Morgunblaðið - 13.11.2003, Blaðsíða 12

12 B FIMMTUDAGUR 13. NÓVEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ










































































































NVIÐSKIPTI ÖKUTÆKI
OG TJÓNBÆTUR
Fjallað er um íslenskar réttar-
reglur um bótaúrræði vegna
tjóns, sem hlýst af bifreiðum
og öðrum skráningarskyldum
vélknúnum ökutækjum.
Lengsti þáttur bókarinnar
er um skaðabótaskyldu, en aðrir
þættir varða vátryggingar,
aðallega ábyrgðartryggingu,
slysatryggingu og húftryggingu
(kaskótryggingu).
Mikilvæg handbók tjónþola.
Síðumúla 21 • Sími 588 9060 • Fax 588 9095
Heimasíða: www.hib.is
H
ön
nu
n:
G
un
na
r
S
te
in
þó
rs
so
n
/H
ÍB
/O
kt
ób
er
20
03
I
NNAN Evrópusambandsins
hafa nýjar reglur um virð-
isaukaskatt tekið gildi, sem
gera það að verkum að öll
fyrirtæki sem selja raf-
ræna þjónustu til aðila sem
búa á ESB-svæðinu gætu
þurft að taka upp virðis-
aukaskattsskráningu í einhverju að-
ildarríkjanna og borga þar virðis-
aukaskatt. Jafnvel þótt þau hafi þar
enga fasta starfsstöð og enga aðra
starfsemi en t.d. að bjóða upp á nið-
urhal tónlistar af vefsíðu sinni gegn
greiðslu ef aðili búsettur innan ESB
kaupir þá þjónustu af síðunni.
Að sögn Elínar Árnadóttur, hdl
og skattasérfræðings hjá Price-
waterhouseCoopers, er tilskipun
Evrópusambandsins í samræmi við
stefnu OECD um að álagning
neysluskatta vegna rafrænnar þjón-
ustu skuli fara fram í því landi sem
neyslan á sér stað.
„Hins vegar hafa verið áhöld um
það hver ætti að greiða skattinn,
neytandinn sjálfur, eins og staðan er
á Íslandi í dag og er í raun ekki
framfylgt, eða veitandi þjónustunn-
ar. Niðurstaða ESB var sú að þessi
kvöð yrði lögð á þann sem selur
þjónustuna og var tilskipunin sett í
tilefni af því. Reglur þessar tóku
gildi hinn 1. júlí sl. og má víst telja
að ekki hafi öll fyrirtæki áttað sig á
þessu enn sem komið er. Eiga þess-
ar reglur einnig við íslensk fyrirtæki
þrátt fyrir að Ísland sé aðili að Evr-
ópska efnahagssvæðinu,“ segir Elín.
Afleiðingar þess að fylgja ekki
reglunum gætu, að sögn Elínar, orð-
ið mjög afdrifaríkar fyrir fyrirtækin
ekki síður en viðskiptamenn þeirra.
„Þó er fullyrt að til að byrja með
verði fyrirtækjum gefinn einhver
aðlögunartími, enda hafa ekki öll
aðildarríkin ennþá uppfyllt kröfur
til skráningar,“ segir Elín.
Gildir ekki milli fyrirtækja
Allir sem standa utan ESB og selja
einhverja rafræna þjónustu til aðila
sem ekki eru skráðir með virðis-
kaukaskattsnúmer innan aðildar-
ríkjanna. Þetta á við t.d. um sölu til
einstaklinga og opinberra stofnana.
Hins vegar fellur sala til virðisauka-
skattsskyldra fyrirtækja utan
ákvæðisins, þ.e. ef fyrirtæki selur
eingöngu til virðisaukaskattsskyldra
fyrirtækja. Skýrist það af því að þá
er um innskatt að ræða hjá öðru en
útskatt hjá hinu.
