Vísir - 19.09.1981, Síða 19

VÍSIR
VISIR
Laugardagur 19. september 1981
Laugardagur 19. september 1981
„ ... ef maður væri eins vel af
Guöi oerdur og maður vildi vera
99
Jóhann S. Hannesson er mörgum
íslendingum að góðu kunnur. Hann
var skólameistari á Laugarvatni á
árunum 1960-70, og eftir þann tima
menntaskólakennari við Menntaskól-
annvið Hamrahlið. Ófáir eru þeir
nemendur sem hafa notið leiðsagnar
hans í enskukennsiu, og ekki er ég
grunlaus um, að jafnvel fieiri hafi á
einn eða annan hátt notið leiðsagnar
hans sem annars konar fræðara:
Maðurinn Jóhann S. Hannesson hefur
verið ófeiminn við að leiðbeina
nemendum sinum utan kennsiu-
stunda sem innan: hann hefur m.a.
tekið þátt i umræðu um skólamái
meðai nemenda og reifað þar viðhorf
sin, sem margur hefur lært af.
Fyrst og siðast er þó gaman að
spjaiia við Jóhann undir fjögur —
hann er plúralisti að eigin sögn (það
útskýrist nánar á eftir) og honum er
einkar lagið að varpa ljósi á stöðugt
nýjar hliðar á þeim málum sem hann
er að ræða um hverju sinni. Og það er
mikiii kostur.
Jóhann tekur þvi fálega i
fyrstu, þegar ég bið hann um að
koma i Helgarviðtal: „Ég hef svo
sem ekkert að segja”. En ég
nauða, það verður að „redda”
blaðinu, ekki er gott aö vanti
helgarviðtal o.s.frv. Og Jóhann
lætur tilleiðast og stingur upp á
þvi aö við skreppum á kaffihús i
næstu götu við Siðumúlann.
Samþykkt. Svo skokkum við af
stað og fyrr en varir erum við
sestir niður með kaffibolla, og
hlustum á Islenska Rikisútvarpiö
flytja létt dægurlög i bland við
léttklassiska músik af ýmsu tagi.
Það er stutt liðið á eftirmiödag-
inn og sólin gægist við og við fram
úr skýjum. Og ég spyr Jóhann
fyrst um vinnu hans við orðabók-
ina, sem hann er að búa til útgáfu
hjá Erni og örlygi um þessar
mundir og mun væntanlega lita
dagsins ljós eftir um það bil ár.
Að finna rétta orðið
Jóhann tekur til máls, rólega og
yfirvegaö eins og hans er vandi:
hann segir ekki mörg óþarfa orð,
en gjarnan mörg til nánari skýr-
ingar á staðhæfingum sinum, það
mun vera plúralista siður.
„Já,ég er að fara yfir og ganga
frá handriti að ensk-islenskri
orðabók, sem Sören Sörensen
geröi. Þetta er geysimikið verk,
Sören vann aö þvi i f jöldamörg ár
að þýða ameriska orðabók á
islensku, og mitt verk er aðeins
aö búa handritiö, eða spjald-
skrána, til prentunar.
— Eru þetta mörg orö?
„Það er enginn skortur á orð-
um”, svarar Jóhann og hlær við.
„Það hefur hins vegar verið
vandinn að finna rétta oröið til að
nota á réttum stað. Og það ekki
bara i orðabókinni, þar sem
ætlast er til eftir þvi sem hægt er
að orð standist á, heldur alls
staðar. Það er þó mikill vandi að
finna I tveimur tungumálum orð,
sem standast á, og það er iðulega
ekki hægt. Engin tvö tungumál
hafa skipulagt veröldina i orðum
á nákvæmlega sama hátt — varla
nokkrir tveir menn, ef út i það er
farið”.
Menning orðsins
— Þvi er haldiö fram, að okkar
menning sé öðrufremur menning
orösins, ekki satt?
