Lesbók Morgunblaðsins - 24.03.2001, Blaðsíða 10

10 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 24. MARS 2001
L
JÓÐSKÁLDIÐ Andrew Motion tók
við titli sínum sem lárviðarskáld
Breta snemma árs 1999 eftir andlát
Ted Hughes forvera síns. Áður en
Motion féll sá heiður í skaut hafði
hann tekið við annarri og án efa
enn áhrifameiri virðingarstöðu í
bresku bókmenntalífi, er hann tók
við prófessorsembætti Malcolm Bradbury við
East Anglia-háskólann (UEA).
Ýmsir hafa haldið því fram að í kjölfar
þeirrar frjóu bókmenntaumræðu sem átti sér
stað í Norwich hafi komið fram tímamótakyn-
slóð rithöfunda í Bretlandi eftir áralangt tíma-
bil sem öðru fremur markaðist af íhaldssamri
og gamaldags skáldsagnagerð, öfugt við það
sem var að gerast í Bandaríkjunum og á meg-
inlandi Evrópu á sama tíma. Meðal þeirra
frægu rithöfunda sem komið hafa við sögu í
Norwich og sett mark sitt á samtímabók-
menntir í Bretlandi eru þau Angela Carter,
Clive Sinclair, Rose Tremain, Ian McEwan og
Kazuo Ishiguru, Michele Roberts, Russell Ce-
lyn Jones og Mick Jackson, svo aðeins fáeinir
séu nefndir.
Tengsl tveggja
lárviðarskálda
Rúmu ári eftir að Andrew Motion tók við
stöðu sinni af Bradbury, gafst blaðamanni
tækifæri til að sækja hann heim þar sem hann
býr í norðurhluta Lundúna. Tilefni heimsókn-
arinnar var rannsókn á því sem nefnt hefur
verið skapandi skrif – þ.e.a.s. á sköpunarferl-
inu eins og það tengist ritun bókmenntatexta.
Eftir töluvert klifur, upp á rishæð í stóru húsi
hans í Islingtonhverfinu komum við í hlýlega
vinnustofu sem minnti fremur á vel skipulagt
nítjándu aldar bókaherbergi en þá tölvuvæddu
óreiðu sem yfirleitt einkennir skrifstofur há-
skólamanna. Bækur þöktu alla veggi og á gull-
saumuðum flauelspúða á skrifborði hans
hringaði sig kettlingur sem Motion sagði mér
brosandi að hann hefði skírt Annette í höfuðið
á franskri ástkonu ljóðskáldsins Willilam
Wordsworth. Wordsworth varð reyndar lárvið-
arskáld bresku krúnunnar árið 1843, rétt eins
og Motion átti sjálfur eftir að verða þótt okkur
renndi ekki í grun um það þetta síðdegi. Hann
dró fram bók sem er í miklu uppáhaldi hjá
honum; fyrstu útgáfu af verki þeirra Auden og
McNeice um Ísland sem hann vissi að myndi
vekja áhuga minn. Eftir nokkrar umræður um
bókina og þær hraðfara breytingar sem Ísland
hefur gengið í gegnum síðustu áratugi sett-
umst við niður – Motion með kettlinginn Ann-
ette í kjöltu sér – og talið barst að náminu í
UEA eins og það var þegar hann tók við um-
sjón þess.
„Það hefur myndast sterk hefð fyrir kennslu
í skapandi skrifum á BA-stigi í UEA svo þegar
á heildina er litið er UEA háskóli þar sem
sjálfsmynd skólans markast mjög sterkt af því
að skapandi skrif eru eins konar kjölfesta,“
segir Andrew Motion, „en það er fremur
óvenjulegt. Malcolm Bradbury og Angus Wil-
son fengu frábært fólk í lið með sér við kennsl-
una. Þegar tímar liðu fram og námið þróaðist
fór það einnig fram í náinni samvinnu við þann
rithöfund sem bjó á staðnum hverju sinni, en
háskólinn hefur lengi boðið áhugaverðum höf-
undum að búa þar eina vorönn og sinna rit-
störfum sínum, ásamt því að halda fyrirlestra
og vinna með þeim sem stunda nám í skapandi
skrifum. Rithöfundurinn á ekki beinan þátt í
mótun námsins, eins og kennararnir, en hann
eyðir óhjákvæmilega talsverðum tíma í sam-
ræður við nemendurna. Þar að auki hafa heim-
sóknir annarra rithöfunda hingað alltaf verið
mjög tíðar því heimsþekktir rithöfundar, bæði
breskir og erlendir, halda fyrirlestra og lesa
úr verkum sínum á hverju ári.“
Námið mætti
mikilli andstöðu
„Þetta nám mætti mikilli andstöðu hér í
Bretlandi þegar Malcolm og Angus voru að
leggja upp með það,“ heldur Motion áfram.
