Lesbók Morgunblaðsins - 23.03.2002, Síða 7

sem kom þeim yfir sundið til Englands. Segir
þetta meira en margt um þá manneklu sem
þýzka herstjórnin sá fram á í Frakklandi. Þess
má geta að samskonar aðferðum var beitt af
hálfu bandamanna til þess að telja þýzku leyni-
þjónustunni trú um að til stæði að gera innrás í
Noreg jafnhliða innrás í Frakkland.
Styrkur Þjóðverja í lofti á því svæði sem inn-
rásarinnar var að vænta var nánast enginn
þegar hún skall á. Tveimur dögum fyrir inn-
rásina ákvað þýzka herstjórnin að flytja 124 af
160 nothæfum orrustuflugvélum í Frakklandi
frá strandsvæðum landsins. Varð þetta til þess
að flugvarnir Þjóðverja við strendur Vestur-
Evrópu voru orðnar að engu. Fyrsta dag inn-
rásarinnar gerðu einungis tvær þýzkar orr-
ustuflugvélar árás á innrásarflota banda-
manna, en ekki tókst að kalla flugsveitirnar
aftur til strandhéraðanna í tæka tíð þar sem
yfirstjórn Luftwaffe (þýzka flughersins) í
Frakklandi var ekki fyllilega ljóst hvert flug-
vélarnar hefðu verið sendar.
Ekki var þó nóg með að hersveitum Þjóð-
verja hefði verið mjög ábótavant þegar innrás
bandamanna var loks gerð heldur var svo einn-
ig með alla yfirherstjórn þýzka hersins á
Normandísvæðinu. 6. júní, sama dag og inn-
rásin hófst, stóð til að haldin yrði allsherjaræf-
ing hjá þýzka hernum á Normandísvæðinu og
átti hún að fara fram í Rennes á Bretagne-
skaganum, sem er í mikilli fjarlægð frá þeim
stöðum þar sem innrásin átti sér stað stuttu
síðar. Varð þetta til þess að langflestir yfir-
foringjar Þjóðverja á Normandísvæðinu voru í
órafjarlægð frá höfuðstöðvum sínum þegar
innrásin var gerð. Ekki var þó þar með öll sag-
an sögð. Rommel marskálkur hafði daginn áð-
ur haldið heim til Þýzkalands til fjölskyldu
sinnar, sannfærður um að innrásar væri ekki
að vænta næstu daga.
Normandí og „Schwarze Kapelle“
Margir af æðstu yfirmönnum þýzka hersins
voru einnig meira eða minna viðriðnir samsær-
ishóp sem nefndi sig Schwarze Kapelle (svarta
hljómsveitin) og stóð síðar að tilræðinu við
Hitler 20. júlí 1944. Sama var að segja um vest-
urvígstöðvarnar í heild og raunar allar víg-
stöðvar Þjóðverja.
Erwin Rommel marskálkur hafði gengið til
liðs við samsærishópinn snemma á árinu 1944.
Hann leit svo á að stefna þyrfti að því að af-
stýra blóðbaði því sem myndi fylgja innrás á
vesturvígstöðvunum og reyna að semja frið við
Bretland og Bandaríkin eftir að Hitler væri úr
sögunni. Þá væri hægt að snúa sér alfarið að
Rússum og þá hugsanlega með aðstoð Breta
og Bandaríkjamanna. Ef þeir hins vegar neit-
uðu að semja frið við Þjóðverja skyldi hann
veita þeim mesta blóðbað sem mögulegt væri.
Fyrir í samsærishópnum af herforingjum á
vesturvígstöðvunum voru hershöfðingjar eins
og t.d. Heinrich von Stülpnagel, hernámsstjóri
í Frakklandi, Alexander von Falkenhausen,
hernámsstjóri Belgíu, og Hans Speidel, for-
maður herráðs Rommels.
Samsærishópur þessi stefndi að því í stuttu
máli að koma Hitler frá völdum, draga hann
fyrir rétt og aflífa. Síðan átti að semja frið við
vesturveldin, draga allan þýzka herinn á vest-
urvígstöðvunum inn fyrir landamæri Þýzka-
lands og halda áfram stríðinu við Rússa.
Ýmsir af meðlimum Schwarze Kapelle höfðu
unnið að samsæri gegn Hitler síðan fyrir stríð,
s.s. Ludwig Beck hershöfðingi, sem hafði þeg-
ar árið 1938 sagt að koma yrði Hitler tafarlaust
frá völdum. Samsærishópurinn hafði gert
fjölda tilrauna til að vega Foringjann sem allar
höfðu mistekizt. Hópurinn hafði smám saman
stækkað eftir því sem leið á styrjöldina og þeg-
ar komið var fram á árið 1944 gerðu forspakk-
ar samsærismanna sér ljóst að nú færu að
verða síðustu möguleikar á að koma Hitler frá
ef Þýzkaland ætti að geta haft eitthvað til að
semja um við vesturveldin. Samsærishug-
myndir hópsins voru því í fullum gangi það ár-
ið.
