Lesbók Morgunblaðsins - 13.04.2002, Blaðsíða 15

KONUMYND
1934–36
M
ÁLVERK Finns Jóns-
sonar, Konumynd, telst
ekki eitt af lykilverkum
hans, afhjúpar engin
kaflaskil á löngum list-
ferli. Engu að síður
hermir hún athugulum
skoðanda eitt og annað
um hátt hans að nálgast viðfangsefni sín og
hvað á döfinni var á námsárum hans í Þýska-
landi. Var margt fleira en Finnur er þekktastur
fyrir í þröngum hópi, og rekja má til Sturm-
hreyfingarinnar, sem hinn nafntogaði Herw-
arth Walden var í fyrirsvari fyrir. Ýmislegt
annað á döfinni í kringum hann, sem þrengt
hefur sér fram sem aldrei fyrr á undanförnum
áratugum, eftir að hafa verið utangarðs um
langt skeið. Orðið að þoka fyrir óhlutbundnum
viðhorfum, sem voru lengi á oddinum eftir
heimsstyrjöldina síðari. Gerði framsækna mál-
ara ónæma fyrir núlistum fortíðar, herhrópið
var; í listum liggur engin leið til baka. En sam-
hliða síðmódernismanum þ.e. postmódernism-
anum, hefur það merkilega gerst að mörg gildi
sem fyrrum var valtað yfir, eru í sviðsljósinu á
ný og meðal þeirra er þýskur expressjónismi,
Der Blaue Reiter í München og Die Brücke í
Dresden, þó einkum hliðargeiri hans, Neue
Sachlickeit (ný efnistök). Meðal litríkra fulltúa
nýrra efnistaka má nefna Max Beckmann, Al-
exander Kanolt, Ludwig Meidner, Frans Nagel
og Cristian Schad, ásamt þeim Otto Dix og
George Grosz, sem voru þeirra róttækastir í
þjóðfélagsraunsæi sínu. Sumir voru í raun allt-
af í sviðsljósinu þótt einsýnum og uppblásnum
áhangendum hins óhlutlæga myndheims þætti
það í meira lagi fáránlegt. Sjálfur varð ég lítið
var við þá árin mín í Þýskalandi í lok sjötta ára-
tugarins, nema á söfnum. Vendipunkturinn
kom með sýningunni París-Berlín á Pompidou-
listamiðstöðinni á áttunda áratugnum, sem var
ein í röð nokkurra risastórra samanburðarsýn-
inga, og hafði afdrifaríkar aleiðingar. Var sem
hulu væri svift frá andliti franskra gagnrýn-
enda, er þeir litu nú framsækna franska og
þýska list hlið við hlið og gátu loks fordómalítið
lagt mat á þróunina. Hernaðarátök fortíð-
arinnar langt að baki og hatrið að mestu grafið,
hlutlægni vék nú fyrir ættjarðarhroka og van-
mati á þýskri myndlist. Þarnæst kom Vín-
arskólinn, sem sló öll fyrri aðsóknarmet í París,
og nú urðu vísir að kyngja því að sitthvað bita-
stætt hafði gerst í evrópskri myndlist á öldinni
utan borgarmarka Parísar og landamæra
Frakklands. Þetta viðurkenndu nú jafnvel
hörðustu fræðikenningafauskar í franskri list-
rýnastétt, og eitt má slá föstu, að þessar stór-
sýningar kynntu sem aldrei fyrr undir viðhorfs-
breytingar og uppstokkanir gilda í þessari
fyrrum háborg og Mekka listanna. Einkum
með fráhvarfi frá viðteknum og algildum sann-
indum um eðli samtímalista, nú opnuðust ýms-
ar harðlokaðar dyr á gátt...
Ýmsir hafa ósjaldan harmað, að Finnur
Jónsson skyldi ekki halda áfram formrænum
tilraunum sínum á Dresden-tímabilinu, í stað
þess að snúa baki við þeim til hags fyrir hlut-
vakinn myndheim er heim kom. Að einu leyti
hafa þeir rétt fyrir sér, því hann hefði allt eins
getað haldið þeim ótrauður og markvisst áfram
við hlið hins, því enginn er skyldur til að gang-
ast undir dagskipanir harðlínumanna úti í
heimi. Fyrrum svikarar við réttrúnaðinn, eins
og til að mynda Francis Picabia og Jean Hélion,
hafa löngu verið endurreistir, því hér skiptir
meginmáli, að vera samkvæmur eðli sínu og
sannfæringu. Sumum þannig jafnt eðlilegt að
vera með þreifingar til margra átta og öðrum
að halda sig við eitt grunnstef allt lífið.
