Morgunblaðið - 24.08.2003, Page 11

stjóri Danmerkur í rúma viku.
Þegar stríðinu lauk var Björn
handtekinn og sat í fangelsi í Kaup-
mannahöfn í eitt ár samtals. Þann 18.




  
 


 
 
 
  




  




 
  
 










 
  
 



 
   

&
 






  !  rúnaletur til að tákna SS. Rúnalet-
ursstafirnir virðast hafa verið á
lyklaborði ritvélar Björns. Hækkun-
in tók gildi 20. apríl, sem var afmæl-
isdagur Adolfs Hitler, og 1. septem-
ber sama ár var hann enn hækkaður í
tign og útnefndur SS-Unterschar-
führer, eða undirforingi. Daginn eftir
stöðuhækkunina skrifaði Björn:
„Þetta hefur mikla þýðingu fyrir
mig, og ég hefi í mörg ár ekki verið
eins ánægður og nú. Ég hefi aðeins
verið hermaður í 11 mánuði, og vissi
ekki að ég yrði undirforingi svona
snemma.“
Hinn 8. maí 1942 hófst sumarsókn
Þjóðverja að nýju. Sóknin inn í Kák-
asus hlaut dulnefnið „Blár“. Meðal
annars átti 17. herinn, ásamt 1. Panz-
erhernum að elta Rússa uppi og eyða
sveitum þeirra handan við Rostov.
Orrustan um Rostov stóð aðeins í
þrjá daga. Hún hófst 22. júlí og lauk
hinn 24. Björn kom til Rostov með 1.
Panzerhernum og segist í ævisögu
sinni þar fyrst hafa komist í nánd við
raunverulegan bardaga. Hann lýsir
því í æviminningum sínum hvernig
hann hafi komið, ásamt fótgöngulið-
inu, í bílum á eftir skriðdrekasveit-
unum. Hann hafi ekki komið nálægt
hættunni og hafi þeir fréttaritararnir
beðið þar til andstæðingurinn hafi
verið yfirbugaður.
Hann lýsir því einnig í bréfi til
Björns Kristjánssonar að morguninn
eftir að hann kom til Rostov hafi
hann komist með útvarpstækjabílinn
upp á háan árbakka Don-fljótsins og
séð orrustuna hinum megin við fljót-
ið. Þessar lýsingar virðast renna
stoðum undir þær staðhæfingar
Björns að hann hafi ekki tekið beinan
þátt í orrustum. Hins vegar lýsir
hann í þessu sama bréfi, orrustu lík-
lega við rússneska þorpið Grigoripol-
isskaya, sem fór fram um mánaða-
mótin júlí-ágúst:
„Ég hefi nú verið með í nokkrum
orustum, en sérstaklega er mér
minnisstæð orustan í gær. Ég var
með fremsta broddi fótgönguliðsins
(mótoríserað). Panzerarnir höfðu
farið á undan okkur og mark dagsins
var að ná ákveðinni borg undan rúss-
um. Svínin hleyptu Panzerunum í
gegnum án þess að skjóta, en þegar
við komum, urðum við heldur óþægi-
lega varir við bolsana. Við vorum á
leið gegnum stóreflis maís-akur,
þegar allt í einu fara að dynja skotin
á okkur; við dreifðum okkur eins og
elding í allar áttir og það byrjaði or-
usta við ósýnilegan mótstöðumann.
Mig langaði til að tala inn í útvarps-
tækin, en það var ómögulegt þarna á
maísakrinum, þar sem allt var á
hreyfingu. Ég skal játa það, að það
var ekki beint þægileg situation, en
það tókst að lokum að „kemba“ ak-
urinn (og sólblómaakur sem var þar
rétt hjá). Það var ömurleg sjón að sjá
Bolsana koma fram á veginn með
uppréttar hendurnar og gefast upp.
Á meðal þeirra voru tveir kommisar-
ar.“
Sömu orrustu lýsir hann í ævi-
minningum sínum með eftirfarandi
hætti:
„Í orrustunni við Grigoripol-
isskaya sáum við fréttamennirnir
hermenn falla og særast, en þó að-
eins úr fjarska. Skriðdrekarnir fóru í
fylkingarbrjósti og ruddu leiðina fyr-