Þótt ljóst sé að þeir herforingjar Þjóðverja á
vesturvígstöðvunum sem voru aðilar að sam-
særinu hafi litið svo á að sigur í Normandí væri
forsenda þess að hægt yrði að semja frið við
vesturveldin þegar Hitler væri frá og þar af
leiðandi unnið alfarið að því að reyna að
tryggja að svo yrði er ennfremur ljóst að mikill
hluti orku þeirra og athygli hlýtur að hafa farið
í skipulagningu vegna tilræða og ekki sízt að
koma í veg fyrir að leyniþjónustur nazista-
stjórnarinnar kæmust á snoðir um samsær-
ishópinn og aðild viðkomandi einstaklinga að
honum. Því má vel ætla að eina ástæðuna fyrir
óförum Þjóðverja í Normandí sé að rekja til
Schwarze Kapelle.
Leyniþjónustan
Hlutur leyniþjónustu bæði bandamanna og
Þjóðverja var stór í aðdragandanum að innrás-
inni í Normandí. Þó stóðu Þjóðverjar mun lak-
ar að vígi í þeim málum þrátt fyrir að hafa á að
skipa góðri tækni og færum mönnum. Stafaði
þetta af þeirri rosalegu innri samkeppni sem
einkenndi alla uppbyggingu nasistaríkisins og
því ekki sízt leyniþjónustugeirann.
Í raun voru til staðar a.m.k. þrjár leyniþjón-
ustur innan Hitlers-Þýzkalands; Gestapo, sem
var þó fyrst og fremst leynilögregla og heyrði
beint undir Heinrich Himmler; Sicherheitsdi-
enst (SD), leyniþjónusta Schutzstaffel (SS)
sem var stýrt af Walther Schellenberg SS-
hershöfðingja; og Abwehr, leyniþjónusta hers-
ins sem var stýrt af Wilhelm Canaris flotafor-
ingja (Canaris var einnig einn af aðalfor-
sprökkum Schwarze Kapelle). Canaris
flotaforingi og Abwehr áttu víða óvini innan SS
og nasistaflokksins. Tveir þeir helztu voru
Walther Schellenberg, yfirmaður SD, og Joac-
him von Ribbentrop, utanríkisráðherra Hit-
lers-Þýzkalands, sem báðir vildu ná völdum yf-
ir Abwehr og koma Canaris frá. Hlutur
Abwehr hafði farið minnkandi eftir því sem
leið á stríðið, ekki sízt vegna þeirra Schellen-
berg og von Ribbentrop, og að lokum var Can-
aris sagt upp störfum í febrúar 1944 og Himm-
ler gerður að yfirmanni stofnunarinnar.
Eitt afbrigði leyniþjónustu í þriðja ríkinu
var Fremde Heere West (FHW) sem var stýrt
af Alexis von Roenne, ofursta og barón. FHW
hafði það verkefni að útvega Hitler upplýs-
ingar um herstyrk andstæðinganna svo að
hann gæti ákveðið hvernig ráðstafa skyldi her-
sveitum Þýzkalands. Óbeint heyrðu því allir
njósnarar Þýzkalands undir von Roenne of-
ursta. Hlutur FHW í leyniþjónustuflóru Hitl-
ers er raunar lýsandi dæmi um þá fáránlegu
samkeppni sem ríkti innan hennar. Áður en
upplýsingar von Roenne komust til Hitlers
fóru þær í gegnum SD, en FHW hafði einmitt
staðið í mikilli samkeppni við þá stofnun um
það hvor stofnunin væri hæfari til að meta fyr-
irætlanir bandamanna. Af þessum sökum
skáru starfsmenn SD tölur von Roenne niður
um helming í hvert skipti sem þær bárust.
Þegar von Roenne komst að þessu kom hann
með krók á móti bragði og áætlaði styrk
bandamanna ætíð helmingi meiri en skýrslur
njósnaranna kváðu á um. Þetta þýddi að eftir
niðurskurð SD fékk Hitler að lokum réttar
upplýsingar frá von Roenne. En þá ákvað SD
upp úr þurru að hætta niðurskurðinum sem
aftur þýddi að Hitler fékk margfaldar tölur á
við raunveruleikann. Þetta reyndist banda-
mönnum síðan mjög í hag.
En þrátt fyrir óvini sína í röðum nasista var
leyniþjónusta hersins sá hluti leyniþjónustu-
nets Þjóðverja sem hafði að mjög miklu leyti
með njósnir um fyrirliggjandi innrás banda-
manna í Frakkland að gera. Hafði Abwehr
komið sér upp neti njósnara í Englandi,
Bandaríkjunum og víðar sem gáfu reglulega
skýrslu um innrásarundirbúning bandamanna.