„Jú, vist er það lika þannig.
hvernigsem á það er litið. Og það
er sagt, að orö séu til alls fyrst,
þótt ég efist nú raunar um það
sjálfur. Okkar menningu er þann-
ig háttað, að okkur finnst við ekki
skilja neitt eða vita, sem ekki er
hægt að orða. Það er jafnvel hægt
aðsetja það uppsem meginreglu,
að sá sem ekki getur orðaö það
sem hann þykist vita, hann veit
það ekki. Það er ekkert óalgengt
sjónarmið.”
— Er þetta rétt sjónarmiö?
„Svo langt sem það nær, þá er
þaö rétt, já. Allar fræöigreinar
eru bundnar við orð. Þar þarf að
tjá hugmyndirnar, þannig að aðr-
ir geti skiliö þær á sama htt. En
svo er náttúrulega fjöldi fyrir-
bæra þar sem orð skipta litlu sem
engu máli, eins og t.d. myndlist
og tónlist. Listirnar sleppa þann-
ig undan orðunum eins og þau eru
notuð i fræöigreinum.
Lært af bókmönnum
Það sama gildir i rauninni um
skáldskapinn, hann er bundinn
orðunum á allt annan hátt heldur
en þekkingargreinarnar”.
— Hefur þú gaman af oröum,
Jóhann?
„Já.éghef óskaplega gaman af
orðum frómt sagt”.
— Þú hefur eitthvaö fengist viö
aö raöa þeim saman sjálfur? t
Ijóöum þinum?
„Það er nú litiö, og þó kannski
dálitiö sérstakt að þvi leyti, að
það er allt saman tillært. Ég er
ekki skáld i þeim skilningi að ég
hafi einhverja náttúrugáfu. Ég
lærði þetta af umgengni við bók-
menntir og bókmenntamenn, og
það sem ég er að gera, hlýtur
hver einasti bókmenntaður
maður að geta gert ef hann
langar til. En fjöldann allan
langar ekki til þess”.
— Getur þú oröaö muninn á
orönotkun i fræðum annars vegar
og hins vegar skáldskap?
„Ég held ég geti nú ekki gert
þann greinarmun þannig að það
verði að neinu gagni eða vit verði
i. I fræðunum er maður bundinn
af þessari félagslegu skyldu, sem
ég nefndi áðan, að það þarf að
orða hugsunina þannig að aðrir
geti i senn haft það eftir og skilið
það og komið þvi áleiöis.
Að koma þekkingunni á-
ieiðis
A þvi byggist náttúrulega öll
þróun i fræðunum: að menn skili
þekkingunni áleiðis til næstu kyn-
slóöa i orðum. En i skáldskapnum
er skirskotunin allt öðruvisi. Orð-
in hafa þar miklu sjálfstæöara lif
og eru ekki bundin af þessari sér-
stöku tegund af skilningi, sem
þarf að komast áleiðis i óbreyttu
formi. Að öðru leyti treysti ég
mér nú ekki til að gera neina
grein fyrir mismunandi orðnotk-
un. Nema kannski þegar um er að
ræða bölv og ragn og upphrópan-
ir. En sú orðnotkun sker sig nú
svo greinilega úr, aö það þarf
ekki að segja neitt um það”.
Áberandi liking
— Þú nefndir áöan, aö engar
tvær þjóöir sæju heiminn eins i
orðum sinum?
„Já, ég held að það sé rétt”.
— Veistu hvers vegna það er?
„Nei, ég hef ekki hugmynd um
það. Það má nefnilega segja
annað, sem er jafnsatt, að
menningarsvæði markast að
verulegu leyti af þvi að þjóöirnar,
sem byggja menningarsvæöið
hafa skipulagt heiminn i orðum
sinum i stórum dráttum eins. Það
eru þvi tvær hliöar á þessu máli.
