Lesbók Morgunblaðsins - 12.05.2001, Blaðsíða 3

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 12. MAÍ 2001 3
M
AÐURINN er skap-
aður til að gera allri
tilverunni gott. Öll til-
veran er sköpuð til að
gera manninum gott.
Við erum hluti af
stærri heild. Við lát-
um okkur fortíðina
varða. Við óskum komandi kynslóðum góðs
gengis. Við viljum sjá drauma rætast í fram-
tíð sem ekki er okkar á sama hátt og forfeður
okkar áttu sér hugsjónir til að skapa betri
framtíð handa okkur. Í fortíðinni sögðum við
að allt nýtt vald sem maðurinn öðlaðist væri í
sjálfu sér hvorki illt né gott. Það væri gott ef
valdinu væri beitt á réttan hátt og það væri
illt ef valdinu væri beitt á rangan hátt. Það er
enginn vandi að rökstyðja það að allt vald
sem manninum er gefið má nota á tvo vegu,
til ills og til góðs. Það sem skiptir mestu máli
er samt það að við höfum þetta vald sem for-
tíðin hafði ekki. Við höfum möguleika sem
fortíðin hafði ekki. Ég er alls ekki frá því að
við í byrjun þriðja árþúsundsins séum þrátt
fyrir allt farin að nota vald betur og á réttlát-
ari hátt en þekktist í fortíðinni. Það er eitt af
stóru verkefnunum á þriðja árþúsundinu að
læra að fara með aukið vald á réttlátan og
skynsamlegan hátt. Það er tiltölulega auð-
velt að sigra heiminn en erfitt að sigra sjálf-
an sig. Aðeins sá sem það gerir er hæfur
stjórnandi. Þriðja árþúsundið mun fljótlega
skilja að nýtt vald og nýir möguleikar nægja
aldrei án skilnings á því hvernig eigi að nota
þetta nýja vald og vinna úr hinum nýju
möguleikum á réttan hátt. Þennan skilning
höfum við ekki árið 2000. Vísindin ein og sér
kenna okkur ekkert um rétt og rangt.
Í fortíðinni á öllum öldum hafa menn spurt
um tilgang lífsins. Það gerðu menn líka á
minni tíð á tuttugustu öld. Ekki man ég samt
eftir neinu svari við þessari spurningu sem
mér finnst fullnægjandi eða jafnvel skyn-
samlegt. Verst fannst mér þó afstaða þeirra
sem svöruðu engu vegna þess að þeir töldu
að öll tilveran væri tilgangslaust fjarstæðu-
leikhús. Fólk án tilgangs er ónýtt til allra
átaka. Skynjun og skilningur á tilgangi leysir
ótrúlega sterk öfl úr læðingi sem búa hið
innra með manninum. Sú hætta er auðvitað
alltaf fyrir hendi að beina þessu mikla afli í
ranga átt eða inn í blindgötu. Mistök fortíð-
arinnar af þessari gerð eru vonandi nægj-
anlega mörg til að verða þriðja árþúsundinu
víti til varnaðar.
Í byrjun þriðja árþúsundsins vitum við að
mannfólkið býr yfir þessum mætti og hann
getur beinst inn á brautir sem leiða til vel-
farnaðar. Við vonum að þriðja árþúsundið
verði þessi rétta opnun sem leiðir til betri
framtíðar. Margir vitrir menn sem ræða
þessa spurningu um tilgang lífsins árið 2000
telja öruggasta og heiðarlegasta svarið: Ég
veit það ekki. Það er engan veginn slæm af-
staða. Hún felur í sér þá möguleika að menn
leiti áfram og reyni að finna svör. Í aðra
röndina er þetta einkennileg spurning sem
kallar á einkennilegt svar. Allar aðrar líf-
verur á jörðinni niður í einfrumunga þekkja
tilgang lífsins, „vita“ að hann er innbyggður í
alla tilveru þeirra. Er maðurinn eina teg-
undin á jörðinni sem er allt of gáfuð til að
skilja þessa einföldu hluti? Er hann eina líf-
veran sem veit ekki hvað hann vill og veit
ekki hvert hann stefnir? Ég held tæplega.
Ég lít á þessa heimspekilegu umræðu fyrst
og fremst sem vitsmunalegt prjál sem gefur
lífinu sitt gildi einsog hvað annað yfir kaffi-
bolla á góðri stund. Í raun hreyfir sig enginn
í tilgangsleysi. Við erum tilgangurinn. Við
erum bæði vegurinn og endamarkið. Hin
sönnu lífsgildi eru á sama hátt innbyggð í
manninn og aldrei háð duttlungum valdhafa
til lengdar. Siðvit er hluti af lífi hvers manns.
Án þess er enginn maður heill. Það er hvorki
niðurstaða málþinga né tilskipun valdhafa
ellegar vangaveltur fræðimanna.
Trú mannsins og þekkingarleit hans eiga
samleið. Í fortíðinni gerðist það hvað eftir
annað að trúarbrögð reyndu að stöðva þekk-
ingarleitina og vísindamenn reyndu að svipta
menn trúnni. Þetta var ástæðulaust, þetta
var óvísindalegt og þetta var rangt. Það er
skoðun mín að á þriðja árþúsundinu viti
menn nægilega mikið til að trúa og trúin
verði nægilega einlæg til að opna nýjan
skilning. Mörgum, jafnvel flestum vís-
indamönnum á minni tíð, einkum á fyrri
hluta ævi minnar, fannst það óvísindalegt að
trúa á guð. Ástæðan var oftar en hitt að þess-
ir vísindamenn voru að burðast með gam-
aldags úreltar hugmyndir úr guðfræðinni
sem komu raunverulegri trú lítið sem ekkert
við. Trúin er sérstök vídd í tilveru mannsins.
Hún er eins og skilningarvit sem hvorki
verður sannað né afsannað með öðrum skiln-
ingarvitum. Vísindamenn byggðu án þess að
gera sér grein fyrir því afstöðu sína á eins
konar trú en yfirleitt ekki á neinum vís-
indum. Þeir byggðu afstöðu sína á þeirri trú
að guð væri ekki til. Það er ekki vísindaleg
afstaða, það er guðfræðileg afstaða. Þess
vegna voru þessir vísindamenn fortíðarinnar
í raun og veru aðeins neikvæðir guðfræð-
ingar. Þeir höfðu fjöldamörg rök fyrir af-
stöðu sinni. En það að þurfa á fjölmörgum
rökum að halda þýðir að engin ein eru nógu
góð. Ef slík rök væru til væri málinu þar með
lokið. En trú og siðvit hafa aldrei verið vís-
indi þó að þetta tvennt geti hæglega átt sam-
leið. Tré kristinnar trúar ber sína eigin
ávexti sem er arfur tveggja árþúsunda. Þess-
ir ávextir eru umburðarlyndi og vitsmunaleg
hófstilling. Þeir eru kristin siðfræði með
áherslu á að mannkynið sé fjölskylda sem
eigi sér einn föður. Þeir eru að kjarni allra
góðra samskipta séu ást og góðvild. Og þeir
eru sú kenning að maðurinn sem ein-
staklingur sé óendanlega dýrmætur vegna
þess að í honum býr guðlegur neisti. Þessi
gildi eru enn leiðastjörnur í upphafi þriðja
árþúsundsins og við vonum að þar veldi siglt
eftir þessum stjörnum betur en við gerðum.
Þegar menn ræða um það hvort þeir séu trú-
menn eða ekki eiga þeir venjulega við það
hvort þeir sæki kirkju eða ekki. Trúin er hins
vegar hluti af manninum. Þess vegna er ekki
hægt að tala um trúlausa menn. Það er alveg
eins hægt að tala um menn sem ekki skilja
samhengi hlutanna, halda að trú sé eitthvað
allt annað en hún er. Guð er eldri en kirkjan
og trúleysinginn svokallaði. Það var ekki
heldur trúmaðurinn sem skapaði guð. Það er
hverjum manni hins vegar gæfa að uppgötva
hina trúarlegu vídd sem býr í honum sjálf-
um. Hún veitir öllum mönnum huggun og
styrk og hjálpar þeim til að ná áttum í lífinu.
