Lesbók Morgunblaðsins - 12.05.2001, Blaðsíða 2

2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 12. MAÍ 2001
I „Styttur bæjarins, sem enginn nennir að horfaá...“ söng Spilverk þjóðanna fyrir aldarfjórðungi.
Áhrifamiklar eða tilgerðarlegar, gamaldags eða nú-
tímalegar gefa stytturnar – þó „styttur“ sé auðvitað
rangnefni í dag – borginni ákveðinn svip sem er
óaðskiljanlegur hluti af borgarlandslaginu. Þær
segja sitt um menningu og hugarfar, blómaskeið
sem og vitsmunalegar þrengingar þess samfélags
sem átt hefur sér samastað í borginni í tímanna
rás.
II Því er ekki úr vegi að velta því fyrir sér hvaðorðið hafi um starfsemi Listskreytingasjóðs. Fyr-
ir margt löngu ákváðu framsýnir menn á Íslandi
að hann skyldi stofnaður í því háleita augnamiði
að standa straum af opinberum listskreytingum.
Sjóðurinn átti að efla þátt listar í nánasta umhverfi
almennings, tengja sköpunarferlið hversdagslífinu
og skapa listamönnum tryggari starfsgrundvöll.
Eitt prósent af byggingarkostnaði opinberra bygg-
inga átti að renna til sjóðsins en líklega hefur verið
staðið við þær skuldbindingar. Það væri þó áhuga-
vert að reyna að gera sér í hugarlund hvernig bær-
inn liti út ef svo hefði verið. Kannski hefði myndast
eðlilegt jafnvægi á milli fortíðar og samtíðar með
nútímalegri vísun til veruleikans. Ef til vill hefðum
við öll betri skilning á fagurfræðilegum gildum og
forsendum samtímalista. Hvernig væri því að efna
loforð okkar við okkur sjálf og koma upp fleiri „stytt-
um“ í bænum sem einhver nennir að horfa á?
III Það eru ótal þættir sem móta umhverfi okkarog vegna þess hve Reykjavík er enn ung borg er
ásýnd hennar stöðugum breytingum háð. Borg-
armyndin er ærið sundurleit, en gefur um leið at-
hyglisverða mynd af þeim þjóðfélagslegu hrær-
ingum sem áttu sér stað á síðustu öld. Mikið hefur
verið rætt um hlutverk og endurnýjun mannlífsins í
miðborginni og vekja hugmyndir um endur-
skipulagningu Skuggahverfisins því að vonum at-
hygli nú þegar þær loks spyrjast úr.
IVMörgum þykir samt með ólíkindum að í borgsem ekki á sér lengri sögu en okkar, þar sem
byggingararfleifðin er af skornum skammti og mörg
söguleg hús hafa orðið að víkja í vanhugsuðum til-
raunum til að „leiðrétta“ borgarmyndina, skuli
eiga að rífa fjörutíu hús í litlu og rótgrónu hverfi.
Færa má góð rök fyrir því að eðlileg þróun borga
byggist á því að gamalt og nýtt haldist í hendur og
að uppbygging þjónustu mótist á löngum tíma í takt
við þarfir íbúanna. Það er ekki vanþörf á að taka
til hendinni í Skuggahverfinu, en ef til vill væri far-
sælla í menningarsögulegu tilliti að gera það án
þess að má út öll ummerki um liðna tíð.
V Þegar ákvörðun er tekin um svo veigamiklarskipulagsbreytingar í hjarta borgarinnar hlýtur
að vera eðlilegt að efna til samkeppni um hönnun
svæðisins meðal arkitekta, innlendra sem erlendra.
Slík samkeppni gæti verið mikill drifkraftur fyrir ís-
lenska hönnuði. Um leið gæfist almenningi og þá
ekki síst núverandi íbúum hverfisins kostur á að
móta sér skoðun á hvað teldist eðlileg og æskileg
þróun í þessu tilliti. Með frekara samstarfi við lista-
menn og landslagshönnuði mætti tryggja að sem
flest sjónarmið komi fram og svæðið verði ekki of
einsleitt.
NEÐANMÁLS
H
VAÐ skyldi það vera stór hóp-
ur íslensku þjóðarinnar sem
hefur aldrei keypt eintak af
Séð og heyrt en gluggað
reglulega í þetta tímarit í
verslunum eða á öðrum þeim
stöðum þar sem það liggur
frammi? Í forystugrein fyrir
nokkru sakaði annar ritstjórinn þennan hóp um
að stunda lymskulegan þjófnað; um að neyta
vörunnar án þess að greiða fyrir hana uppsett
verð. Í kjölfarið var blaðinu pakkað í plast.
Það segir auðvitað sína sögu um ritstjórn-
arstefnu tímaritsins að hægt sé að njóta inni-
haldsins á meðan beðið er eftir afgreiðslu í stór-
markaði. Lesmálið er svo knappt og fyrir-
sagnirnar svo langar að í mörgum tilvikum
nægir að renna yfir þær augum til að meðtaka
efnið. Myndirnar leika líka stórt hlutverk og
bera á köflum uppi merkinguna, hvort sem verið
er að fjalla um íslenskan listamann í útlöndum,
glæsilegt brúðkaup eða erfiðan hjónaskilnað.
Reyndar er ekki óalgengt að myndunum sé
stefnt gegn textanum þannig að forvitnileg tví-
ræðni skapist. Framan á nýlegu hefti má til
dæmis sjá mynd af brosandi pari ásamt fyrir-
sögninni: „Misstu fóstur í þriðja sinn“.
Þegar Séð og heyrt hóf göngu sína hér á landi
hafði ég takmarkaða trú á fyrirtækinu. Ég mat
það svo að sá veruleiki sem sambærilegir erlend-
ir fjölmiðlar gera skil – ævintýri og einkahagir
fræga fólksins – væri ekki upp á marga fiska í
okkar litla landi. Hann væri að minnsta kosti of
fátæklegur og litlaus til að hægt væri að gefa
vikulega út litprentað tímarit helgað honum.
Áherslan hlyti að vera lögð á þýtt erlent efni en
af því var þá þegar umtalsvert framboð í dag-
blöðum. En raunin varð önnur. Velgengni Séð og
heyrt, sem byggist vafalítið á því að efnið er að
mestum hluta innlent, er sönnun þess að fjöl-
miðlar endurspegla ekki veruleikann. Þeir búa
hann til.
Mér sýnist að hægt sé að skipta þeim Íslend-
ingum í þrjá hópa sem geta komið við sögu í
tímaritinu:
1. Fólk sem hefur unnið sér eitthvað til frægðar.
2. Fólk sem hefur ekki unnið sér annað til frægð-
ar en að vera frægt.
3. Fólk sem er enn ekki orðið frægt.
Sjálfur hef ég fylgst reglulega með Séð og
heyrt en verð að viðurkenna að neysla tímarits-
ins hefur lengst af vakið blendnar tilfinningar í
brjósti mínu. Einkum valda myndaopnurnar sem
helgaðar eru hópi 3 mér ónotum. Ég fæ ekki var-
ist þeirri tilhugsun að ég sé að gægjast í fjöl-
skyldualbúm hjá fólki sem ég þekki ekki neitt.
Þessi tilfinning dofnar reyndar eftir því sem
maður sér viðkomandi einstaklinga oftar á síðum
tímaritsins; þeir öðlast smám saman þegnrétt í
hinum stækkandi hópi 2.
En í staðinn verð ég var við annars konar ónot
sem stafa af því hve mikið af umfjölluninni um
hópa 1 og 2 lýtur frásagnarlögmálum hinnar
dæmigerðu kjaftasögu. Í þessum orðum felst
ekki áfellisdómur yfir Séð og heyrt. Ólíkt flest-
um sambærilegum fjölmiðlum erlendis hefur
tímaritið sínar kjaftasögur yfirleitt frá þeim sem
sögurnar snúast um. Nei, óþægindin má rekja til
þess að ég stend sjálfan mig að því að vera á
valdi hnýsninnar. Og það er allt annað en
skemmtilegt.
Við þetta bætist sektarkennd afbrotamanns-
ins. Ég hef aldrei keypt eintak af Séð og heyrt,
ekki einu sinni eftir að farið var að dreifa þessum
þætti íslensks veruleika í búðir í neytendaum-
búðum. Ég læt mér nægja að gjóa augum á for-
síðuna á meðan ég tíni upp úr innkaupakörfunni.
FJÖLMIÐLAR
AÐ GERA LÍFIÐ SKEMMTILEGRA
Velgengni Séð og heyrt, sem
byggist vafalítið á því að efnið
er að mestum hluta innlent, er
sönnun þess að fjölmiðlar end-
urspegla ekki veruleikann. Þeir
búa hann til.
J Ó N K A R L H E L G A S O N ( 3 6 )
Þegar ég er beðin um að tjá
mig um myndlýsingar í ís-
lenskum bókum finnst mér ég
þurfa að hefja ræðu mína í
anda góðra ævintýra: „Einu
sinni var lítið fræ...“ En svo
kemst ég ekki lengra með
þetta fræ. Íslenskar myndlýs-
ingar eru enn á upphafsreit
og ég veigra mér við að tala
um þessa meri sem við sitjum
svo aftarlega. Mér finnst ég
þurfa að ræskja mig vel og
lengi áður en ég segi eitthvað
um þessa yfirséðu listgrein,
þögnin í faglegri eyðimörk
okkar teiknara er svo alger.
Áslaug Jónsdóttir
Börn og menning
Tónlistarhús fyrir
hljómsveitir
Frá því að ég hóf afskipti af
þessu máli, hefur alltaf legið
ljóst fyrir, að salurinn í tónlist-
arhúsinu eigi að taka mið af
hljómsveitarflutningi en ekki
sé um óperusal að ræða. Þessi
afstaða byggist á viðtölum við
forráðamenn Íslensku óper-
unnar á þeim tíma, sem
ákvarðanir þurfti að taka um
þennan þátt málsins, og á
ráðgjöf hljómburðarfræðinga,
sem telja mjög óráðlegt, svo
að ekki sé meira sagt, að
blanda þessu tvennu saman
við hönnun hússins með hlið-
sjón af hljómburðargæðum
þess. Get ég ekki annað en
harmað, að þessar forsendur
vegna tónlistarhússins skuli
hafa farið fram hjá þessum
ágætu óperusöngvurum.
Björn Bjarnason
www.centrum.is/bb
Brésneff-tíminn
í Guggenheim
Ef Duchamp var Lenín sam-
tímalistarinnar þá er Buren
hennar Bréssneff. Í listheimin-
um bíðum við enn eftir Gorb-
achev, þó Koons sé nú samt
orðinn hálfgerður Yeltsin. Við
bíðum enn eftir Gorbachev,
vegna þess að í myndlistinni
stendur Berlínarmúrinn enn.
Við búum semsagt enn við
Brésneff-tímann, eins og mað-
ur sér svo vel í Guggenheim í
Bilbao. Hér er gamla gengið,
gamla góða klíkan enn við
völd. Nómenklátúran. Hér
standa þeir hver í sínum sal,
gráir fyrir járnum, rauðir af
ryði.
Hallgrímur Helgason
www.birtingur.is/
hallgrimurhelgason
Morgunblaðið/Jim Smart
Spjallað undir hækkandi sól.
Í FAGLEGRI
EYÐIMÖRK
BANDARÍSKI rithöfundurinn
Anne Tyler hefur sent frá sér
nýja skáldsögu sem nefnist Back
When We Were
Grownups (Þeg-
ar við vorum
fullorðin). Bókin
kom út í Banda-
ríkjunum 8. maí
og hlýtur já-
kvæða dóma.
Þar segir frá
hinni 53 ára
gömlu Rebeccu
Davitch sem
uppgötvar í byrjun sögunnar að
hún er orðin að allt annarri
manneskju en hún vildi vera.
Leggst hún þá í að rekja slóð
sína aftur til þess þegar hún var
tvítug og fannst hún vera full-
orðin. Þetta er fimmtánda skáld-
saga Anne Tyler en hún hlaut
Booker-verðlaunin árið 1988
fyrir skáldsöguna Breathing
Lessons (Öndunarkennsla). Þyk-
ir gagnrýnendum höfundurinn
vera upp á sitt besta og skáld-
sagan haganlega skrifuð.
ERLENDAR
BÆKUR
Fimmtánda
skáldsaga
Anne Tyler
Anne Tyler
Ný skáldsaga eftir
Roth í júní
Í JÚNÍ er væntanleg 156 síðna
skáldsaga eftir bandaríska rit-
höfundinn Philip Roth sem ber
titilinn The Dy-
ing Animal (Hið
deyjandi dýr).
Þar segir frá
menntamann-
inum David Kep-
esh sem áður
komið fyrir í
bókum Roth.
Kepesh er sjö-
tugur þegar hér
er komið við
sögu, og líkt og með margar per-
sónur Roth, má finna þar vísanir
í líf og persónuleika höfundar-
ins. Spurningar um hrörnun og
dauða eru að sögn ofarlega á
baugi í sögunni, og vangaveltur
um togstreitu skepnunnar og
samfélagsverunnar í manninum,
sem er kunnuglegt þema í verk-
um höfundarins. Philip Roth
hefur unnið til margra við-
urkenninga fyrir verk sín, þar á
meðal Pulitzer-verðlaunanna
1998, fyrir American Pastoral.
Philip Roth
Viðtalsbók við
Primo Levi
NÝLEGA kom út á ensku við-
talsbók við ítalska rithöfundinn
Primo Levi. Ber hún titilinn The
Voice of Mem-
ory: Interviews
1961-1987.
Primo Levi var
handtekinn árið
1944 fyrir and-
spyrnu við fas-
ista og færður í
útrýming-
arbúðir nasista
í Auschwitz.
Hann lifði
vistina þar og ritaði fræga bók,
sem ber enska titilinn Survival in
Auschwitz. Levi hefur ritað
fjölda bóka um helförina og
heimspekileg efni og hefur öðl-
ast sess sem einn merkasti hugs-
uður síðustu aldar. Bókin felur í
sér samantekt á viðtölum úr
dagblöðum, tímaritum, útvarpi
og sjónvarpi við Levi frá 1961
fram til dauðadags hans 1987. Í
bókinni er m.a. viðtal sem rithöf-
undurinn Philip Roth tók við
Levi, og frægt „sjálfsviðtal“ sem
birtist í einni af bókum hans.
Marco Belpoliti, sem vinnur að
heildarútgáfu á verkum Levi,
ritstýrir viðtalsbókinni, en þýð-
inguna annaðist Robert Gordon.
Primo Levi