Þrátt fyrir að málverkið, Konumynd, láti
ekki mikið yfir sér, er rétt og slétt andlitsmynd
af einhverri konu eða ímynd konu, vakti hún
upp allar þessar og fleiri hugrenningar. Einnig
á blindu mína og ónæmi fyrir stórum hluta
þýskrar listar á afmörkuðu tímaskeiði, sér í lagi
Neue Sachlickeit, sem nú er mér ráðgáta, en
hér var ég í álögum franskra viðhorfa eins og
Norðurlandabúar hafa lengstum melt þau og
meðtekið. Málverkið, sem er málað löngu eftir
að listamaðurinn var alkominn heim frá
Dresden, býr hvorutveggja yfir sjálfsprottnu
úthverfu innsæi og sértækum efnistökum í
anda Neue Sachlickeit, en einkenni þeirra voru
meðal annars mikil notkun jarðlita, auk þess að
leitað var í næsta nágrenni að myndefni. Áhrif-
in virðast ekki sótt til neins einstaks lista-
manns, heldur hughrifa frá stílbrögðunum.
Fram kemur að listamaðurinn er ekki tengdur
þýskum vettvangi, heldur langt fjarri honum.
Frekar að skynja megi einhverja einangrun í
útfærslunni eins og fleiri málverkum frá þessu
tímabili, en í þessu tilviki er hún mýkri og
óþvingaðri ásamt því að litablæbrigðin eru not-
uð sem hluti myndbyggingarinnar, skorða and-
litið fastar við grunnflötinn.
Það þarf þannig ekki svipmikil átök á mynd-
fleti til að fæða af sér miklar vangaveltur og
hugrenningar og í fljótu bragði hefði ég álitið
flest önnur myndverk á sýningunni betur fallin
til krufningar en einmitt þetta málverk. En
myndlestur er sem betur fer engin afmörkuð
skjalfest vísindi, sem fara skal eftir frekar en
listiðkun, öllu heldur mikið og opið svið.
Morgunblaðið/Bragi Ásgeirsson
Konumynd, olía á léreft. Gjöf Finns Jónssonar og Guðrúnar Elíasdóttur til Listasafns Íslands.

Lesið í málverk III
B r a g i Á s g e i r s s o n
Finnur Jónsson (1892–1993)
Samið í tilefni af sýningunni
Huglæg tjáning – máttur list-
arinnar í Listasafni Íslands,
þriðji lestur af fjórum
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 13. APRÍL 2002 15
MYNDLIST
Árnastofnun, Árnagarði: Handrit. þri.–
fös. 14–16. Til 15.5.
Galleri@hlemmur.is: Ólöf Nordal. Til 28.4.
Gallerí Fold, Rauðarárstíg: Þorsteinn
Helgason. Arsineh Houspian. Til 21.4.
Gallerí Reykjavík: Árni Bartels og Dom-
inick Gray. Til 17.4.
Gallerí Skuggi: Breski listahópurinn
Crash. Til 14.4.
Gallerí Sævars Karls: Rebekka Rán
Samper. Til 24.4.
Gerðarsafn: Guðrún Einarsdóttir, Ína Sal-
óme Hallgrímsdóttur og Brynhildur Þor-
geirsdóttir. Til 21.4.
Hafnarborg: Hjörtur Hjartarson. Til 14.4.
Hallgrímskirkja: Sigtryggur Bjarni Bald-
vinsson. Til 20.5.
Hönnunarsafn Íslands, Garðatorgi: Ólafur
Þórðarson arkitekt og hönnuður. Til 12.5.
i8, Klapparstíg 33: Hörður Ágústsson.
Sara María Skúladóttir. Til 5.5.
