Morgunblaðið - 18.08.2003, Page 17

MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 18. ÁGÚST 2003 17
á þeim
gt mesta
ni þeirra
d á
?
a lög um
skistofn-
arnir við Ísland séu sameign þjóð-
arinnar. Fram hefur komið vilji
stjórnmálamanna til að setja ákvæði
þess efnis í stjórnarskrá og því hefur
verið haldið fram að slíkt myndi vera
ósamrýmanlegt aðild Íslands að
Evrópusambandinu. Sú afstaða
byggir á misskilningi. Eignarhald á
auðlindinni skiptir engu máli fyrir
reglur um stjórnun fiskveiða. Í 295.
gr. Rómarsamningsins er kveðið á
um að ekkert ákvæði samningsins
raski fyrirkomulagi eignaréttar í að-
ildarríkjunum. Þannig hafa til dæm-
is heilu og hálfu atvinnugreinarnar
verið þjóðnýttar og einkavæddar á
víxl í aðildarríkjunum á gildistíma
samningsins, án nokkurra vand-
kvæða. Það sem skiptir máli og
efnahagslífið er bundið af, eru
grunnreglur Evrópusambandsins
um bann við mismunun og – í tilviki
sjávarútvegsins – um fyrirkomulag
fiskveiðistjórnunar. Ef við yrðum
aðilar að Evrópusambandinu
myndu reglur um kvótaúthlutun
fara eftir þeirri niðurstöðu sem Ís-
land næði í aðildarsamningum rétt
eins og kvótaúthlutanir fara í dag
fram á grundvelli íslenskra laga,
óháð því hvort auðlindin er eiganda-
laus, í þjóðareign eða einkaeign.
Að spyrja réttu spurninganna
Enginn hefur haldið því fram í
fullri alvöru að hægt sé að fá var-
anlega undanþágu frá grundvallar-
reglum Evrópusambandsins á sviði
sjávarútvegsmála í aðildarsamningi.
Þess vegna er óþarfi að spyrja stöð-
ugt hvort slík undanþága fáist, því
svarið er augljóslega neikvætt. Ef
spurningin byggir á röngum for-
sendum fæst alltaf vitlaust svar. Ut-
anríkisráðherra hefur hins vegar í
frægri ræðu í Berlín í hitteðfyrra
lýst með skýrum hætti hvernig unnt
væri að tryggja íslenska hagsmuni á
sviði sjávarútvegsmála innan
ramma sjávarútvegsstefnu Evrópu-
sambandsins. Enginn hefur véfengt
þá lýsingu með nokkrum haldbær-
um rökum. Við þurfum því að fara
að spyrja réttu spurninganna, ef við
ætlum að fá gagnleg svör.
Þegar horft er á staðreyndir
þessa máls blasir við að forsvars-
menn Evrópusambandsins, þeirra á
meðal Franz Fischler, hafa gengið
eins langt og ætlast má til í að út-
skýra að í aðildarsamningum við Ís-
land verði tekið tillit til íslenskra
hagsmuna í sjávarútvegi. Þeir væru
ekki starfi sínu vaxnir ef þeir lofuðu
Íslendingum fyrirfram fullu forræði
yfir sjávarútvegsmálum í íslenskri
lögsögu. Þar sem Íslendingar hafa
ekki sótt um aðild, hefur enginn
embættismaður Evrópusambands-
ins umboð frá aðildarríkjunum til að
bjóða Íslendingum eitt né neitt.
Hvenær hefur það gerst að annar
samningsaðili falli frá öllum sínum
kröfum áður en samningar hefjast?
Á undanförnum vikum höfum við
séð hverju forsætisráðherra og ut-
anríkisráðherra hafa fengið áorkað
með skynsamlegri málafylgju í
samningum við Bandaríkin um
framtíð varnarviðbúnaðar hér á
landi, eftir að fyrir lá ákvörðun á
æðstu stöðum í Washington sem
gekk gegn íslenskum hagsmunum.