Likingin með t.d. likingum i mál-
um allra vestrænna þjóða er af-
skaplega áberandi. Hið mynd-
ræna i málunum er þeim sameig-
inlegt i stórum dráttum.
Comprehend á latinu merkir að
gripa, og lika að skilja. Þessa
mynd höfum við i islensku, lik-
lega að láni hjá dönum. Það eru
þúsundir af dæmum um einmitt
þetta, að myndir og likingar séu
tungumálum á sama menningar-
svæði sameiginlegar.
Engin mál standast
alveg á
Þaö er þvi t.d. vel hægt að tala
um vestur-Evrópumál — og
raunar austur-Evrópumál lika —
sem eina samhangandi heild. En
svo ber á milli einstakra mála,
það eru eyður i einu máli sem
ekki eru a ð f inna i öðru. Engin tvö
mál standast á. Þetta er það
erfiöasta i orðabókagerö: viöa er
engin samsvörun.”
— Hvar kreppir skórinn helst,
ef litiö er til Isiensku tungunnar?
„Mestur vandinn er fólginn i
„abstrakt” oröunum. tslenskan
hefur ekki lagt undir sig ýmislegt
i skipulagningu hugsunarinnar,
eins og ýmis vesturevrópsk mál,
skyld islensku, hafa gert. Við höf-
um ekki lagt neina rækt við ýmis-
legtaf þvisem varðar „abstrakt”
hugsun. Okkur vantar tækniorð á
þvi sviði.
Við skipuleggjum öðru-
visi
Þetta er sennilega það sem er
langsamlega erfiðast við að eiga i
orðabókagerð: stór orðaforöisem
er sameiginlegur okkur nærliggj-
andi þjóðum, hefur hvorki veriö
fenginn að láni né þýddur á
islensku. Það er i rauninni ekki
eingöngu um orð að ræða, heldur
er eins og hugsunin að baki orð-
anna hafi ekki náð að festa hér
neinar rætur. Við skipuleggjum
ööruvisi.”
—En er þá ekki til einhver sú
liugsun sem við eigum „sér-
islenska”?
„Ég veit nú ekkert um það,
enda hvorki stundað neinar rann-
sóknir á þvi og veit ekki um
neinar slikar rannsóknir.
Hugtakaflokkur i sið-
ferðilegu mati
En mig grunar að við eigum i
t.d. siöferöilegum efnum,
inn, og ég veit varla hvað mætti
kalla þetta á islensku — ég er ekki
kominn að p-unum i oröabók-
inni”, segir Jóhann og kimir. Ég
spyr, hvort ekki mætti islenska
hugtakið með orðinu fjölhyggju-
maður.
„Þaö eru náttúrulega til orð
sem segja eitthvað svipað”,
svarar Jóhann og nefnir dæmi:
„Fjöllyndur, og að vera ekki við
eina fjölina felldur. En ég er ekki
viss um að þau segi nákvæmlega
það sem ég á við með þvi að
segjast vera plúralisti.”
Frelsi að leita eigin
lausna
— En miðað við þetta, eiga
varðandi kosti og galla einstakl-
inga, hugtakaflokk, sem stenst
ekki á viö sambærilega flokkun i
Evrópu. við höfum okkar eigið
kerfi sem er þá liklega norrænn
arfur, sem er eldri en tilkoma
hins grísk-rómverska arfs, sem
við búum við að öðru leyti. Ég
treystimér nú varla til að nefna
nein dæmi, nema þá kannski orð-
ið drengur. I „drengur góður”,
„drengilegur” o.s.frv. felst safn
af hugtökum — ósundurgreint —,
sem ég þekki ekki úr neinum öðr-
um málum. Þetta er þó ekki sönn-
unardæmi, heldur aðeins skýr-
ingardæmi um hvað ég á við. En
þetta er bara grunur, vel aö
merkja, og ég er ekki fær um aö
rannsaka þetta á neinn hátt”.
