Lesbók Morgunblaðsins - 21.04.2001, Blaðsíða 18

18 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 21. APRÍL 2001
Þ
AÐ er stundum sagt að nútíma-
tónlist sé aðeins fyrir þá sem
hafa djúpstæðan áhuga á tónlist.
Hvort það stenst er annað mál,
en ef marka má áhugann á sýn-
ingum Covent Garden á óperu
Hans Werner Henze frá 1952,
Boulevard Solitude, þá er greini-
legt að tónlist Henze höfðar ekki til fastagesta
óperunnar. Þeir kaupa upp hverja einustu sýn-
ingu á verkum tónskálda eins og Verdi, Ross-
ini, Puccini og Mozarts nokkrum dögum eftir
að miðarnir fara á markað. Þegar kom að
frumsýningunni á Boulevard Solitude nú ný-
lega höfðu aðeins um þrjátíu prósent miðanna
selst og sagt að miðaskrifstofan hefði gripið til
ýmissa ráða og tilboða til að koma miðunum út.
En eins og ýmsir bentu á er ekki endilega víst
að þeir sem hafa áhuga á nútímatónlist hafi
augun á Covent Garden. Þar ræður hefðin yf-
irleitt ríkjum og miðaverð svo hátt að ungt
fólk, sem gæti haft áhuga, hefur tæplega efni á
að sækja sýningar í Covent Garden. Þetta þyk-
ir ýmsum gremjulegt því árlega nýtur óperan
hárra ríkisstyrkja.
Það vantaði þó ekki áhugann og hrifningu
hjá þeim sem mættu og gagnrýnendur hafa
verið óvenju einróma í lofi sínu. Það er líka
maklegt því sýningin er einstaklega áferðarfal-
leg og tónlistarflutningurinn áhrifamikill. En
það eru kannski ekki allir sem fá gæsahúð af
hrifningu yfir Henze og tónlist hans.
Henze fæddist 1926 og verður 75 ára í sum-
ar. Af því tilefni taka tónlistarstofnanir víða
um heim Henze á dagskrá á árinu. Það er af
nógu að taka því það liggja 200 verk eftir þetta
mikilvirka tónskáld. Sýning Covent Garden er
framlag konunglegu bresku óperunnar til
Henze-ársins.
Flóttamaður frá þýska
efnahagsundrinu
Eins og fleiri af kynslóð Henzes var það ekki
fyrr en eftir stríð að hann átti aðgang að þeim
hluta þýska menningararfsins sem nasistar
dæmdu sem úrkynjaðan eða bönnuðu af öðrum
ástæðum. Þetta átti jafnt við um bókmenntir,
myndlist og tónlist, svo fyrstu árin eftir stríð
voru tími margvíslegra uppgötvana í lífi Henz-
es.
Henze var tekinn til við tónsmíðar þegar í
lok stríðsins og varð fljótt einn af þeim sem
lagði línuna í þýsku tónlistarlífi. Hann var
tengdur tólftónatónlist Darmstadt-skólans en
fór annars sínar eigin leiðir. Mikil afköst á
langri ævi spanna allar tegundir tónlistar,
jafnt tónlist fyrir söngröddina, og þá allt frá
ljóðum til óperu, en einnig hljómsveitarverk,
kammertónlist og tónlist fyrir kvikmyndir.
Verk fyrir söngrödd voru eitt af því fyrsta
sem hann skrifaði og það skýrir kannski af
hverju hann kastaði sér út í að semja óperu svo
fljótt. Boulevard Solitude var frumsýnd í
Hannover í febrúar 1953. Viðbrögðin voru
bæði firna jákvæð og mjög neikvæð. Meðal
hinna neikvæðu heyrðust orð eins og „óreiða“,
„sjálfstortíming“ og „nihilismi“ og allt hljóm-
aði þetta eins og bergmál nasistatímans.
Henze hafði fram að þessu unnið fyrir sér
sem stjórnandi, síðast við ballett í Wiesbaden,
og hann hefur reyndar æ síðan fengist við
hljómsveitarstjórn en einkum til að stjórna
eigin verkum. Um þær mundir, sem Boulevard
Solitude var frumsýnd, buðust honum góð kjör
hjá útgefanda sínum, svo hann ákvað að axla
sín skinn, kveðja Þýskaland fyrir fullt og allt
og setjast að á Ítalíu.
Listrænt andrúmsloft Þýskalands var hon-
um á móti skapi en hann er líka samkynhneigð-
ur og áleit auðveldara að fylgja eðli sínu ann-
ars staðar en í Þýskalandi. Það er því Ítalía
sem hefur verið bakgrunnur að tónlistarsköp-
un Henze, nánar tiltekið sveitin í nágrenni
Napólí. Tónlist hans þótti fá á sig annan blæ
eftir að hann fluttist til Ítalíu og sjálfur segir
hann að fegurð sé það sem hann sækist gjarn-
an eftir.
Henze hefur starfað með mörgum af helstu
listamönnum aldarinnar, bæði í hópi skálda,
rithöfunda, leikhúss- og tónlistarmanna. Í upp-
hafi sjöunda áratugsins starfaði hann með
breska skáldinu W.H. Auden. Franski leik-
sviðshönnuðurinn Jean-Pierre Ponnelle gerði
leiktjöldin að frumuppfærslu Boulevarde Sol-
itude, hlaut þar með alþjóðlega athygli og hef-
ur síðan oftlega unnið með Henze.