Elín segir að meðal þess sem fell-
ur undir nýju reglurnar sé til að
mynda sala á hugbúnaði, tónlist, raf-
bókum, leikjum og hvers konar
áskrift að vefsíðu gegn gjaldi, þ.e.
öll sala þjónustu sem er afhent með
rafrænum hætti.
Starfstöð ekki nauðsyn
Að sögn Elínar þurfa fyrirtækin því
að skrá sig í því aðildarríki Evrópu-
sambandsins sem það telur að henti
sér best. Einungis sé þó um virð-
isaukaskattsskráningu að ræða og
fyrirtækið eftir sem áður íslenskt.
Ekki séu nein ákvæði um að fyr-
irtæki þurfi að setja upp starfsstöð í
viðkomandi landi. Nóg er að hafa
samband við skattyfirvöld í viðkom-
andi landi og skila síðan virðisauka-
skattsskýrum ársfjórðungslega.
„Af hálfu ESB er því haldið fram
að framkvæmdin sé næsta einföld
og boðið verði upp á alla skráningu
og afgreiðslu virðisaukaskattskila
með rafrænum hætti. Fyrirtæki hafi
val um það í hvaða landi þau skrái
sig og gildir sú skráning fyrir allt
ESB-svæðið.
Liggur þá nærri að spyrja hvort
ekki sé hagkvæmast að skrá sig í því
ríki sem lægsta virðisaukaskatts-
prósentu hefur, t.d. í Lúxemborg
þar sem vsk. er 15% fremur en í
Danmörku þar sem vsk. er 25%?
Nei, það er ekki alveg svo einfalt,
miklu nær er að líta til þess hvernig
stjórnsýslu og skilum í viðkomandi
landi er háttað. Það er nefnilega
mjög mismunandi milli landa hversu
aðgengileg og skilvirk stjórnsýslan
er. Sum ríki bjóða til að mynda ein-
ungis upp á vefsíðu á sínu móður-
máli meðan önnur bjóða upp á fleiri
tungumál, s.s. ensku, og enn önnur
hafa ekki tilbúna vefsíðu fyrir
skráningu og skil. Einnig þarf að
gæta að því að í sumum löndum eru
mismunandi vsk. þrep, eftir því um
hvaða sölu er að ræða, t.d. bækur á
lægra þrepi en hugbúnaður eða tón-
list,“ segir Elín.
Misjafnar álögur
Álagning vsk. ræðst ekki af því í
hvaða landi skráningin er heldur því
hvar neytandinn er búsettur. Þurfa
seljendur því að hafa upplýsingar
um það í hvaða landi hver einstakur
kaupandi býr og leggja vsk. á sam-
kvæmt því. „Skattyfirvöld í því landi
sem seljandinn er skráður sjá síðan
um að deila virðisaukaskattsgreiðsl-
unum til viðkomandi ríkja,“ bendir
Elín á.
Hún segir ljóst að með þessum
reglum séu gerðar verulegar kröfur
til seljenda þjónustu um að afla upp-
lýsinga um búsetu kaupenda.
„Benda ráðgjafar ESB á að slíkar
upplýsingar megi fá með greiðslu-
upplýsingum, hvert er reikningur-
inn sendur, hvert er aðsetur greið-
andans, t.d. upplýsingar upp
kreditkort. Einnig geti fyrirtækin
notað hugbúnað sem gefi til kynna
hvar notandinn er staðsettur.“
Hún segir að einhverjir hafi velt
því fyrir sér hvort nokkur ástæða sé
til að fara eftir þessum reglum þar
sem ólíklegt sé að erlend skatta-
yfirvöld eltast við að hafa upp á
þeim sem eru í fremur litlum við-
skiptum á þessum markaði. „Afleið-
ingar þess að taka ekki upp skrán-
ingu og skil á skattinum geta verið
þungar sektir og álögur og fer það
eftir virðisaukaskattsslögum hvers
ríkis hvernig því er beitt og fram-
fylgt.