Jóhann segir þetta af svo mikl-
um sannfæringarkrafti, að maður
getur ekki annað en verið sam-
mála honum. Og þó er ekki hægt
að verjast þeirri tilfinningu, að
hann væri einmitt rétti maðurinn
til að sinna slikri rannsókn og
komast aö merkilegum niður-
stöðum.
Hann lætur sig þó ekki: aðrir
skulu færari til verksins, enda
segist Jóhann skorta öll próf,
sem að gagni mættu koma við
slika rannsókn. Og það er þá ekki
úr vegi aö spyrja hvaða próf Jó-
hann hafi.
Gutla i málvisindum
„Það er mi dálitið erfitt að lýsa
þvi. öll min próf voru i enskum
bókmenntum og miðaldafræðum,
en mikiðaf timanum fór i að lesa
fög sem ekki var hægt aö taka
próf i þá þar sem ég var við nám,
eins og málvisindi. Og það hefur
verið min dægradvöl að gutla i
málvisindum, ekki sem rann-
sóknarmaður heldur sem lesandi
og áheyrandi”.
— Einhvern timann sagöirðu
mér að ein ákveðin bók mann-
fræöibók, hefði haft mikil áhrif á
þig I upphafi námsferils þins
Viltu segja nánar frá þvi?
„Það er nú erfitt að lýsa reynsl-
unni, en niöurstööunni er hægt að
greina frá. Ég gerði mig að ein-
dregnum plúralista, en plúralisti
er sá sem trúir þvi að ekki séu til
þau mannlegu vandamál, sem
ekki finnist ótal lausnir á, og oftrú
á einhverja eina lausn er i minum
augum hættulegasta villutrú.
Plúralisminn
Möguleikar manna til að finna
lausnir á sinum vandamálum eru
óendanlegir, sama hvort um er að
ræða tæknileg vandamál, félags-
leg eða sálræn. Það er ekkert
svið, sem ég veit um, þar sem
þetta hefur ekki legið mér til
grundvallar. Þetta er plúralism-
Jóhann S. Hannesson I Helgarviötalinu
um orö, hugsun, menningu og plúralisma
plúralistar þá ekki erfitt með að
taka ákvaröanir?
„Nei, það er ekkert vandamál.
Trúin á ótal mögulegar lausnir,
gefur mér frelsi til að leita að
minum eigin lausnum. Það er
nefnilega ekkert vist að þær séu
neitt verri en aðrar lausnir. Það
eina sem felst i þessu er, að ég má
ekki þvinga minum lausnum upp
á nokkra aðra menn. Þeir eru
nefnilega áreiðanlega fullvissir
um það, að þeirra lausnir séu ekki
verri en minar”.
— Þetta hljómar eins og þú
stefnir I margra daga karp um
vandamál.
„Auðvitað ræöir maður um til-
tekin vandamál og leitar lausna
ekki bara i sinu eigin hugskoti,
maður leitar þeirra i hverri
þeirri þekkingu sem fyrir hendi
er og maður hefur aðgang aö á
hverjum tima. En að af þvi hljót-
ist ein óhjákvæmileg niðurstaða?
A þvi hef ég enga trú. Þetta
er hliðstætt viö smekkinn. Það er
engin ein tegund af kveðskap,
engin ein tegund tónlistar eða
einn still i málaralist, sem allir
hljóta aö aðhyllast.”
Þolinmóðari við útvarp-
ið
A öldum ljósvakans hefur nú
skipt snarlega um. 1 staö dægur-
tónlistarinnar er nú verið að leika
einsöngslög. Ég spyr Jóhann,
hvort Rikisútvarpið sé þarmeð
orðið plúralistiskt. Hann hlær og
svarar ekki þeirri spurningu. Og
þó:
„Ja, ég held að menn væru
þolinmóðari við útvarpið, ef’
menn væru nær þessu sjónarmiði
minu um fjöllausnina á vandan-
um. Og ég sé raunar ekki hvernig
ein útvarpsstöð, eitt timarit, eitt
dagblað gæti framfylgt sinum
skyldum á ábyrgan hátt, án þess
að beita þvi sjónarmiði sem ég
varaðreynaað gera grein fyrir.”