„Að hluta til var það vegna þess að þetta var
fyrsta nám sinnar tegundar hér þó fyrirmynd-
ir hafi auðvitað verið til í Bandaríkjunum, en
Malcolm var þar við kennslu um skeið. Fólk
fann náminu ýmislegt til foráttu, hélt því fram
að ekki væri hægt að kenna skáldskap. Að
skáldskapur væri fólginn í flæði sem verður til
af sjálfu sér og að ef einhver finni hjá sér þörf
til að skrifa þá muni hann skrifa hvort sem er.
Að allt sem rithöfundur þarfnast sé rólegt
horn á kaffihúsi þar sem hann hefur frið til að
koma sér að verki – og þar fram eftir göt-
unum.“
„Stór hluti fólks hugsar enn á þessum nót-
um. Ef ég hefði fengið pund fyrir hvert einasta
samtal sem ég hef átt síðan ég tók við af Mal-
colm, um að ekki sé hægt að kenna skáldskp,
þá væri ég ríkur maður,“ segir Motion og
hlær. „En mín skoðun er þessi; jú það er ekki
hægt að búa eitthvað til úr engu. Það er ekki
hægt að taka við nemanda sem hefur enga
hæfileika og gera úr honum rithöfund á einu
ári sem kemur öllum á óvart og slær í gegn.
Til þess er engin von. En því má ekki gleyma
að allir þeir sem hér stunda nám eru þegar
orðnir rithöfundar. Þeir eru að hefja feril sinn
og það sem við áorkum saman tengist að
stórum hluta ritstýringu og því að setja hugs-
anir í samhengi við umhverfið og í hugmynda-
fræðileg tengsl. Það rýfur einangrun þess sem
skrifar, er uppörvandi, gefur hugmyndum
hans nýjan brennipunkt og svo fram eftir göt-
unum. Í kennslunni finnst mér ég oft eyða
mestum tíma í að segja; ekki fara þessa leið
heldur hina. Ég reyni með öðrum orðum að
móta þann farveg sem mér sýnist nemandinn
hafa valið sér, fremur en að beina honum í
nýjan farveg. Um leið reyni ég að hvetja nem-
endur til að vera metnaðarfulla, gera tilraunir,
leita nýrra leiða og þess háttar. Og ég verð að
viðurkenna að jafnvel áður en ég byrjaði að
kenna var ég viss um að þetta yrði sérstaklega
skemmtilegt og gefandi, enda hefur það orðið
raunin. Nemendurnir eru hæfileikaríkir og
skarpir og reynast hvor öðrum ákaflega vel
þegar á heildina er litið. Enda geri ég mjög
eindregna kröfu um slík heilindi þar sem vinn-
an er þess eðlis að auðvelt er að koma auga á
veikleika annarra – eða jafnvel styrk þeirra.
Vertu slyngur, skarpskyggn, glöggur og um-
fram allt vinsamlegur, er það sem ég hamra
stöðugt á frá upphafi fyrstu námsannar.“
Ný námsbraut í ljóðagerð
„Þær breytingar sem hafa orðið á náminu
frá því að ég tók við af Malcolm stafa einkum
af því að ég hef fyrst og fremst unnið við ljóð-
formið en hann skáldsagnaformið,“ útskýrir
Motion. „Ég ýtti því úr vör nýrri námsbraut í
ljóðagerð stuttu eftir að ég tók til starfa. Að
öllu jöfnu eru nemendurnir um tuttugu talsins,
en þeir eru valdir úr hópi um það bil fjögur
hundruð umsækjenda. Námið er því ákaflega
eftirsótt. Ég lít aldrei svo á að þeir einstak-
lingar sem hefja hér nám eigi eftir að gera það
upp við sig hvort þeir vilji vera rithöfundar
eða ekki, í mínum augum eru þau öll að hefja
feril sinn sem atvinnumenn á sviði ritlista.“
SKAPANDI SKRIF Í
ALDARFJÓRÐUNG
Andrew Motion tók við af Malcolm Bradbury sem pró-
fessor í skapandi skrifum í Norwich fyrir nokkrum árum.