Er einhver ástæða til að ætla að ís-
lenskum stjórnvöldum muni farnast
ver í samningum við Evrópusam-
bandið? Eru einhverjar líkur til þess
að Ísland þyrfti – eitt allra ríkja sem
sótt hafa um aðild að sambandinu –
að sætta sig við að fórna grundvall-
arhagsmunum sínum í aðildarsamn-
ingi?
rninganna



 
 

 !""#$%!%
&
' $!( %
%)#*$!(
+ ,-- ..
'/0.
Höfundur er lögmaður.
F
RANS Fischler, fram-
kvæmdastjóri sjáv-
arútvegsmála ESB,
var hér á landi fyrir
nokkru og opnaði m.a.
Miðstöð Evrópuupplýsinga við Há-
skólann í Reykjavík. Í erindi sem
Fischler flutti var m.a. rætt um
hvort samræma mætti hagsmuni Ís-
lands í sjávarútvegi að sjávarútvegs-
stefnu ESB ef til aðildarviðræðna
kæmi.
Fischler tók fram að um flókið mál
væri að ræða. Sjávarútvegur er ekki
einungis mikilvægur efnahagslega á
Íslandi heldur er fyrirbærið marg-
slungið og pólitískt. Hann er greini-
lega vel að sér í sjávarútvegsmálum
Íslendinga og gerir sér fulla grein
fyrir því að hér er um tilfinn-
ingaþrungið mál að ræða. Samt sem
áður er Fischler sannfærður um að
hægt væri að leysa þessi mál ef til
aðildarviðræðna kæmi.
Fischler áréttaði að ESB væri
„klúbbur“ þjóðríkja með ákveðnar
grunnreglur og ríki sem vilja ganga í
„klúbbinn“ þurfi að gangast undir
gildandi reglur. Ef til aðildar-
viðræðna kæmi gætu Íslendingar því
ekki vænst þess að fá varanlega und-
anþágu frá sjávarútvegsstefnunni í
heild sinni. Evrópuandstæðingar
hafa gripið ummælin á lofti og túlkað
sem vatn á myllu málstaðarins – að-
ildarviðræður væru hrein og klár
tímasóun. Hér eru hins vegar engin
ný sannindi á ferðinni og engin
vatnaskil í Evrópuumræðunni. Op-
inber stefna ESB hefur ávallt verið
sú að veita engar varanlegar und-
anþágur frá gildandi reglum sam-
bandsins. Samt sem áður er ljóst að
víða í regluverki ESB er að finna
undanþágur og sérlausnir á sviðum
þar sem um augljósa sérhagsmuni er
að ræða. Í máli Fischlers kom skýrt
fram að aðildarviðræður snúast um
að leysa vandamál sem upp kunna að
koma í formi aðlögunar eða sér-
lausna fyrir viðkomandi ríki í sam-
ræmi við grundvallarreglur ESB-
réttar. Í nýlegu riti Stefáns Más
Stefánssonar, lagaprófessors við Há-
skóla Íslands, og Óttars Pálssonar
héraðsdómslögmanns, kemur fram
að lagalega séð er ekkert því til fyr-
irstöðu að semja um sérlausnir í að-
ildarviðræðum ef pólitískur vilji er
fyrir hendi. Slík ákvæði yrðu þá fest í
aðildarsamningi og hefðu stöðu
frumréttar í Evrópurétti.
Dæmi um sérlausnir
Nýjasta dæmið um sérlausnir má
finna í aðildarsamningi Möltu. Malt-
verjar fóru fram með sérkröfur í
sjávarútvegi og náðu markmiðum
sínum í öllum grundvallaratriðum.