— En ertu þá ánægöur með
islenska menningu — miöað við
plúralismann?
,,Þú spyrö hvort ég sé ánægður
með islenska menningu. Þú gætir
allt eins spurt, hvort ég sé á-
nægður með útlit mitt eða heilsu.
Ég einfaldlega bý við mitt útlit og
heilsu, og það þýðir ekkert að
kvarta yfir þvi.
íslensk menning er
búanleg við...
Ég bý við islenska menningu og
ég er ekkert að kvarta, ég geri
engar stórar kröfur um að hún
skarifram úr. Hún erbúanleg við
og lifvænleg. En ég kvarta, ef
mér finnst ástæða tii — þetta
sjónarmið, sem ég hef verið að
lýsa kemur i veg fyrir að maður
aðhyllist eitthvað eða afneiti ein-
hverju afdráttarlaust. Ef ég væri
ánægður með allt i islenskri
menningu, þá væri annað hvort
ég eða hún dauð, og öfugt: ef ég
fyndi I henni ekkert að gagni, þá
væri ég blindur”.
Rétturinn til fordóma
— Þú gerir þá greinarmun á þvi
sem þér finnst gott og slæmt?
„Já, þaö geri ég svo sannar-
lega. Eitt af þvi sem fylgir plúra-
lismanum er rétturinn til for-
dóma”.
__ 990
„Jú, það er vegna þess að for-
dómar eru rétt eins og skoðanir:
þeir eru ekki til að þröngva upp á
nokkurn mann, þeir eru mér til
skemmtunar. Það eru vissir
hlutir sem fara i taugarnar á
mér, sem ekki er ástæða fyrir
einhvern annan aö hafa neitt á
móti, og á sama hátt dái ég ýmis-
legt, sem ekki er vist að aðrir dái.
Ef allir væru mér sam-
mála...
— Þú ferð sem sagt ekki fram á
það, að aðrir menn séu þér sam-
mála?
„Nei, það geri ég ekki. Auðvit-
að veit ég það, að það væri öllum
fyrir bestuaðveramér sammála,
en reynslan sýnir aftur og aftur
að þess er ekki þörf”.
— Væri heimurinn þá ekki
betri, ef allir væru þér sammála?
„Nei, það get ég ekki imyndað
mér. Mér myndi leiðast meira,
til dæmis, og ef mér leiðist, þá
versnar heimurinn. Það er degin-
um ljósara. Hins vegar er dálitiö
skemmtileg mótsögn i þvi, að ég
vildi gjarnan, að menn væru mér
sammála um þennan plúralisma
ogþaðumburðarlyndi og þolgæði
sem ætti aö fylgja honum, ef
maður væri eins vel af Guði
gerður og maður vildi vera”.
Gestrisni við ólik
sjónarmið
— En plúralisminn hlýtur þá að
krefjast þess að maður sé um-
burðarlyndur einnig gagnvart
þeim sem vilja ekkert með hann
hafa?
„Það er nákvæmlega kjarni
málsins. Og það er ekki að-
eins um að ræða einstaklinga,
heldur þjóðfélög, lifnaðarhætti”.
— Er til eitthvert fyrirmyndar-
þjóðfélag plúralismans?
„Nei, nei, ég þekki ekkert slikt
þjóöfélag. Vissir þættir hér gera
þó að verkum aö mér finnst nokk-
uð rúmgott hér fyrir skoðanir. Við
getum tekið þjóðkirkjuna sem
dæmi um vissa gestrisni við ólik
sjónarmið, a.m.k. alltfram ásiö-
ustuár.Mérsýnistað hérfáilika
að þrifast ýmiss konar list og
ýmiss konar skáldskapur, og
menn hafa liltölulega mikið
frelsi.