Þegar á sjöunda áratugnum var Henze orð-
inn eftirsótt tónskáld.
Hljómsveitarstjórar eins og Herbert von
Karajan og Leonard Bernstein sátu um að fá
að frumflytja verk hans. Aldurinn hefur að því
er virðist ekki dregið úr afköstunum. Á þessu
ári verður frumflutt tíunda sinfónía hans í Luz-
ern.
Eftir tvö ár verður ný ópera, „L’Upupa –
oder der Triumph der Sohnesliebe“ á tónlist-
arhátíðinni í Salzburg en það verður jafnframt
fyrsta ópera hans við hans eigin texta. Hann
hefur hins vegar áður skrifað ljóð og lagsett
þau.
Síðast en ekki síst hefur hann skrifað sjálfs-
ævisögu sína.
Einsemdargatan
Með Boulevard Solitude sneri Henze sér að
yrkisefni sem önnur tónskáld höfðu þegar
sinnt. Sagan er byggð á skáldsögu franska rit-
höfundarins Abbé Prévost frá 1731 um Manon
Lescaut sem bæði Massenet og Puccini höfðu
byggt óperur á. Henze fékk þýsku skáldkon-
una Grete Weil til að skrifa textann.
Weil var Gyðingur og líkt og Henze hafði
hún blendnar tilfinningar til Þýskalands, hafði
verið landflótta í stríðinu, misst eiginmann í út-
rýmingarbúðum nasista en flutti síðan til
Þýskalands.
Í sögu þeirra Henze og Weil er það ekki
gleðikonan Manon sem er aðalpersónan, held-
ur stúdentinn og fórnarlamb hennar, Armand.
Manon er vera sem vekur girndir karlmanna
en getur ekki elskað. Armand er hreinn og
beinn, elskar Manon og steypir sjálfum sér í
glötun þegar hann uppgötvar eðli hennar.
Manon er gerð út af bróður sínum sem lætur
hana spila á auðmenn sér til framdráttar.
Hinn sjónræni tími í uppfærslu Covent
Garden er sjötti áratugurinn, til-
urðartími sjálfrar óperunnar.
Sviðsmynd, búningar og ljós er
ekkert minna en sjónræn upplifun
af besta tagi. Sagan hefst á braut-
arstöð þar sem Armand sér Manon
í fyrsta skiptið og verður ástfang-
inn af henni. Í gegnum alla óperuna
er komið aftur og aftur að braut-
arstöðinni þar sem sama fólkið ark-
ar yfir sviðið og nokkrar persónur
komast sniðuglega og sterklega til
skila. Sterk sjónræn áhrif eiga tví-
mælalaust mikinn þátt í að gera
flutninginn svo áhrifamikinn. Þeir
sem hafa mótað þau eru leikstjór-
inn Nikolaus Lehnhoff, leikmynda-
hönnuðurinn Tobias Hoheisel,
ljósameistarinn Paul Pyant og
Denni Sayers sem stjórnar hreyf-
ingum. Með það í huga hverju tón-
listarunnendur voru vanir á þeim
tíma, sem óperan var frumflutt, er
auðvelt að gera sér í hugarlund að
áhrifin voru mikil, hvort sem fólki
líkaði tónlistin eða ekki. Hér er
ekki farin leið fyrri óperuskálda að
láta hljómsveit og söngvara leika
saman. Hljómsveitin leikur iðulega
sína laglínu undir stjórn Bernhard
Kontarsky, söngvararnir syngja
sína. Það gætir ýmissa áhrifa í tón-
listinni, jazzhljómar heyrast þar, en
einnig tólftónabrögð og andi Strav-
insky.
Söngvararnir eiga stóran þátt í
eftirminnilegri sýningu og virðast
falla einstaklega vel að hlutverkum
sínum. Sænski tenórinn Pär
Lindskog og þýska sópransöngkon-
an Alexandra von der Weth fara
með hlutverk Armand og Manon af öryggi og
innlifun. Bróðir Manon er sunginn af þýska
barítóninum Wolfgang Rauch, bandaríski ten-
órinn Chris Merritt syngur elskhuga Manon
og Graeme Broadbent son hans.
Það verður óneitanlega forvitnilegt að heyra
næstu óperu Henzes 2003 og þá hvernig Henze
hefur þróast sem tónskáld. Boulevard Solitude
hljómar að ýmsu leyti svo dæmigerð fyrir sinn
tíma. Þótt hún hafi verið framúrstefnulegt
verk á sínum tíma hefur tónlist Henzes mótað
svo mjög skyn okkar á nútímatónlist, ekki síst
með áhrifum á önnur tónskáld, að núorðið
hljómar óperan eins og hún gæti ekki verið
öðruvísi.
SAMTÍMINN
TÓNGERÐUR
AF HENZE
Armand, Pär Lindskog, hnígur niður í sukkveislu og hefur áttað sig á að
Manon er ekki öll þar sem hún er séð.
Á árinu verður þýska tónskáldið Hans Werner Henze
75 ára. SIGRÚN DAVÍÐSDÓTTIR sá nýja uppsetningu
á fyrstu óperu hans, Boulevard Solitude, í Covent
Garden og rennir yfir feril Henzes.
Bill Cooper/PAL
Úrræðaleysi og örþrifaráð: Manon, Alexandra
von der Weth, mundar byssunni.
Manon, Alexandra von der Weth, lætur sér fátt um finnast
um aðdáun sonar elskhuga hennar, Graeme Broadbent.