Nú má spyrja hvort líklegt sé að
eftirfylgni með þessum reglum geti
verið skilvirkt. Því er til að svara að
auðvitað er það svo að ekki er væn-
legur rekstur sem tekur slíka
áhættu enda vilja flest fyrirtæki
hafa skattskil með réttum hætti.
Ríki hafa oft samið um gagnkvæma
aðstoð í skattamálum, með tvískött-
unarsamningum, og fylgja því eftir
ef þörf krefur. Enda einfalt mál fyr-
ir erlend skattayfirvöld að hafa sam-
band við íslensk skattayfirvöld og fá
upplýsingar um viðkomandi fyrir-
tæki,“ segir Elín.
Á vegum Pricewaterhouse-
Coopers hefur verið gerð könnun á
því hvar skráning innan Evrópu-
sambandsins virðist vera vænlegust,
að sögn Elínar. „Niðurstaðan er sú
að Belgar og Bretar standa sig hvað
best hvað varðar aðgengileika; síð-
urnar eru a.m.k. á ensku, reglurnar
eru útskýrðar, vísað er til lagatexta,
boðið er upp á aðstoð símleiðis,
greiðslumynt er evrur eða bresk
pund. Er hægt að sækja um skrán-
ingu og skila greiðslum með rafræn-
um hætti.“
Virðisaukaskattssprósentan í
Belgíu er 21% og hún er 17,5% í
Bretlandi.
Elín bendir á vefslóðir skattayfir-
valda þessum tveimur löndum ef
fyrirtæki hafa áhuga á að afla sér
upplýsinga um málið.
Í Belgíu https://193.178.200.58/
eservices_internet/index.jsp Í Bret-
landi: http://www.hmce.gov.uk/
forms/budgetnotices/
bud-2003.htm#Notices
Fyrirtæki sem selja þjónustu rafrænt til
ríkja ESB þurfa nú að greiða virðisauka-
skatt af sölunni þar. Elín Árnadóttir,
skattasérfræðingur hjá Pricewaterhouse-
Coopers, segir að ástæðan sé meðal annars
sú að eðlilegt þyki að skatturinn sé greiddur
í því landi þar sem þjónustan er keypt.
Morgunblaðið/Ásdís
Elín Árnadóttir, skattasérfræðingur hjá PricewaterhouseCoopers: „Afleiðingar þess
að taka ekki upp skráningu og skil á skattinum geta verið þungar sektir og álögur.“
Virðisaukaskattur af
netsölu innan ESB
HLUTAFÉLÖG sem skráð eru á
markaði eru yfirleitt í eigu margra að-
ila, sérstaklega stærri fyrirtæki.
Flest eiga þau það sammerkt að þau
eru ekki rekin af eigendum sínum
heldur eru einhverjir umboðsmenn
eigenda sem sjá um rekstur þeirra.
Sumir halda því fram að eigendurnir
hafi í raun takmörkuð yfirráð yfir fyr-
irtækjunum því umboðsmennirnir
fari með raunveruleg völd í fyrirtæk-
inu. Þetta á sérstaklega við í þeim fyr-
irtækjum þar sem eignaraðild er
mjög dreifð og enginn sterkur kjöl-
festufjárfestir sem fer með meiri-
hlutavald í fyrirtækinu.
Hagsmunir þessara umboðsmanna
eða stjórnenda fara
ekki alltaf fullkomlega
saman við hagsmuni
eigenda fyrirtækjanna.
Stjórnendur hafa
ákveðna tilhneigingu til
að bæta sína stöðu svo
sem með því að vera
með óhóflega útgjald-
areikninga sem oft eru
fyrst og fremst til að
bæta lífsstíl þeirra
sjálfra en ekki til að
bæta hag hluthafanna.
Stjórnendur eiga það
líka til að sækjast eftir
miklum völdum og
stækka fyrirtækið
óhóflega án þess endi-
lega að auka arðsemi þess að sama
skapi þannig að fjárfestingum hefði
jafnvel betur verið varið sem arð-
greiðslum til hluthafa.
