Lesbók Morgunblaðsins - 13.04.2002, Blaðsíða 3

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 13. APRÍL 2002 3
Þ
AÐ ENDAR með því að þeir
drepa einhvern! var haft eftir
kerlingunni uppi á Íslandi þeg-
ar fréttirnar utan úr heimi
gengu fram af henni í fyrri
heimsstyrjöldinni.
Að vísu höfum við færst æði
langt frá slíkum ályktunum og
nær vígvöllum með manndrápum inni í stofu
hjá okkur á hverju kvöldi. Vonandi verður
ekki sagt að það venjist, þó að vísu sé skjár-
inn á milli nokkur tilfinningahlíf þegar setið
er í stólnum sínum svo langt frá heimsins
vígaslóð. Að minnsta kosti er enn meira lif-
andi í huganum og rifjast upp þegar ég 1984
kom í lítið þorp í Ísrael norður undir Líb-
anon þar sem sprengju hafði verið komið
fyrir undir skólabílnum og nær allir krakk-
arnir spengdir í loft upp. Varla er hægt setja
sig í þau spor ef slíkt gerðist í íslensku þorpi.
Sem ég um helgina forðaði mér frá sjón-
varpsskjánum og greip Morgunblaðið, blasti
við mynd af hinu kyrra, tæra málverki
Fjallamjólk, sem Kjarval málaði 1941, með
grein þar sem Bragi Ásgeirsson las í mál-
verkið: „Er sem myndin persónugeri sam-
anlagða sögu Þingvalla frá þjóðveldisöld
fram á daginn er hún var máluð, mitt í ógn-
arlegum stríðsátökum úti í heimi. Líkt og
andi á skoðandann tímalausa ró og friðhelgi,
Ísland þúsund ár. Ekki ósennilegt að lista-
maðurinn hafi eitt sumarkvöld verið upp-
numinn af sértækri silfraðri sjónspeglun
sem við blasti í Flosagjá – og Nikulás-
argjám, sem eru mjög djúpar og skyggni í
vatni þeirra töfrum líkast. Lifunin skorðast í
heilakirnu hans, og með hugann að hinum
hrikalegu hernaðarátökum í heimsbyggð-
inni hafi hann viljað móta fullkomna and-
stæðu þeirra. Kyrja um leið með mál-
aragræjum sínum lofsöng til þjóðar yst við
eilífðar útsæ.“ Nákvæmlega þannig virkaði
mynd Kjarvals um leið og þetta tengdist allt
þakklæti yfir þeirri heppni að vera einmitt
yst við eilífðar útsæ, sem þessar þjóðir á
svæðinu fyrir botni Miðjarðarhafsins gerðu
mig svo meðvitaða um.
Ég var þá stödd í Damaskus í Sýrlandi
vorið 1991 á þeim tíma Íraksstríðsins er
Saddam Hussein var af grimmd að hrekja
Kúrda handan landamæranna í austri.
Morgunblaðið hringdi og spurði hvort ég
gæti ekki komist til Tyrklands þangað sem
flóttmenn þá streymdu. Sunnan þeirra
landamæra Sýrlandsmegin voru tvennar
flóttamannabúðir með samskonar fólki á
flótta undan Saddam. Með hjálp SÞ fékk ég
leyfi til að fara með yfirmanni Flótta-
mannahjálparinnar og fulltrúa frá Rauða
krossinum, sem í fyrsta skipti voru að fara í
þessar flóttamannatjaldbúðir í sandinum við
landamærin. Við ókum í 7 tíma yfir eyði-
mörkina.
Seint um kvöld komum við – hjálparfólkið
og ég – þaðan í nálægt arabaþorp í eyði-
mörkinni. Þar settumst við fram á gang og
fengum okkur í glas, þ.e. þau okkar sem
máttu súpa áfengi. Við vorum sex saman.
Allt í einu sagði einhver: Ísland? Hvar er
það? Hverjir eru ykkar næstu nágrannar,
við landamærin? Ég var snögg upp á lagið:
Við eigum enga næstu nágranna! Allir ráku
upp stór augu og ég bætti við: Svo höfum við
200 mílur á haf út í allar áttir. Og engir ná-
grannar þar heldur! Þegar fyrsta undrun
fór að hjaðna hrópuðu þau öll upp yfir sig
með áherslu: Þið eruð heppin!