Listasafn Akureyrar: Rússnesk myndlist
1914–1956. Til 26.5.
Listasafn ASÍ: Vilhjámur Þorbergur
Bergsson. Til 21.4.
Listasafn Einars Jónssonar: Opið laug-
ardaga og sunnudaga kl. 14–17.
Listasafn Íslands: Finnbogi Pétursson. Úr
eigu safnsins. Til 14.4.
Listasafn Rvíkur – Hafnarhús: Breiðholt.
Kínversk samtímalist. Til 5.5.
Listasafn Rvíkur – Kjarvalsstaðir: Jó-
hannes S. Kjarval. Til 31.5. Þorbjörg Páls-
dóttir og Ásmundur Ásmundsson mynd-
höggvarar. Til 5.5.
Listasafn Sigurjóns Ólafssonar: Kynlegir
kvistir. Til 5.5.
Listhús Ófeigs: Sigurður Þórir. Til 24.4.
Mokkakaffi: Benedikt S. Lafleur. Til 27.4.
Norræna húsið: Finnsk list. Til 26.4.
Nýlistasafnið: Eygló Harðardóttir og Mar-
grét H. Blöndal. Til 14.4.
Þjóðarbókhlaða: Verk Halldórs Laxness.
Til 31. des.
TÓNLIST
Laugardagur
Borgarleikhúsið: Ferðalög: Poulenc-
hópurinn. Kl. 15.15.
Háteigskirkja: Kvennakór Hornafjarðar.
Kl. 17.
Listasafn Íslands: Gunnhildur Halla Guð-
mundsdóttir sellóleikari. Kl. 18.
Salurinn: Tónleikar til styrktar park-
insonsjúkum. Kl. 20.
Sunnudagur
Háskólabíó: Söngveisla að norðan. Sigrún
Hjálmtýsdóttir. Kl. 16.
Langholtskirkja: Graduale nobili. Kl. 16.
Listasafn Íslands: Kór Menntaskólans við
Hamrahlíð. Kl. 20.30.
Ýmir: John Lill píanóleikari. Kl. 16.
Mánudagur
Salurinn: Hlöðver Sigurðsson tenórsöngv-
ari og Antonía Hevesi píanóleikari. Kl. 20.
Ýmir: Vox feminae. Kl. 21.
Þriðjudagur
Salurinn: Raftónlist eftir Ríkharð H. Frið-
riksson. Kl. 20.
LEIKLIST
Þjóðleikhúsið: Strompleikurinn, sun., fim.
Anna Karenina, fös. Jón Oddur og Jón
Bjarni, lau., sun. Með fulla vasa af grjóti,
lau. Hver er hræddur við Virginíu Woolf?,
fös. Veislan, frums. fim.
Borgarleikhúsið: Kryddlegin hjörtu, sun.
Boðorðin 9, lau. Með vífið í lúkunum, fös.
And Björk of Course, lau. Fyrst er að fæð-
ast, fim., fös. Gesturinn, lau., fös.
Hafnarfjarðarleikhúsið: Rauðhetta, sun.
Vesturport: Lykill um hálsinn, sun., fös.
Möguleikhúsið: Prumpuhóllinn, lau., sun.
Leikfélag Akureyrar: Gullbrúðkaup, lau.
MENNING
LISTIR
N Æ S T U V I K U
TÓNLISTARSKÓLI Hafnarfjarðar og Tón-
skóli Sigursveins sameinast á óperutónleikum
í Langholtskirkju í dag kl. 17 og á sama tíma í
Hásölum í Hafnarfirði á morgun, sunnudag.
Kammersveitir skólanna og einsöngvarar
munu flytja atriði úr óperum eftir Mozart,
Gluck, Haydn, Donizetti og Händel.
Einsöngvarar eru Hildigunnur Halldórs-
dóttir, sópran, og Eyjólfur Eyjólfsson, tenór,
en bæði eru að ljúka purtfararprófi frá skól-
unum.
Hljómsveitina skipa 50 hljóðfæraleikarar og
hljómsveitarstjórar eru Szymon Kuran og Ol-
iver Kentish.
Szymon Kuran leggur línurnar á æfingu fyrir óperutónleikana.
Nemar sameinast
á óperutónleikum