Að gera grein fyrir sin-
um málstað
Svo er það auðvitað annað mál
að halda fram sinum málstað og
gera grein fyrir honum. Það er
sjálfsagður hlutur og felur ekki i
sér að maður þröngvi honum upp
á einn eða neinn. Enda er margur
málstaðurinn góður.
— Jóhann, erum viö ekki komn-
ir nokkuö langt frá upphaflegu
spurningunni: Um mannfræði-
bókina? Og áhrifin sem þú varöst
fyrir sem ungur maður?
„Nei, nei, ég stend enn með
báða fætur I henni”, segir Jó-
hann. „Ég ætlaöi einmitt að segja
frá einu atriði i þeirri bók sem ég
fór aö leggja út af fyrir sjálfan
mig.Það'segir i henni frá tveimur
þjóðflokkum i Afriku, sem kom-
ust i kynni við Evrópumenningu,
og þar á meðal bila, bildekk og
þviumlikt. Annar þessara þjóð-
flokka fór að smiða sér evrópska
skó úr sama efni og þeir höfðu
ævinlega gert sina skó. Þeir
gerðu skóna sem sagt meö
evrópusniði. Hinn þjóðflokkurinn
bjó sér til úr bildekkjum skó með
nákvæmlega sama sniði og þeirra
skór höfðu alltaf veriö.
Gerólikar lausnir en
jafngóðar
Ég held að það hafi verið út frá
þessu tiltekna atriði sem ég fór aö
velta fyrir mér möguleikunum á
þvi aö leysa sinn vanda með þvi
sem fyrir hendi er á hverjum
tima og koma meö gerólikar en
jafngóöar lausnir. Meö þetta i
huga er t.d. minni ástæða en
margur hyggur til að óttast um
erlend áhrif á islenska
menningu”.
— Svo er kannski tilönnur hlið:
Til er saga af afrískum þjóðflokk
og evrópskum trúboöum. Trúboö-
unum blöskraði nekt hinna inn-
fæddu og sendu orösendingu
heim og baðu um föt. Þegar búið
var að klæða alla I sómasamleg
föt kom regntiminn með miklum
hita að deginum en helkulda á
næturna. Með þeim afleiðingum
að Afrikubúarnir fengu inflúensu
I rennvotum fötunum og dóu
margir hverjir. Eruppákoma af
þessu tagi þá slys?
,,Mér finnst þessi atburður
varla verðskulda heitiö slys. Slys
eiga sér stað þegar búið er að
gera allar varúðarráöstafanir.
Og slys eru aövitaö óumflýjanleg.
Enþarna voruengar varúðarráö-
stafanir gerðar. Þetta er einfald-
lega heimska.
Dásamlég málamiðlun
Annars er til önnur ágæt saga
af trúboðum á Suðurhafseyjum,
sem þoldu ekki að sjá nakin brjóst
kvennanna þar. Og þeir gáfu
þeim skyrtur. Konurnar klæddust
skyrtunum, en klipptu tvö göt
framan áþær, til að beturfæri um
þær. Þetta finnst mér dásamleg
málamiölun.”
— Núertþú kennariaðatvinnu,
Jóliann, og þú hefur hcr bent
m jög á það, að engin ein lausn sé
annarri merkari eða betri.
Stangast þaðekki algcrlega á við
þitt starf?
„Nei, það vil ég ekki viður-
kenna. t kennslunni á sér stað
málamiðlun, þótt hún sé dáh'tið
öðruvisi, eðlis starfsins vegna.