Annaðhvort opnast mönnum þessi vídd eða
ekki. Það er ekki til neitt sem heitir að vera
fimmtíu og eitt prósent trúmaður.
MAÐURINN ER
SKAPAÐUR TIL
AÐ GERA GOTT
RABB
G U N N A R D A L
ROBERT
DESNOS
VÍSA UM GANGSTÉTT
SUMARSINS
JÓN ÓSKAR ÞÝDDI
Við skulum leggjast á gönguhellur
Heitar af sól, hreinar af sól,
Í góðum ilmi ryksins
Af gengnum degi,
Áður en nóttin rís,
Áður en fyrsti geislinn rís
Og við eygjum í ræsinu
Spegilmynd æðandi skýja,
Blóðlit við sjónbaug
Og fyrstu stjörnu yfir húsunum.
Robert Desnos (1900–1945) var franskt ljóðskáld, einn af súrrealistunum en
sneri baki við stefnunni árið 1929 og orti síðan margt í hefðbundnum stíl. Þetta
ljóð er þó frjálslega ort og undir áhrifum súrrealismans eins og Jón Óskar bend-
ir á í bókinni Ljóðastund á Signubökkum þar sem þessi þýðing birtist.
LESBOK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING LISTIR
1 8 . T Ö L U B L A Ð - 7 6 . Á R G A N G U R
FORSÍÐUMYNDIN
Spásserað á Signubökkum. Ljósmynd: Einar Falur Ingólfsson
París tækninnar
er umfjöllunarefni Sigrúnar Sigurðar-
dóttur í grein þar sem hún leitar að stað í
hinni miklu borg þar sem hægt er að rækta
þrána. Hún er sannfærð um að hún finnur
þennan stað ekki í hinni gömlu París því
þar fellur upplifunin af borginni í skuggann
af viðtekinni og upphafinni ímynd hennar.
Málstefnan
og ekki síst hreintungustefnan er umræðu-
efni Lofts Guttormssonar í grein þar sem
hann svarar ádeilu Hallfríðar Þórarins-
dóttur á íslenska málrækt. Loftur heldur
því meðal annars fram að hreintungustefn-
an eigi sér dýpri rætur en Hallfríður heldur
fram.
Guy
Scarpetta
er franskur rithöfundur og fræðimaður
sem halda mun tvo fyrirlestra hérlendis í
komandi viku um Rabelais og Milan Kund-
era. Hér er prentað viðtal við hann sem
birtist nýlega í franska tímaritinu Le Trait
um stöðu skáldsögunnar en þar segir
Scarpetta meðal annars: „Maður heyrir
ekki annað en þetta: „gullöld skáldsög-
unnar“ á að vera langt að baki okkur, nú-
tímalistin á að vera alger hörmung, sönn
tónlist á að vera dauð. o.s.frv. Ég held því
fram fyrir mitt leyti að það að hafna sam-
tíma okkar eins og hann leggur sig sé álíka
heimskulegt og að samþykkja hann eins og
hann leggur sig.“
EFNI
Þóra Einarsdóttir
sópransöngkona heldur tónleika í Salnum í
Kópavogi í dag kl. 17. Með henni leika Jón-
as Ingimundarson á píanó og Ármann
Helgason á klarinettu. Þóra hlaut nýlega
fastráðningu við óperuhúsið í Wiesbaden í
Þýskalandi og hefur störf þar um miðjan
maí, en í Wiesbaden hafa nokkrir af okkar
bestu söngvurum verið starfandi á síðustu
árum, s.s. Kristinn Sigmundsson, Viðar
Gunnarsson og Gunnar Guðbjörnsson.