Sannfæringarkrafturinn í þessari upp-
hrópun var ekki skrýtinn. Þau voru öll frá
löndum, sem í aldir hafa átt í erjum og átök-
um við nágrannalöndin um landamæri og
landsvæði. Framkvæmdastjóri Flótta-
mannahjálparinnar kom t.d. frá Malasíu og
flótamannabúðum bátafólksins frá Viet
Nam, mannfræðingur frá Afganistan tók
sér öðru hverju ársfrí til sjálfboðavinnu og
sá nú um matvæladreifinguna í búðunum,
Rauða kross-stúlkan, sem komin var til að
skrá flóttafólkið og hugsanlega tengiliði
þess, var sýrlensk, einn var frá Suður-
Afríku og annar frá Líbanon – og svo ég.
Einhver hafði orð á að þarna væru fulltrúar
úr öllum heimshornum og ég áttaði mig á
því að í augum hinna var ég ofur eðlilega
ekki aðeins fulltrúi allrar Evrópu, heldur
líka Norður-Ameríku, gott ef ekki Ástralíu
líka. Þetta var mikil upplifun og ég kunni
svo sannarlega við þessar aðstæður að meta
hvílíkir lukkunnar pamfílar við hlytum að
vera.
Þessi einstaka aðstaða okkar Íslendinga í
heiminum vakti ekki minni furðu og aðdáun
í Beirút þremur árum síðar. Ég var á Kýpur
og notaði tækifærið til að skreppa yfir til
Líbanon, en þar sem ég gat ekki fengið
vegabréfsáritun fyrr en okkar ágæti gamli
ræðismaður Íslands í Líbanon tók ábyrgð á
mér, vissi hann af mér og bauð mér í hádeg-
isverð hjá Rótaryklúbbi Beirútborgar. Á
fínu hóteli var stór salur þéttsetinn körlum,
enda eru Rótaryfélagar yfirleitt frammá-
menn á hverjum stað. Ég var sett við borð
forsetans ásamt fyrirlesara dagsins, Róta-
rymanni frá Sviss. Átti mér einskis ills von
þegar fundarstjórinn sessunautur minn
sagði: Ég ætla að biðja þig um að ávarpa
samkunduna áður en ég gef ræðumanni orð-
ið. Geturðu gert það á frönsku? Þá skilja all-
ir! Í ofboði var ég byrjuð að færast undan:
Að vísu get ég talað frönsku, en ég hefi bara
ekkert að segja… þegar hann hafði kynnt
mig. Þá greip ég til þessarar svolítið ýktu
sögu um land mitt, sem ég var búin að læra
að alltaf greip athyglina á þessum slóðum.
Herrar mínir, ég veit ekki hvort þið vitið
hvar Ísland er. Það er eyja langt norður í
Atlantshafi. Einn landi ykkar spurði mig
hverjir væru okkar næstu nágrannar… Og
svo sagði ég þeim frá svarinu sem sá hafði
fengið í sýrlenska þorpinu í eyðimörkinni.
Og þar sem vel var hlustað bætti ég við, að á
þessari eyju þarna norður í höfum hefðu Ís-
lendingar búið í þúsund ár. Og aldrei haft
neinn her eða borið vopn síðan landnáms-
mennirnir nýkomnir á víkingaöld voru um
sinn að berjast sín í milli. Þetta þótti greini-
lega merkileg þjóð.
Þegar ræðismaðurinn okkar kom hingað
á konsúlamót árið eftir sagði hann mér að
ekki hefði síðan liðið sá fundur hjá Rotary-
klúbbnum í Beirút að einhver hefði ekki
komið og spurt hvort þetta væri virkilega
satt, að þarna væri þjóð sem ekki hefði
neinn her eða bæri vopn, og hefði ekki í þús-
und ár átt í landamæraerjum við nágranna.
Auðvitað sagði ég ekki við þessa heið-
ursmenn í útlöndum – sem ég bæti gjarnan
við á heimaslóðum – að við værum áreið-
anlega ekkert síður árásargjörn en aðrir í
heiminum ef við hefðum tækifæri til. Þegar
ég kom heim frá Sýrlandi um árið var viðtal
við togaraskipstjóra í útvarpsfréttum. Ein-
hverjar erjur höfðu orðið við Norðmenn
norður í Smugu og hann var ómyrkur í máli.