Þessar tilhneigingar stjórnenda
hafa í för með sér kostnað fyrir hlut-
hafa sem kallaður er umboðsmanna-
kostnaður (agency cost). Til þess að
minnka áhættu á því að umboðs-
mannakostnaður verði mikill þurfa
eigendur fyrirtækjanna, eða kjörnir
fulltrúar eigenda í stjórn fyrirtækja,
að innleiða með tilheyrandi kostnaði
einhvers konar eftirlitskerfi til að
koma í veg fyrir að stjórnendur mis-
noti stöðu sína. Einnig eru ýmis dæmi
þess að hluthafar greiði stjórnendum
stóran hluta launa í formi hlutabréfa
til þess að samræma
hagsmuni stjórnenda og
hluthafa.
Sagan sýnir okkur
hins vegar að jafnvel þó
að báðar þessar leiðir
séu farnar í því skyni að
lágmarka líkur á að um-
boðsmannakostnaður
verði verulegur koma
slík dæmi upp reglulega.
Ef hlutafjáreign er mjög
dreifð er hætta á að eig-
endur nái ekki samstöðu
um að taka á vanda-
málinu. Ef sú er raunin
virðist fátt annað í stöð-
unni fyrir hinn venju-
lega hluthafa en að selja
bréfin og fjárfesta í öðrum fyrirtækj-
um, eða hvað?
Ef fyrirtæki er illa stjórnað eru
töluverðar líkur á því að einhver sem
þekkingu hefur á rekstrinum sjái
möguleika til þess að bæta afkomu
þess. Þar sem fyrirtækið er verðlagt á
grundvelli núverandi stjórnunar í
flestum tilfellum eru líkur á að við-
komandi telji fyrirtækið undirverð-
lagt. Það sem hann gerir þá er að gera
kauptilboð í fyrirtækið á hærra verði
en núverandi markaðsverð. Ef það
tekst eignast hann ráðandi hlut í fyr-
irtækinu, skiptir út gömlu stjórnend-
unum og setur aðra hæfari í staðinn.
Þeir sem hagnast mest á þessu ef
allt gengur að óskum (fyrir utan nýja
kjölfestufjárfestinn) eru hinir al-
mennu hluthafar. Gengið hækkar
yfirleitt í yfirtökuferlinu sem gerir
þeim oftast kleift að selja ef þeir hafa
ekki trú á nýju fjárfestunum eða þá
að þeir telja breytingarnar til góðs og
kjósa að eiga bréfin sín áfram.
Þannig hefur markaður með hluta-
bréf leitt til þess að hinum óhæfu
stjórnendum er vikið frá og aðrir hæf-
ari taka við, eitthvað sem eigendurnir
sjálfir voru ekki færir um að fram-
kvæma. Því getur verið ákaflega mik-
ilvægt að til staðar séu fjárfestar sem
hafi bolmagn til að framkvæma svona
aðgerðir.
Á Íslandi eru ekki margir slíkir
fjárfestar og því ber að fagna því ef
þeim fjölgar. Það ætti ef allt er eðli-
legt að leiða til þess að íslenskur
hlutabréfamarkaður verði skilvirkari
en hann var sem er öllum til hagsbóta,
sérstaklega litlum hluthöfum. Það
hefur ekki verið mikið um yfirtökur af
þessu tagi hérlendis en nýlega hafa
sést nokkur dæmi um slíkar aðgerðir.
Það er ekki ætlunin að leggja dóm á
réttmæti þeirra aðgerða í þessari
grein en það er óhætt að segja að það
sé fagnaðarefni að yfirtökuógnin sé til
staðar á íslenskum markaði, það veit-
ir stjórnendum ákveðið aðhald sem er
ákaflega mikilvægt, sérstaklega fyrir
hina smærri hluthafa.
Óvinveitt yfirtaka
Ef fyrirtæki er illa
stjórnað eru líkur á því
að einhver sem þekk-
ingu hefur á rekstrinum
sjái möguleika til þess
að bæta afkomu þess,
skrifar Bernhard Þór
Bernhardsson. Segir
hann það fagnaðarefni
að yfirtökuógnin sé til
staðar hér.
Höfundur er lektor við
Viðskiptaháskólann á Bifröst.
Bernhard Þór
Bernhardsson