Jafnframt náðu þeir fram varanlegri
undanþágu sem takmarkar mögu-
leika útlendinga á að fjárfesta í fast-
eignum á eyjunni. Hér er um und-
anþágu að ræða frá grundvallarreglu
ESB. Skýrasta dæmið um víðtækar
sérlausnir fyrir einstök aðildarríki er
að finna í landbúnaðarstefnu ESB og
má rekja til aðildarviðræðna Svía,
Finna og Norðmanna. Í aðildarvið-
ræðum lögðu þjóðirnar áherslu á að
fá varanlega undaþágu frá landbún-
aðarstefnunni. Rökin voru þau að
landbúnaður á norðurslóðum gæti
aldrei keppt við landbúnað sunnar í
álfunni. Viðhorf framkvæmdastjórn-
arinnar voru hins vegar skýr. Var-
anlegar undanþágur komu ekki til
greina. Hér mættust stálin stinn og
var málaflokkurinn sá síðasti sem
gengið var frá í viðræðunum. Ágrein-
ingurinn var leystur með „lagaleik-
fimi“ á pólitískan hátt. Í orði kveðnu
fengu ríkin þrjú ekki varanlega und-
anþágu frá landbúnaðarstefnunni.
Hin pólitíska lausn fólst hins vegar í
því að skilgreina landbúnað ríkjanna
innan stefnunnar sem „heimskauta-
landbúnað“ með sérreglum. Þannig
var komið til móts við umsóknarríkin
með klæðskerasaumuðum hætti í
fullu samræmi við ESB-rétt. Þessi
leið hefur verið nefnd til sögunnar
varðandi sjávarútveg Íslendinga og
fer Halldór Ásgrímsson utanríkis-
ráðherra þar fremstur í flokki. Hall-
dór er bjartsýnn á að slík lausn gæti
náð fram að ganga í aðildarviðræð-
um. Aðspurður treysti Fischler sér
ekki til að leggja mat á þennan
möguleika enda ekki hans hlutverk
sem embættismans að vega og meta
pólitískar lausnir á borð við þessa.
Niðurstaða
Því ber að fagna að jafnháttsettur
fulltrúi ESB og Fischler reki á fjörur
okkar og ræði opinberlega um Evr-
ópumál. Flestir eru sammála um að
ekki sé spurning hvort heldur hve-
nær við þurfum að taka afstöðu til
ESB-aðildar. Viljum við taka okkur
far með hinni fjölskrúðgu Evrópu-
hraðlest – líkt og öll okkar helstu við-
skipta- og vinátturíki – eða viljum við
standa á brautarpallinum og fylgjast
álengdar með? Eins og staðan er í
dag hafa íslensk stjórnvöld enga op-
inbera stefnu í Evrópumálum aðra
en þá að bíða og sjá til; sjá til hvað
Norðmenn gera, sjá til hvort og hve
lengi EES-samningurinn heldur, sjá
til hvernig stækkun ESB gengur, sjá
til hvort íslenskt atvinnulíf geti bitið
á jaxlinn og þraukað í alþjóðlegri
samkeppni þrátt fyrir handónýtan
gjaldmiðil. Meðan þetta við-
horf er ríkjandi skilur heim-
sókn Fischlers ákaflega lítið
eftir sig. Evrópuandstæðing-
ar eru jafnsannfærðir og fyrr
um að ESB-aðild komi ekki til
greina. Þeir eru sannfærðir
um að sem smáríki hafi Ísland ekkert
að sækja í ESB þar sem hagsmunir
okkar yrðu fyrir borð bornir í valda-
baráttu hinna stóru. Sjávarútvegi
okkar yrði fórnað sem skiptimynt
fyrir „aðra“ hagsmuni og hjáróma
rödd okkar mætti sín lítils. Þessi sýn
er ekki ný af nálinni. Róttækir vinstri
menn hafa alla tíð kyrjað þennan kór.
Í aðdraganda aðildar Íslands að
EFTA 1970 vöruðu þjóðernissósíal-
istar við aðild. Þess yrði ekki langt að
bíða að hagsmunum Íslands yrði
fórnað og okkar biðu þau aumu örlög
að vera útkjálkaverstöð norður í höf-
um! Sömu rök voru tínd til í EES-
ferlinu og er enn beitt þegar aðild að
ESB ber á góma. Eini munurinn er
sá að nú hafa íhaldsmenn gengið í lið
með þjóðernissósíalistum. Með af-
stöðu sinni til ESB hefur Sjálfstæð-
isflokkurinn mótað sér algjöra sér-
stöðu meðal hófsamra hægri afla í
Evrópu.
