Lesbók Morgunblaðsins - 13.04.2002, Blaðsíða 9

unum. Ég held að við getum átt von á því að fleiri,
sem teljast til undirokaðra í heiminum, eigi eftir
að bregðast við hrokafullri heimspólitík Banda-
ríkjamanna með þessum hætti. Þá er ég ekki
endilega að tala um arabaheiminn eða hinn ísl-
amska heldur einnig undirokaða innan Banda-
ríkjanna sjálfra og þjóðir á borð við Argentínu
sem hefur átt í miklum erfiðleikum meðal annars
út af efnahagsstefnu Bandaríkjamanna. Ég ótt-
ast að 11. september hafi ekki verið endir heldur
upphaf.“
Hættulegt hugarfar Bandaríkjamanna
Í nýjasta hefti bókmenntatímaritsins Granta
eru fjölmargir rithöfundar utan Bandaríkjanna
fengnir til að endurmeta afstöðu sína til stórveld-
isins eftir 11. september. Margir þeirra eru ákaf-
lega gagnrýnir. Hefur afstaða þín breyst?
„Þessir atburðir knúðu mann til að endurskoða
heimsmálin og stöðu Bandaríkjanna. Ég kann vel
að meta margt í bandarísku þjóðfélagi en þar hef
ég dvalið við kennslu. Mér þykir hugarfar þeirra
hins vegar hættulegt. Mér þótti það til dæmis að-
finnsluvert hvernig bandarískir rithöfundar og
menntamenn tóku nánast undantekningarlaust
undir stefnu stjórnvalda í umræðum um at-
burðina 11. september. Það fór nánast engin
gagnrýnin umræða fram meðal þjóðarinnar en
það er einmitt hlutverk menntamanna og rithöf-
unda að spyrja gagnrýninna spurninga. Ég tel
það hættulegt ef þjóðernistilfinning verður þess-
ari skyldu yfirsterkari eins og gerðist í Banda-
ríkjunum síðastliðið haust. Ég held að Noam
Chomsky og Susan Sontag hafi verið þau einu
sem tóku gagnrýna afstöðu til stefnu stjórnvalda.
Það er líka skrýtið en dæmigert fyrir hið þögla
samþykki þjóðarinnar um ofbeldisverk stjórn-
valda að sjá Henry Kissinger, fyrrverandi utan-
ríkisráðherra Bandaríkjanna, birtast hvítþveg-
inn og strokinn í spjallþáttum á sama tíma og
þessi ósköp ganga yfir. Hann ber ábyrgð á mörg-
um ákaflega vafasömum hlutum í utanríkisstefnu
Bandaríkjamanna eins og morðinu á Allende og
völdum Pinochets í Síle sem myrti menntamenn
og rithöfunda unnvörpum á sínum tíma.“
Það er auðvitað ekki til nein einföld lausn á
deilumálum Ísraela og Palestínumanna en boð-
skapur þinn er að við beinum sjónum okkar að
einstaklingunum, það sé leið til skilnings.
„Já, við verðum að temja okkur að skoða málin
út frá einstaklingnum. Alls staðar í heiminum er
til ungt fólk sem dreymir um að lifa góðu lífi og
láta drauma sína rætast. