Lesbók Morgunblaðsins - 21.04.2001, Blaðsíða 2

2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 21. APRÍL 2001
Í byrjun apríl kom út viðamikil ævi-
saga um bandaríska tónlistarmann-
inn Bob Dylan sem ber heitið Down
the Highway (Eftir þjóðveginum).
Höfundur ævisögunnar er Howard
Sounes, og er verkið
byggt á rannsóknum
sem hann hefur unn-
ið síðastliðin þrjú
ár. Tók Sounes m.a.
viðtöl við yfir 250
aðila sem hafa kom-
ið við sögu í lífi og
starfi tónlistar-
mannsins, en margir
þeirra hafa ekki
veitt viðtöl áður. Þá
hefur höfundurinn
haft aðgang að heimildum sem höf-
undar fyrri ævisagna um Dylan hafa
ekki haft aðgang að. Varpað er nýju
ljósi á margar þeirra „goðsagna“
sem ríkja um tónlistarmanninn,
fjallað er um þætti í einka- og fjöl-
skyldulífi hans og sköpunarferli
Dylans sem tónlistarmanns er fylgt
náið eftir. Í umsögn netbókabúð-
arinnar Amazon er talið víst að
Down the Highway muni skapa sér
sess sem lykilverk um ævi, tónlist-
arferil og menningarsögulega þýð-
ingu Bob Dylans.
ERLENDAR
BÆKUR
Ný ævisaga
um Bob Dylan
Bob Dylan
IÞað fer vel á því hér í neðanmálsgrein Les-bókar að óska nýjum ritstjóra Tímarits Máls
og menningar, sem nú kallar sig „tmm, tímarit
um menningu og mannlíf“, til hamingju með
fyrsta hefti eftir umfangsmiklar breytingar á
ritinu. Hið nýja rit hefur vakið mikil viðbrögð.
Flestir virðast á því að ekki hafi verið farin
rétt leið með því að færa þetta fornfræga bók-
menntarit í átt að þeim óvirðulegu bókmennt-
um sem glanstímarit landsins eru. Telja sumir
að á bak við þessa vendingu hljóti að vera mis-
skilin markaðsfræði en forvitnilegt verður að
fylgjast með því hvort kúrsinum verður haldið
í næsta hefti eða sveigt af leið eftir því hvernig
vindar hafa blásið undanfarnar vikur.
II Við opnun sýningar Odds Nerdrums áKjarvalsstöðum var flutt leikverk eftir lista-
manninn sem nefnist Listveldið. Þar ræða höf-
undur og Edvard Munch um myndlist og veld-
ið sem umlykur hana. Þeir tala meðal annars
um listasafna- og listfræðingaveldið. Í leikrit-
inu er Munch rödd reynslunnar og telur hann
að öll áherslan á túlkun listarinnar umfram
upplifun hennar, sanna listnautn, hafi fært
listasöfnunum og listfræðingunum of mikið
vald: „Við þekkjum vel túlkun á grundvelli
aðdáunar. En öll þessi ofur-túlkun hefur gert
nútíma-listasöfn að dómkirkjum tómleikans,
þau eru stór keröld sem á að fylla, eins og beð-
ið sé eftir einhverju stórfenglegu utan úr
geimnum,“ segir Munch og Nerdrum spyr eins
og hann viti ekki hvernig er í pottinn búið:
„Þeir sem nú á dögum ákveða hvað hafi gildi,
hvað teljist gjaldgeng list, eru þá sem sagt sýn-
ingarstjórar listasafnanna?“ Munch játar því
og segir að það megi kalla þá „yfirlistamenn“.
Þetta þykir Nerdrum skrítið: „að klassísk lista-
söfn skuli vera eins og óperuhús, en nútíma-
listasöfnin eins og hof, sem bíða eftir nýjum
Guði.“ Niðurstaða hans er þessi: „En þetta er
hreint eins og á miðöldum! Listasöfn nútímans
eru þá full af verkum sem ekki standa sjálf fyr-
ir sínu, og listamaðurinn er orðinn hráefn-
isframleiðandi. Er það ekki? Þá hljótum við
að lifa á tíma listfræðinganna. Þeir eru orðnir
listamenn samtímans. En þessir sýningarstjór-
ar, hvað sjá þeir? Hver er þeirra þáttur annar
en að fræða safngesti?“
III Munch og Nerdrum tala líka saman umtilurð listhugtaksins á átjándu öld. Það
voru heimspekingarnir sem skilgreindu listina
á átjándu öld en ekki listamennirnir, að mati
Munchs, og þeir settu andann ofar handverk-
inu, handverksmönnunum var að verða ofauk-
ið vegna iðnvæðingarinnar.
Nerdrum áttar sig: listin hefur þróast ná-
kvæmlega eins og Kant og aðrir hughyggju-
menn átjándu og nítjándu aldar vildu og farið
beina leið inn í konseptið, beint inn í hinn
hreina anda. „Og kitsið,“ segir Nerdrum, „er
þá notað um verk þeirra sem eru ekki í takt
við tímann, þeirra sem sátu eftir í handverk-
inu?
Það má víst kalla þá „gervilistamenn“.“ Já,
sá gamli er á því, í listinni var ekkert rúm fyr-
ir hæfileikaríka handverksmenn en menn
höfðu ótakmarkað frelsi til hugarleikfimi.
„Þetta er merkilegt,“ dæsir kitsmálarinn Nerd-
rum, „það er eins og listamenn búi yfir sameig-
inlegu leyndarmáli. Manni finnst maður vera
svo heimskur í hópi þeirra, maður verður aldr-
ei nógu spaklega þenkjandi.“
IVNerdrum er spakari en hann heldur.Undir fallegu handverkinu leynist frjór
andi, svo talað sé í anda listandans.
NEÐANMÁLS
Morgunblaðið/Jim Smart
Niðurstigning við Suðurlandsbraut.
F
YRIR tveimur vikum birtist í
Lesbókinni brot úr greina-
flokknum „Sjúklega hornið“ sem
finna má á Múrnum, hjá Mál-
fundafélagi úngra róttæklínga,
en Múrinn er „vefrit um þjóð-
mál, pólitík og menningu“. Kafl-
inn ber fyrirsögnina „Latir
fræðimenn“ en þar varar Stefán Pálsson við
hættunni sem hann sér í póstmódernískri af-
stæðishyggju, en samkvæmt honum boðar
stefnan „að allt sé skrök og ekkert viðfangs-
efni sé merkilegra en annað“. Stefán segir að
með þessa lífssýn að leiðarljósi leggi latir
fræðimenn teiknimyndasögur að jöfnu við
Fornaldarsögur Norðurlanda og réttlæti
þannig „að flatmaga daginn út og inn að lesa
skrípablöð“ og kalli „það fræðimennsku“. Ég
hef ýmislegt út á þessa kenningu Stefáns að
setja, en það helst að af henni má ætla að let-
ingjar í hópi fræðimanna geti ekki hrifist af
heimi fornbókmennta og skakklappast með
eina og eina bók upp í rúm. Í hvaða stell-
ingum lesa menn Völsunga sögu eða Bósa
sögu og Herrauðs?
Markmið Múrsins er „að auka vægi rót-
tækra sjónarmiða í íslenskri þjóðmála-
umræðu“ og því þarf engan að undra að Stef-
án hafi ýmislegt út á póstmóderníska
afstæðishyggju að setja en andstaðan við
stefnuna er mjög sterk á vinstri væng stjórn-
málanna og svo hjá hægrisinnuðum íhalds-
mönnum.
Letin virðist þó eitthvað hafa hrjáð Stefán
síðustu daga því að nýjasta greiningarefni
hans á óræðum vefsíðum Múrsins er teikni-
myndasöguhetjan Ástríkur. Nú skammast
hann yfir nýjustu sögunni úr smiðju Uderzo
sem hann telur síðri en gömlu meist-
araverkin. Á tæpum þremur vikum virðist
Stefán hafa gleymt þeirri skoðun sinni að
lestur skrípasagna sé léttvæg iðja, merki um
andlega deyfð og fræðilegt metnaðarleysi. Ég
ætla þó ekki að ráðleggja honum að glugga í
Gallastríðin eftir Sesar.
Eftir standa ýmsar forvitnilegar spurn-
ingar. Er það aðeins stundum merki um
menningarlega flatneskju að fjalla um teikni-
myndasögur? Treysta ritstjórar Múrsins, en
Stefán Pálsson er einn af þeim, sér til að
skera úr um í eitt skipti fyrir öll hvaða við-
fangsefni hafi fræðilegt vægi, hvað heyri und-
ir menningu og hvað ekki? Ég vil í því sam-
bandi benda á að menningarsíða Múrsins ber
nafnið „Menning og þó“ sem gefur til kynna
póstmódernískt ístöðuleysi af versta tagi.
Líkt og margir aðrir gagnrýnendur í sam-
tímanum gerir Stefán sig sekan um þær djúp-
stæðu og óyfirstíganlegu mótsagnir sem hann
leitast við að hafna en mótsagnir af því tagi
eru um leið helsta viðfangsefni póstmódern-
ískrar greiningar. Þær eru gott dæmi um þau
„geðklofaeinkenni“ sem fræðimenn hafa ým-
ist lofað eða lastað en ávallt tengt póstmód-
ernísku menningarástandi. Í slíku ástandi er
erfitt að meina nokkuð og erfiðara að meina
það lengi í senn. Ég er enn á þeirri skoðun.