Evrópusinnar eru á hinn bóginn
jafnsannfærðir og fyrir heimsókn
Fischlers um að full aðild sé væn-
legur kostur fyrir Ísland. Reynsla
nágranna okkar af aðild sé í alla staði
mjög góð og reynsla okkar af Evr-
ópusamstarfi sömuleiðis. Þvert á
svartsýnisspádóma Evrópuandstæð-
inga hefur íslenskt samfélag þróast
til betri vegar og styrkst. Evrópu-
sinnar eru sem fyrr sannfærðir um
að hægt sé að finna pólítíska lausn á
sérhagsmunum Íslands og full aðild
eigi því að vera á dagskrá íslenskra
stjórnvalda. Svo er þó ekki. Höfuð
sitjandi ríkisstjórnar hefur tekið ein-
hliða afstöðu með Evrópuandstæð-
ingum og eftir höfðinu dansa limirnir
nauðugir viljugir. Á meðan svo er
gerir heimsókn þungavigtarmanns á
borð við Fischler lítið annað en að
halda umræðunni í sviðsljósi fjöl-
miðla sem er ágætt útaf fyrir sig. Slík
heimsókn hreyfir hins vegar lítið við
kyrrstöðunni sem ríkir í Evrópumál-
um. Það eina sem gæti hreyft við
málinu við núverandi aðstæður eru
utanaðkomandi áhrif, t.d. ef Norð-
menn ákveða að sækja um aðild. Þá
erum við Íslendingar hins vegar ekki
að móta afstöðu okkar á eigin for-
sendum.
Herra Fischler
sagði það!
Eftir Úlfar Hauksson
’ Höfuð sitjandi rík-isstjórnar hefur tekið ein-
hliða afstöðu með Evrópu-
andstæðingum. ‘
Höfundur er aðjunkt í stjórn-
málafræði við Háskóla Íslands.
andsmiðum er frátekinn fyrir
iðimenn. Þarna er sögulegur
ykilatriði.
aviðræður eru til þess gerðar að
ilar nái fram í þeim viðunandi
m. Ef svo væri ekki þá gæti ESB
ndum sem sækja um aðild staðl-
rpakka sem löndin þyrftu að
þegjandi og hljóðalaust. Þannig
vegar kaupin á eyrinni ekki því
etur fram kröfur sem það telur
dvallarhagsmuni síns ríkis og
bandið kemur með kröfur á
móti. Svo mætast menn á miðri leið eins og
gengur og gerist í frjálsum samingum. Ef
Danir hefðu á sínum tíma ákveðið að ekki
væri hægt að semja um sérreglur varðandi
kaup útlendinga á sumarbústaðalandi í Dan-
mörku, Austurríkismenn að ekki væri hægt
að fá sérreglur varðandi landbúnað í fjalla-
héruðum Týról og Finnar að ekki væri hægt
að styrkja bændur í norðurhéruðum lands-
ins þá hefðu þessar varanlegu undanþágur
frá lagabálki ESB aldrei orðið að veruleika.
Íslendingar geta einnig á sannfærandi
hátt fært rök fyrir því að sjávarútvegur
varði grundvallarhagsmuni Íslands og því
sé eðlilegt að við fáum sérsamninga varð-
andi fiskveiðar og vinnslu án þess að vera á
undanþágu frá meginmarkmiðum sjáv-
arútvegsstefnunnar. Á blaðamannafundi á
sunnudaginn hnykkti Fischler á þessari
skoðun og sagði: ,,Það sem ég sætti mig ekki
við er að fullyrt sé að útilokað sé að finna
viðunandi lausnir á því sem álitið er helstu
ásteytingarsteinar ESB-aðildar Íslands.
