ég hef
bara ekki tíma til þess, við erum
alltaf á ferðalögum og það er svo
margt að gerast. Mér finnst hins
vegar þegar á heildina er litið að
dans eigi sér glæsta framtíð.“
Skynjar þú þau áhrif sem þú hef-
ur haft þegar þú horfir á nýrri
dansverk?
„Ja, ætli það ekki. Það er sumt
sem mér líkar, eins og þegar mínar
hugmyndir eru nýttar á skyn-
samlegan hátt. En eftirlíkingar og
stælingar líka mér ekki.“
Það er ekki svo langt síðan þú
hættir að dansa sjálfur?
„Nei, það er ekki svo langt síðan
og eftir að ég hætti hef ég snúið
mér að leiklist,“ segir Cunningham
og hlær. Hann rifjar upp útvarps-
leikrit sem tónskáldið John Cage
skrifaði en leikritið hafa Cunn-
ingham og félagar hans endurvakið
á sviði og leikur Cunningham hlut-
verk Erik Satie í verkinu. „Við er-
um kyrr á sviðinu mestan tímann
en við höfum leikið verkið á leiklist-
arhátíðinni í Edinborg, í Berlín,
Ástralíu og á fleiri stöðum. Ég er
því aftur kominn í leikhúsið eftir að
ég hætti að dansa, og ég er afar
ánægður með það. Mér finnst gott
að vera í leikhúsinu.“
En þú hættir ekki að dansa fyrr
en fyrir nokkrum árum, flestir
dansarar hætta að dansa um fer-
tugt?
„Ég var nú bara rétt að byrja
þá,“ segir Cunningham og hlær.
Á þriðjudaginn [í kvöld] verða
semsagt tvö verk á efnisskránni.
„Já, það er Rainforest sem er frá
1968 og er með tónlist eftir David
Tudor og silfurkoddana eftir Andy
Warhol, en þeir eru fylltir með
blöndu af lofti og helíum. Sumir
þeirra hanga í lausu lofti og eru
festir niður með snúru svo þeir
hverfi ekki, en aðrir liggja á gólfinu
og hreyfast, þeir eru eins og menn.
Nema þegar það er kalt þá hreyfast
þeir ekki.
Síðan er BIPED sem er frá 1999,
það er með tæknilegri sviðsmynd.
Það er tjald fyrir framan sviðið sem
maður sér dansinn í gegnum. Á
tjaldið er varpað tölvumyndum af
danssporum sem ég samdi upp-
runalega fyrir dansarana. Dans-
sporin voru tekin upp á filmu og
síðan unnin í tölvu og notuð til að
setja á skjáinn fyrir framan sviðið.
Það er því bæði dans fyrir framan
sviðið og á sviðinu.“
Er það rétt að þú hyggist vinna
með íslensku hljómsveitinni Sigur
Rós á næstunni?
„Já ég vonast til þess,“ segir
Cunningham og Trevor Carlson,
upplýsingafulltrúi dansflokksins,
bætir við til útskýringar: „Við von-
umst til að geta komið á samstarfi
við SigurRós og Radiohead fyrir
frumsýningu sem á að vera í New
York í október 2003. Síðan er gert
ráð fyrir að við ferðumst um með
verkið,“ segir Carlson.
Ætlið þið þá að koma aftur til Ís-
lands og sýna okkur það verk?
„Já, við myndum endilega vilja
það. Við myndum koma og fara í
Bláa lónið!“ segir Cunningham sem
er nýkominn úr baðferð í Bláa lónið
og er greinilega hrifinn af staðnum.
Að lokinni dvöl sinni á Íslandi held-
ur dansflokkurinn og Cunningham
sjálfur til Noregs þar sem flokk-
urinn sýnir í Ósló á CODA-
danshátíðinni.
Ferðast þú alltaf með dans-
flokknum þínum?
„Já, ég ferðast oftast með dans-
flokknum, ég hef gaman af því og
vil gjarnan vera innan um dans-
arana mína,“ segir Cunningham að
lokum.
Áttum
saman
hugmyndir
og fátækt
Merce Cunningham-dansflokkurinn
sýnir tvö verk í kvöld á stóra sviði Borg-
arleikhússins. Stofnandi og danshöfund-
ur flokksins, Merce Cunningham, er
með í för en hann er einn áhrifamesti nú-
lifandi danshöfundur heims. Ragna Sara
Jónsdóttir ræddi við hinn 83 ára Cunn-
ingham um ferilinn og fortíðina, tölvur
og dans, og Sigur Rós og Bláa lónið. „Ég var hrifinn af hreyfingum og er enn þeirrar skoðunar að hreyfing þurfi ekki að merkja eitthvað til þess að
vera áhugaverð. Hreyfingin ein og sér er góð og gild, hún er áhugaverð,“ segir Merce Cunningham.
rsj@mbl.is
Morgunblaðið/Kristinn