ir fótgönguliðið, sem kom á eftir. Síð-
an kom stórskotaliðið og skaut yfir
framvarðasveitirnar á óvinina. Þar á
eftir komum við.“
Þótt Björn sé í endurminningum
sínum ekki að fullu sannsögull um
reynslu sína af bardögum, er þó ljóst
af bréfum hans að fyrsta skylda hans
var ekki að berjast, heldur að flytja
fréttir. Í bréfi til Björns Kristjáns-
sonar frá 21. september segir hann
til dæmis: „Ég vona að þú hafir líka
heyrt sendingar þær, sem ég skapaði
í miðjum orustunum. Það var ekki
beint hættulaust, því ég talaði þær
inn fremst í fylkingu, í miðjum bar-
dögum.“ Hann lagði sig í mikla hættu
við að ná athyglisverðum upptökum,
með annars í miðri árás Kathinsk-
aya-sprengjuvarpa eða „Stalínorg-
ela“. „Þeir beittu þessu „orgeli“ líka í
orustunni, og fyrir mig var það hin
mikla „sensatión“, að þ[á] tókst mér
að ná „Detonatíónunum“ úr „Stalín-
orgelinu“ á magnetofónbandið.“
Myndin sem bréfaskriftir Björns
draga upp af reynslu hans „í Austri“
er að mörgu leyti ólík þeim lýsingum
sem finna má í ævisögu hans, þó ekki
virðist hann hafa verið eiginlegur
bardagamaður. Vinnustaður hans
var í hringiðu bardaganna þar sem
hann lagði sig í mikla hættu við að
flytja fréttir af afrekum þýsku her-
mannanna í Rússlandi, til þess að
bæta baráttuandann á heimavíg-
stöðvunum, og koma sjónarmiðum
Þjóðverja til skila erlendis, þar á
meðal á Íslandi.
Sendur í liðsforingjaskóla
Waffen-SS
Frammistaða Björns fór ekki
framhjá yfirmönnum hans enda var
hann síðar valinn til að ganga í einn
af liðsforingjaskólum Waffen-SS,
Júnkaraskólann í Bad Tölz. Eftir út-
skrift var hann enn hækkaður í tign
og hlaut titilinn SS-Oberschar-
führer. Hann starfaði áfram að
stríðsfréttaritun, en var þó ekki
sendur aftur á vígstöðvarnar. Til
loka stríðsins starfaði hann í Dan-
mörku við stríðsfréttaritaradeild
Waffen-SS í Kaupmannahöfn,
Kommando Kopenhagen.
Eftir allsherjarverkfall gegn Þjóð-
verjum 1943 var danski útvarpsstjór-
inn rekinn og var Björn þá útvarps-
maí 1946 var hann látinn laus líklega
vegna þess að hann var ekki Dani og
náðu því dönsku landráðalögin ekki
yfir hann. Hann hafði ekki framið
neina stríðsglæpi og ekki gerst sekur
um landráð. Þvínæst var honum vís-
að úr landi og sigldi hann til Svíþjóð-
ar, þar sem íslenska sendiráðið tók
við honum. Þegar Björn kom heim
með Lagarfossi, var honum vel tekið
af fjölskyldu sinni, en hann lofaði föð-
ur sínum, Sveini Björnssyni forseta,
að minnast aldrei á sögu sína í þjón-
ustu Þjóðverja og birta heldur ekk-
ert um hana í fjölmiðlum. Að auki
bað Sveinn íslenska fjölmiðla um að
fjalla ekki um mál sonar síns og urðu
þeir allir við þeirri beiðni nema Þjóð-
viljinn sem birti meðal annars harð-
orða grein um Björn úr danska
blaðinu Berlingske Tidende og vöktu
þau skrif nokkra athygli almennings.
Birni og fjölskyldu hans var ekki rótt
á Íslandi og fluttust þau búferlum til
Argentínu.
’ Við vorum á leið gegnum stóreflis maís-akur, þegar allt í einu fara að dynja skotin á
okkur; við dreifðum okkur eins og elding í
allar áttir og það byrjaði orusta við ósýni-
legan mótstöðumann. ‘
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 24. ÁGÚST 2003 B 11