Gallinn við þetta net var þó sá að stór hluti
þess var ekki til í alvörunni og sá hluti sem
hafði einhverja samsvörun við raunveruleik-
ann var hópur gagnnjósnara sem aftur þýddi
að Þjóðverjar fengu allt annað en réttar upp-
lýsingar um innrásarundirbúninginn. Allar
skýrslur „njósnara“ Þjóðverja í Englandi lýstu
herstyrk bandamanna sem miklu meiri en
raunin var. Þó stóð ein blekking bandamanna
upp úr en það var að þeim tókst að sannfæra
þýzku yfirherstjórnina um að aðalþungi yfir-
vofandi innrásar yrði á Pas-de-Calais-svæðinu,
enda staðsettu Þjóðverjar þar bæði öflugustu
hersveitir sínar og komu upp öflugustu vörn-
unum sem síðan komu að engu gagni.
Þrátt fyrir mistök þýzku leyniþjónustunnar
í að meta herstyrk og fyrirætlanir banda-
manna tókst henni þó eitt sem hefði getað
skipt sköpum. Hellmuth Meyer, ofursta og yf-
irmanni upplýsingadeildar hersins, tókst 5.
júní að ná og þýða leyniskeyti frá bandamönn-
um til frönsku andspyrnuhreyfingarinnar um
að innrás bandamanna hæfist innan tveggja
sólarhringa. Þessar upplýsingar skiluðu sér þó
í engu fyrir Þjóðverja, ekki sízt vegna þeirrar
einörðu sannfæringar þýzku herstjórnarinnar
að innrásar gæti ekki verið að vænta á næst-
unni. Þá skoðun sína byggði hún síðan á því
slæma veðri sem var fyrstu dagana í júní.
Óveðrið sem var fyrirliggjandi að yrði fyrstu
daga júnímánaðar hafði einmitt framar öðru
slævandi áhrif á Þjóðverja í aðdraganda inn-
rásarinnar. Veðurstofa Luftwaffe í París hafði
tilkynnt að ekki þyrfti að vænta neinnar inn-
rásar á næstunni. Menn á þeim bæ efuðust um
að nokkur flugvél bandamanna yrði hreyfð í
þessu veðurútliti. Hermönnum í loftvarnar-
byrgjum Þjóðverja var hreinlega gefið frí frá
störfum vegna þessa. Raunar var veðurathug-
un Þjóðverja mjög ábótavant. Veðurathugun-
arstöðvar þeirra á Grænlandi og Kanada höfðu
verið eyðilagðar og verðurathugunarskip
þeirra verið flæmd burt af Atlantshafinu. Enn-
fremur gekk þeim erfiðlega að senda út flug-
vélar til veðurathugana. Vegna þessa yfirsást
Þjóðverjum það rof sem varð í óveðrinu 6. júní
og bandamenn nýttu sér til innrásarinnar.
Aukinheldur til að gera Þjóðverjum enn erf-
iðara fyrir höfðu ratsjárstöðvar þeirra á vest-
urströnd Evrópu verið eyðilagðar. En yfir-
stjórn þýzka hersins var engu að síður
sannfærð um að hægt yrði að hvíla herinn á
vetsurvígstöðvunum yfir þessa óveðursdaga
og þar með talinn flugherinn. Öllu könnunar-
flugi Luftwaffe var einfaldlega aflýst þessa
daga. Yfirforingjar Þjóðverja voru þess ein-
faldlega fullvissir að innrás yrði ekki reynd í
slíkri veðráttu.
Endalokin á þessum þætti heimsstyrjaldar-
innar síðari eru síðan væntanlega flestum ljós.
Innrásin heppnaðist vonum framar og Þjóð-
verjar voru það sem eftir var styrjaldarinnar
svo að segja á stöðugu undanhaldi á öllum víg-
stöðvum uns styrjöldinni í Evrópu lauk með
uppgjöf Þjóðverja í byrjun maímánaðar 1945.
Heimildir:
Breuer, William B.: Hoodwinking Hitler: The Norm
andy Deception. Westport, CT. 1993.
Ryan, Cornelius: Lengstur dagur. Reykjavík. 1959.
Steinmetz, Eigil: Tilræði og pólitísk morð. Reykjavík.
1969.
Thompson, R. W.: D-Day: Spearhead of Invasion. New
York. 1968.
Trevor-Roper, H. R.: Síðustu dagar Hitlers. Reykjavík.
1972.
Weinberg, Gerhard L.: A World at Arms: A Global
History of World War II. Cambridge. 1994.
Weinberg, Gerhard L.: Germany, Hitler and World War
II: Essays in Modern German and World History. New
York. 1996.
Innrásarstaðir bandamanna. Svarta örin sýnir hvar öflugustu hersveitir og varnarvirki Þjóðverja voru hins vegar staðsett.
Höfundur er nemi í sagnfræði við Háskóla Íslands.
Skriðdrekavarnir Þjóðverja á Ermasundsströnd Frakklands.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 23. MARS 2002 7