Hvað viltu að við gerum, sendum varðskip?
spurði fréttamaður. Já, bara skjóta á helvít-
in! var svarið. Og ég sá að líklega væri tölu-
vert til í ummælum, sem höfð voru eftir
Árna Friðrikssyni, fiskifræðingi, endur fyrir
löngu: Guði sé lof að Íslendingar eru ekki
nema 200 þúsund en ekki nokkrar milljónir.
Því þá vildi ég hvorki vera Færeyingur né
Grænlendingur!
Líklega eru ekki mörg sjálfstæðu ríkin í
heiminum sem aldrei hafa þurft að beita
vopnum á nágranna eða bera vopn. Og gera
ekki enn. Ég hefi ekki rekist á þau.
Kunnum við yfirleitt nokkuð að meta
þessa einstöku aðstöðu okkar í veröldinni?
Hlýtur ekki a.m.k. að vera umræðunnar
virði hvort og hvernig við hyggjumst halda
henni? Mér heyrist hálfvegis harðar raddir
uppi um að við ættum að blanda okkur í
slaginn.
LUKKUNNAR
PAMFÍLAR!
RABB
E L Í N P Á L M A D Ó T T I R
ÓLÍNA ANDRÉSDÓTTIR
BROT
Allir kunna að brosa, þó augun felli tár,
allir reyna að græða sín blæðandi sár,
alltaf birtist gleðin þó eitthvað sé að,
allir þekkja ástina, undarlegt er það.
Maðurinn er steyptur úr misjöfnum málm,
maðurinn á skylt við hinn blaktandi hálm.
Maðurinn er knörr, sem klýfur öldufjöll,
kraftur, sem rís hátt eins og gnæfandi fjöll.
Maðurinn er vetur með myrkur og tóm,
maðurinn er sumar með geisla og blóm,
maðurinn er ljósbrigði, mikil og tvenn,
maðurinn er tími og eilífð í senn.
Ólína Andrésdóttir (1858–1935) gaf út Ljóðmæli árið 1924 ásamt tví-
burasystur sinni Herdísi og er þetta ljóð prentað þar.
Skálholt
verður í sumar vettvangur umfangsmestu
fornleifarannsókna sem ráðist hefur verið í
hér á landi, segir Orri Vésteinsson í grein
þar sem hann fjallar um verkefnið og rifjar
upp eldri fornleifarannsóknir á staðnum.
Ian McEwan
er einn af fremstu rithöfundum Bretlands
um þessar mundir. Nýjasta skáldsaga hans
Atonement kom út á síðasta ári og hefur
hlotið mikla athygli. Fríða Björk Ingv-
arsdóttir ræðir við McEwan.
Rúss-
nesk
myndlist
Í listasafni Akureyrar verður opnuð sýning á
rússneskri myndlist í dag kl. 15. Sýningin
ber yfirskriftina „Skipulögð hamingja: Rúss-
nesk myndlist 1914–1956“ en hún er sér-
staklega unnin í samvinnu við Fagurlista-
safnið í Arkhangelsk sem er eitt af stærstu
listasöfnum Rússlands. Af þessu tilefni birtir
Lesbók grein eftir Zoju Kúletsjovu, yfir-
mann nútímalistadeildarinnar við Listasafn-
ið í Arkhangelsk, en sýningin fjallar um gríð-
arlegt átakatímabil í sögu Rússlands.
Tahar Ben Jelloun
er einn af virtustu rithöfundum í hinum
frönskumælandi heimi um þessar mundir
en hann var hér á landi í vikunni að kynna
umtalaða bók sína, Kynþáttafordómar,
hvað er það pabbi?, sem nýlega kom út í ís-
lenskri þýðingu. Þröstur Helgason ræddi
við Ben Jelloun um umfjöllunarefni bók-
arinnar og nýlega heimsviðburði sem tengj-
ast því. Einnig er smásaga hans Sá grunaði
birt en hún er frá árinu 1991.
FORSÍÐUMYNDIN
er verk Rebekku Ránar Samper á sýningu hennar í Galleríi Sævars Karls.
Sýningin heitir Curriculum vitae og stendur til 24. apríl. Hendurnar á mynd-
inni á Hallgrímur Helgason rithöfundur.
LESBOK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING LISTIR
1 4 . T Ö L U B L A Ð - 7 7 . Á R G A N G U R
EFNI