Lesbók Morgunblaðsins - 03.03.2001, Blaðsíða 16

16 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 3. MARS 2001
DANSKA forlagið Borgen hefur
lengi gefið mikið út af ljóðum. Nú
hefur það fyrir nokkru hleypt af
stokkunum flokki ljóðaþýðinga sem
kallast Heimsljóð (Verdenslyrik).
Hver bók er hátt á annað hundrað
síður, úrval ljóða sem bæði eru á
frummálinu og dönsku. Þessu rit-
stýra Erik Skyum Nielsen (sem
mikið hefur þýtt af íslenskum bók-
um á dönsku, bæði Thor Vilhjálms-
son og þó einkum Einar Má Guð-
mundsson) og Niels Frank,
skólastjóri Rithöfundaskólans. Ýmis
dönsk ljóðskáld velja ljóðin og þýða.
Virðist mér þessi ljóðaflokkur því
einkar aðlaðandi, einnig fyrir Ís-
lendinga sem vilja kynnast ljóðum
framandi þjóða. Þegar hefur birst úrval ljóða Brasilíumannsins
Andrade, Ítalans Ungaretti, Belgans Henri Michaux, Finnans
Pentti Saarikoski, og Japanans, Shuntaro Tanikawa, sem hér
skal að vikið. Hann fæddist 1931 og vakti athygli með því að
dirfast að koma fram á ritvöllinn aðeins 19 ára. Það var í tíma-
riti, en tveimur árum síðar birtist fyrsta ljóðabókin. Þær eru
síðan orðnar fleiri en sjötíu, en auk þess hefur hann sent frá sér
næstum hundrað barnabækur, auk margra ritgerða, leikrita og
ýmiss konar lausamálstexta. Þar að auki hefur hann þýtt, hátt á
annað hundrað barnabóka, Smáfólkið og fleira. Ljóð hans sjálfs
hafa verið þýdd á ýmis tungumál. Danski þýðandinn, Susanne
Jorn, segist hafa valið ljóð frá öllum ferli Tanikawa og reynt eft-
ir mætti að skila bæði stílbrigðum og hljómi, en auðvitað ekki
sjálfri ritmyndinni, sem japönsk skáld leggja sig fram um.
Greinarmerki eru ekki notuð í japönsku, og því heldur ekki í
þýðingunum, nema hvað oft hefjast ljóðlínur á upphafsstaf.
Undirritaður kann ekkert í japönsku en á dönsku eru þessi ljóð
einkar aðgengileg, a.m.k á yfirborðinu. Undir niðri eru þau þó
margbrotnari, m.a. í líkingum, sem hér skal reynt að skila. Ein-
hvern veginn minna þau mig á íslenska skáldið Geirlaug Magn-
ússon, og ekki bara vegna þess að persónufornöfnum er sleppt.
Lítum þá fyrst á ljóð sem fjallar um ljóð, einkum um viðhorf
skáldsins til eigin verka.
Að gefa ljóð
Get ekki gefið þau neinum því ljóð eru ekki hálsbindi
og þau er ekki hægt að eiga
frá því augnabliki að orðin eru skrifuð eru þau
ekki mín
heldur ekki þín heldur allra
sama hve fagrar tileinkanirnar eru
sama hvernig persónuleg reynsla er samfléttuð
er ekki hægt að fela ljóð fyrir augum fólks því ljóð
eru ekki einu sinni eign skáldsins sjálfs
geta þau verið eign hvers sem er
á sama hátt og heiminn er ekki hægt að eiga
og er þó eign allra
ljóð verða að golu og liðast meðal fólks verða elding og
uppljóma andlit sannleikans andartak
þótt ég noti griplur
feli nafn minnar elskuðu í upphafsstöfum ljóðlínanna
dylst það
markmið skáldsins flækist alltaf um langt fjarri
merkingunni
til að forðast að loka ljóðið sjálft inni í ljóðasafni
hans sjálfs
að reyna að gefa ljóð
er eins og að reyna að gefa loft
því þá vil ég fá loft til að leka hljóðlaust út
milli vara elskendanna
af orðum sem enn eru ekki orð og ekki lengur eru orð
höldum við áfram
að þrá oblátu
orð eftir orð haugast upp þannig
Þessi ljóð bera auðvitað svipmót japansks uppruna síns. En
jafnframt eru þau mótuð af alþjóðlegri menningu, hér ber t.d.
mikið á málverkum Paul Klee, tónskáldum sem Mozart og
Bach, og stutt ljóð fjallar um mótsagnir út frá öðru tónskáldi.
Þar er dregið fram allt neikvætt og fráhrindandi í fari mannsins
en auðvitað gert ráð fyrir að lesendur þekki þá unaðslegu tón-
list sem þessi „ljóti, heyrnarlausi væskill“ samdi, en glæsimenn-
ið aðeins miðlar:
Beethoven
Var væskill
Átti enga peninga
Var ljótur
Varð heyrnarlaus
Svikinn af konum
Var ljótur
Ritaði erfðaskrá
Dó ekki
Var ljótur
Svo slæm
Svo gróf
Svo ljót örlög
Karajan er glæsilegur
Annað ljóð vísar greinilega til Víetnamstríðsins, þegar Banda-
ríkjaher kastaði napalmsprengjum yfir þorp, þar sem her-
stjórnin taldi skæruliða eiga athvarf. En ljóðið víkkar þá til-
vísun út:
Fall regn
Fall regn
á ei elskaðar konur
fall regn
í stað tára sem ekki
renna
fall regn leynilega
Fall regn
á sprungusetta akra
fall regn
á þornaða brunna
fall regn einmitt nú
Fall regn
á napalmloga
fall regn
á brennandi þorp
fall regn ákaft
Fall regn
á endalausa eyðimörkina
fall regn
á hulin fræin
fall regn blítt
Fall regn
á ferskt grænt
fall regn
á ljómandi morguninn
fall regn í dag
Lítum loks á ljóð sem byggist á því, að fyrir hundrað árum voru
gamalmenni stundum borin út í Japan. Talið um hversdagslega
hluti, og yfirborðsleg umhyggjan fyrir móðurinni í 2. erindi, eru
til að skerpa myndina af tilfinningaleysinu: Nútímalegt um-
hverfið í síðari erindum sýnir að ekkert rúm er þar fyrir gam-
almennið.