Sumt er hjákvæmilegt
Ég sem kennari hef oft fundið
fyrir þvi, aðýmislegt sem álitið
hefur veriö nauösynlegt að kenna,
reynist hjákvæmilegt þegar allt
kemur til alls — nemandinn
spjarar sig ágætlega i faginu án
þess að kunna tiltekna formúlu,
hann vinnur gott verk innan
greinarinnar og þar með hlýtur
eitthvert þaö þekkingaratriði,
sem hann kemst af án að mega
missa sig i kennslu. Kennari
hættir ekki að kenna einhver at-
riði af þvi hann gefst upp á þvi,
heldur vegna þess aö þaö er hægt
að komast af án þeirra, þau
reynast ekki eins nauösynleg og
áhtið var i fyrstu.”
— Hvernig er að vera kennari?
„Kennslan er þreytandi.
Nemendurnir yfirleitt ekki.
Skoðanirog þekking
Og vel aö merkja, kennslan er
kannski ekki þaö starf, þar sem
auðveldast er aö Utfæra I reynd
þá kenningu mi'na að þröngva
ekki hinu og þessu upp á fólk”.
— Er kennsla þá áróður?
„Að þvi leyti sem hún snýst um
þaö að fá nemandann til að læra
þaö sem honum er kennt, já, að
þvi leytinu er hún áróður. En að
öðru leyti sjálfsögöu ekki.
Kennslan felst ekki i þvi fyrst og
fremst að koma á framfæri skoð-
unum heldur þekkingu, og kenn-
arinn erhugsaöur fyrst og fremst
sem sá, sem geti stýrt þvi aö þær
upplýsingar, sú þekking sem um
eraö ræða,komisttilnemandans.
Það er hans hlutverk en hvort
hægt sé að rækja það hlutverk i
tómarúmi — það efast ég um.
Innræting i skólum
Mér viröist stundum eins og
þeirsem mestar áhyggjur hafa af
innrætingu i skólum imyndi sér
að til sé einhver glögg markalina
milli þekkingar og skoðana, sem
kennaranum beri aö þræða eins
og manni sem á að sanna að hann
sé ódrukkinn.
Ef til er slik lina, efast ég um aö
ómaksvert sé aö þræöa hana.
Manneskjan er samsett af ótal
þáttum, meðal annars þekkingar-
borum og misjafnlega fullmótuö-
um skoðunum. Kennarinn er
manneskja, og nemendur eiga
heimtingu á aö þeim sé kennt af
heilum manneskjum en ekki hálf-
um.
Þvi fylgiráhætta, en þaö er lika
áhætta að miöla hreinni þekk-
ingu. Það er ómögulegt að vita
hvaöþeirsem öölasthana gera Ur
henni.
Kennsla og áróður
Ég hef stundum skilgreint
kennarann sem þann sem nýtur
þeirra forréttinda aö fá að vera
viðstaddur, þar sem nám fer
fram. Það er ákaflega gaman að
fylgjast með þvi. Og það er enn
skemmtilegra ef maður getur
lagt fram einhvern skerf til þess
að menn læri. En þaö gera menn
ekki með þvi eingöngu að miöla
upplýsingum, menn verða aö
leggja sjálfa sig i þetta — og þar
komum við afturað spurningunni
þinni um h vort kennsla sé áróður.
Ég mundi vilja snúa þessu aðeins
við og segja sem svo, að áróður sé
ekki kennsla. Þaö er að segja, þaö
að fá menn til að aöhyllast skoð-
un, skoðunarinnar vegna, er ekki
kennsla. En aö stuðla að þvi að
menn beiti skynsamlegum að-
feröum i leit sinni að skoðunum
og sjónarmiöum — það er
kennsla”.
Hér látum við Jóhann staðar
numið. Við höfum lokið úr kaffi-
bollunum, og göngum út og virö-
um fyrir okkur mannh'fið I sól-
inni, sem hefur gægst að fullu
fram úrskýjum. Og gottefmanni
finnist mannlifið ekki ivið plúra-
listiskara á að sjá i sólskininu en
ella. —jsj.