Það er hægt
leiðir
Höfundur er formaður Evrópusamtakanna.
ilegan hámarksafla innan ís-
kveiðilögsögu og úthluta kvóta
óðið í Fischler sjálfum
schler, sjávarútvegsstjóri Evr-
dsins, gerði nokkuð hreint fyrir
m á sunnudag í Háskólanum í
Hann útilokaði varanlega und-
r Ísland frá sjávarútvegsstefnu
ns. Hann útilokaði líka að Íslend-
gengið í Evrópusambandið og
aldið fullum yfirráðum yfir auð-
minnti á að hvalveiðar væru
Evrópusambandinu. Og hann
ennfremur Íslendinga fyrir
ar á kolmunna, en það er deili-
æði Ísland og Evrópusambandið
gat ekki dregið aðra ályktun af
i en að Íslendingar fengju ekki
gan kvóta innan Evrópusam-
Ummælin varpa mjög skýru ljósi
hins sjálfstæða réttar Íslands til
n ákvarðanir um veiðar úr deili-
stofnum og á alþjóðlegum hafsvæðum.
Verðmæti veiða úr þessum stofnum á árinu
2002 var um 42 milljarðar króna eða um
þriðjungur útflutningstekna í sjávarútvegi.
Þessi verðmæti réttur mun glatast við aðild.
Einkamál Íslendinga
„Það er ekki hægt að búa við þá tálsýn að
allar auðlindir í íslensku 200 mílna lögsög-
unni séu einkamál Íslendinga og verði það
um aldur og ævi,“ sagði Fischler á sunnu-
dag. Hvað kraumar þarna undir hjá Fischl-
er? Ummælin gefa að minnsta kosti ekki til-
efni til að ætla að veiðar og nýting
auðlindarinnar yrðu eins og áður færi Ís-
land í Evrópusambandið. Fischler myndi
ekki ljá máls á því að Íslendingar færu sínu
fram í íslensku lögsögunni ef þeir gerðust
aðilar. Engum getur dulist það. Fischler úti-
lokaði til dæmis hugmyndir um að lögsaga
Íslands yrði „sérstakt stjórnsýslusvæði“
sem lyti stjórn Íslendinga, en sú hugmynd
hefur verið í miklu uppáhaldi hjá aðildar-
sinnum. Sú hugmynd er greinilega ekki vin-
sæl í Brussel og það er alveg óþarft að eyða
meiri peningum skattgreiðenda í að útfæra
hana nánar.
Skýr pólitísk staða
26. júní 2002 sagði formaður Samfylking-
arinnar við Morgunblaðið: „Það er einfald-
lega ekki í kortunum að við samþykkjum
aðildarsamning sem felur í sér framsal á yf-
irráðum yfir auðlind Íslandsmiða. Öll fyr-
irliggjandi gögn benda raunar til þess að í
aðildarviðræðum næðust full yfirráð yfir
auðlindinni.“ Formaður Samfylkingarinnar
getur núna lítið annað en hafnað aðild.
Í leiðara Morgunblaðsins frá 12. ágúst
sagði: „Tvennt hefur hins vegar ítrekað
komið fram í yfirlýsingum ráðamanna innan
Evrópusambandsins á síðustu árum, jafnt
embættismanna framkvæmdastjórnarinnar
sem stjórnmálaleiðtoga aðildarríkjanna. Í
fyrsta lagi eru engar varanlegar undan-
þágur frá grundvallarreglum sambandsins
veittar í aðildarviðræðum. Í öðru lagi verða
formleg yfirráð yfir Íslandsmiðum í hönd-
um framkvæmdastjórnarinnar komi til að-
ildar Íslands að Evrópusambandinu. Þar til
þetta breytist þýðir vart að velta fyrir sér
aðild að sambandinu.“
Hin pólitíska staða er alveg skýr. Við vilj-
um hafa stjórn þessara mála hjá okkur.
Evrópusambandið tekur það ekki í mál. Í
þeirri stöðu þýðir ekkert lengur fyrir aðild-
arsinna að reyna að telja fólki trú um að Ís-
lendingar muni hafa óbreyttan hag af sjáv-
arútvegi ef Ísland gerist aðili að
sambandinu. Aðildin yrði áfall fyrir grein-
ina, sem er einfaldlega of stór biti til að
kyngja.
á sjávarútvegsmálum
Höfundur er framkvæmdastjóri Heimssýnar,
hreyfingar sjálfstæðissinna í Evrópumálum.
birgir@heimssyn.is
pólitíska staða er
Við viljum hafa
þessara mála hjá
‘