FRÍÐA BJÖRK INGVARSDÓTTIR ræddi við Motion um
hvernig námið hefur þróast og hvernig hægt sé að
virkja hæfileikaríka nemendur á þessu sviði sem öðrum.
Associated Press
Skáldið Andrew Motion sem nú gegnir prófessorsstöðu í skapandi skrifum við UEA háskólann í Nor-
wich. Hann var einnig þess heiðurs aðnjótandi að verða lárviðarskáld Breta við andlát Ted Hughes.
Í SÍÐUSTU Lesbók birtist viðtal við rithöfund-
inn og fræðimanninn sir Malcolm Bradbury,
sem lést seint á síðasta ári. Í lok viðtalsins
sagði hann blaðamanni frá upphafsárum nám-
skeiðs í skapandi skrifum sem hann stjórnaði
um aldarfjórðungsskeið við UEA-háskólann í
Norwich og fer sú frásögn hér á eftir.
„Við byrjuðum með þetta nám í skapandi
skrifum tveir saman árið 1970,“ segir Brad-
bury, „ég og Angus Wilson, sem var stórkost-
legur rithöfundur. Hann hafði mikil áhrif á
kynslóð breskra rithöfunda, m.a. á Margaret
Drabble sem skrifaði ævisögu hans. Þekktasta
skáldsaga Angus er eflaust „Anglo-Saxon Atti-
tudes“ („Engilsaxnesk viðhorf“), sem einnig
rataði á sjónvarpsskjái fólks. Ég fékk Angus til
að koma og kenna við UEA-háskólann sem var
þá nýstofnsettur. Þar var hægt að hrinda
óvenjulegum hlutum í framkvæmd vegna þess
að enn var verið að móta framtíðina svo við
Angus gátum í raun gert það sem okkur sýnd-
ist. Við fundum strax á okkur að við vorum
með óvenju hæfileikaríka nemendur í nám-
skeiðum í skapandi skrifum á BA-stigi, m.a.
Rose Tremain og Clive Sinclair. Það rann því
upp fyrir okkur að ef skólinn og þær nýju hug-
myndir sem hann stóð fyrir laðaði að sér nem-
endur á borð við þessa, þá væri vel þess virði
að koma á formlegu námi helguðu skapandi
skrifum. Við vorum sammála um að það yrði að
miðast við MA-stig og yrði helgað skáld-
sagnaritun – aðallega vegna þess að það var
það sem við kunnum best. Við ákváðum sömu-
leiðis að hafa skilyrði fyrir inngöngu ákaflega
ströng og á fyrsta árinu vorum við því einungis
með einn nemanda. Sem betur fer var sá nem-
andi enginn annar en Ian McEwan. Hann var
afburðasnjall frá fyrsta degi og skrifaði 24 sög-
ur á þessu ári sem hann vann undir okkar
handleiðslu. Þegar náminu lauk var hann með
efnivið í tvö smásagnasöfn í höndunum; tvær
fyrstu bækurnar sem voru gefnar út eftir hann
og þær vöktu strax mikla athygli. Við vorum
svo ánægðir með það sem hann var að gera,“
segir Malcolm og hlær af dæmigerðu bresku
lítillæti, „að í rauninni kenndum við honum
ekki neitt.“
„Á þessum tíma var námskeiðið eiginlega
rekið í frístundum okkar því við Angus vorum
báðir í fullri kennslu við annað í háskólanum,“
heldur hann áfram og er þetta fyrsta ár greini-
lega minnisstætt. „Við hittum því Ian yfirleitt á
kránum hérna í Norwich og ræddum sögurnar
sem hann skilaði inn fram og til baka yfir bjór-
glasi. Síðan fór hann heim og endurskrifaði.
Angus og ég sendum margar þeirra til útgef-
enda hér í Bretlandi og Bandaríkjunum svo í
lok ársins var hann orðinn rithöfundur að at-
vinnu og búinn að gefa út verk. Vegna þess
hversu vel þetta gekk, varð verkefnið enn
KENNSLAN HÓFST
Á KRÁM Í NORWICH