Sel mömmu
Bar mömmu á bakinu
mamma andaði inn í hárið á mér
hélt rófubeini mömmu í lófunum
fór út til að selja mömmu
Keypti sælgæti og lét mömmu sjúga það spurði
hvort mömmu væri kalt
fingur mömmu boruðust inn í
fór út til að selja mömmu
Markaðurinn var fullur af börnum og barnabörnum
himinninn léttskýjaður
prúttað var um verðið
skipst á slúðri
Mamma sofnaði á bakinu
pissaði smádropa
lestin ók eftir hábrautinni
elskendur voru þarna enn
Hver vill kaupa mömmu
á markaðinum með gömlum notuðum
geimfarabúningum
tómum hljóðsnældum
og nokkrum villiblómum
Shuntaro Tanikawa: Besat af æbler og andre digte. Borgen 2000.
Japaninn Shuntaro Tanikawa hefur
sent frá sér fleiri en sjötíu ljóða-
bækur, en auk þess hefur hann
skrifað næstum hundrað barna-
bækur, auk margra ritgerða, leik-
rita og ýmiss konar lausamálstexta.
ÖRN ÓLAFSSON fjallar
um höfundinn og rýnir ljóð.
AF JAPANSKRI LJÓÐLIST
Shuntaro Tanikawa
Ljósmynd/NF
UNA Sveinbjarnardóttir fiðluleikari og Anna
Guðný Guðmundsdóttir píanóleikari halda
tónleika í Salnum í Kópavogi í dag kl. 17. Á
efnisskránni eru verk eftir Bach, Beethoven,
Saint-Saëns og Lutoslawski.
Una Sveinbjarnardóttir er fædd 1975 og
hóf fiðlunám í Tónmenntaskóla Reykjavíkur
hjá Kristínu Th. Gunnarsdóttur. Frá 1998
hefur Una stundað nám hjá Thomas Brandis
prófessor í Hochschule der Künste í Berlín.
Nú í febrúar lauk hún Diplom-prófi í fiðluleik
með hæstu einkunn og mun stunda fram-
haldsnám til Konzertexamen hjá prófessor
Brandis.
Una hlaut Jean-Pierre Jacquillat-styrkinn á
Íslandi 1999 og vann sama ár keppni um
þýska styrkinn á Holland Music Sessions þar
sem hún vann með Hermann Krebbers og
Jacques Ghettem.
Anna Guðný Guðmundsdóttir lauk námi frá
Tónlistarskólanum í Reykjavík og nokkrum
árum síðar frá Guildhall School of Music í
London. Frá árinu 1982 hefur hún starfað
sem píanóleikari í Reykjavík og tekið virkan
þátt í íslensku tónlistarlífi.
Frumflutningur
á Íslandi
Á efnisskránni er Partíta nr. 1 í h-moll fyrir
einleiksfiðlu BWV 1002 eftir Johann Sebasti-
an Bach og Subito eftir Witold Lutoslavski,
en það verk hefur ekki áður verið flutt á Ís-
landi. Eftir hlé leika þær Sónötu fyrir píanó
og fiðlu í G-dúr nr. 10 op. 96 eftir Ludwig van
Beethoven og Introduction et rondo capricc-
ioso op. 28 eftir Camille Saint-Saëns.
Sónötur og partítur fyrir einleiksfiðlu BWV
1001–1006 eftir Johann Sebastian Bach eru til
í handriti með hans hendi frá 1720. Þær eru í
fjórum köflum. „Verkið er meðal þess merk-
asta sem samið hefur verið fyrir fiðlu,“ segir
Una.
Subito eftir Witold Lutoslawski er samið
1992. „Þetta er er stutt verk en efnismikið.
Eins og nafnið gefur til kynna er það hratt og
snaggaralegt en hefur einnig mikla dýpt og
áhrifamátt,“ segir Una.
Sónata fyrir píanó og fiðlu í G-dúr nr. 10 op.
96 eftir Ludwig van Beethoven var frumflutt
1812. Beethoven samdi verkið skömmu eftir
að hann lauk við 8. sinfóníuna. Sónatan er í
fjórum þáttum. „Sónatan er gjarnan talin til
síðari verka hans, hún er stór í sniðum, með
sterkum efnivið þar sem hvergi er gefið eftir í
meðferð stefja og andstæðna í blæbrigðum,“
segir Una.
TVÍLEIKSTÓN-
LEIKAR Í SALNUM
Morgunblaðið/Jim Smart
Anna Guðný Guðmundsdóttir píanóleikari og Una Sveinbjarnardóttir fiðluleikari. Í forgrunni eru
hljóðfærin sem þær stöllur leika á í Salnum á tónleikunum sem hefjast kl. 17 í dag.