FJÖLMIÐLAR
Í sjúklega horninu
G U Ð N I E L Í S S O N
„Á tæpum þremur vikum
virðist Stefán hafa gleymt
þeirri skoðun sinni að lestur
skrípasagna sé léttvæg iðja,
merki um andlega deyfð og
fræðilegt metnaðarleysi. Ég
ætla þó ekki að ráðleggja
honum að glugga í Galla-
stríðin eftir Sesar.“
Þingvellir eru táknið fyrir
sameininguna, þar hittast
allir til að rífast ekki [...]
Þingmennirnir mæta og
rétta upp hönd, allir sem
einn, þótt þeir þurfi að eyða
mánuðum í að finna út hvað
það sé sem þeir geta verið
sammála um. Svo enda þeir
á einhverju sem engu máli
skiptir. Það má ekki deila.
Þetta er ímynd Íslendinga af
þjóðhátíð, hið magíska
augnablik þar sem við erum
ein heild. Mér finnst mjög
gaman að leika mér með
hið tvöfalda tákn fimmta
áratugarins, lýðveldisstofn-
unina ’44 og inngönguna í
Nató ’49. Þingvelli annars
vegar og Austurvöll hins
vegar sem eru í raun tákn-
gervingar ímyndar lýðræð-
isins annars vegar og raun-
veruleika lýðræðisins hins
vegar þar sem grýtt er tára-
gassprengjum yfir mótmæl-
endur. 1994 er síðan tákn-
mynd fyrir að allt er í góðu
lagi aftur.
Guðmundur Hálfdanarson
tmm
Betri þykj-
ustuheima
Þegar leikheimar eru
búnir til handa börnum
ættu þeir að einhverju
leyti að vera útópískir.
Auðvitað mega þeir einn-
ig vera spennandi og
æsilegir og ekki væri
verra að „réttlætið“ sigr-
aði að lokum, en þeir
sem skapa þessa heima
ættu að hafa það í huga
að börnin sem leika sér
með þá eiga eftir að
vaxa úr grasi og verða
virkir einstaklingar í
raunverulegu samfélagi.
Hvernig á börnunum að
skiljast að karlar og kon-
ur af öllum kynþáttum
heims geta í raun og veru
lifað og unnið saman, ef
ekki er hægt að sýna
fram á það í þykjustu-
heimi? Ef tilgangur lífsins
er að búa börnum okkar
betri heim er ekki til betri
staður til að byrja á en
barnaherbergið.
Margrét Tryggvadóttir
tmm
ÍSLENSK ÞJÓÐ-
MENNING
ÍRSKI rithöfundurinn Seamus Heaney
hefur sent frá sér sína elleftu ljóðabók
og ber hún titilinn Electric Light (Raf-
ljós). Í ljóðunum leit-
ar höfundurinn á
goðsögulegar slóðir,
jafnframt því sem
hann dregur upp
myndir úr æsku
sinni, og frá æsku-
slóðum sínum á
Norður-Írlandi. Í um-
sögn The New York
Times um bókina
segir að höfundurinn
hugleiði í ljóðunum
uppruna og endi lífs
síns og listarinnar.
Heaney er fæddur árið 1939 en það
var um miðjan sjöunda áratug síðustu
aldar sem ljóð hans tóku að vekja at-
hygli. Heaney hlaut Bókmenntaverð-
laun Nóbels árið 1995, en auk ellefu
ljóðabóka hefur Heaney sent frá sér
prósaverk, ritgerðir og leikrit. Hann
er einnig þekktur fyrir enska þýðingu
sína á Bjólfskviðu sem út kom á síð-
asta ári.
Ellefta ljóðabók
Seamus Heaney
Seamus
Heaney
Í NÆSTA mánuði er væntanleg ný
bók eftir bandaríska rithöfundinn
John Updike sem ber titilinn Americ-
ana. Ekki er lengra síðan en í nóv-
ember á síðasta ári að út kom eftir
höfundinn smásagnasafnið Licks of
Love, en þar var m.a. að finna nóvell-
una „Rabbit Remembered“ og var þar
um að ræða nýjasta innlegg höfund-
arins í hina frægu Rabbit-sagnaröð
hans.
Ný bók eftir Updike
NÝ ÆVISAGA breska ljóðskáldsins
Williams Blake kemur út í upphafi
maímánaðar, en höfundar hennar eru
fræðimennirnir G.E. Bentley og G.E.
Bentley yngri. Ævisagan, sem nefnist
The Stranger from Paradise, er rúmar
500 blaðsíður og hafa höfundar safnað
þar saman gríðarmiklum fróðleik um
ljóðskáldið og lífshlaup þess. „Með
lestri þessarar heillandi og ríkulega
myndskreyttu ævisögu um hinn mikla
listamann, ljóðskáld og dulhyggju-
mann skynjar lesandinn sannarlega
návist Williams Blake,“ segir m.a. í
umsögn um ævisöguna.
Ævisaga
Williams Blake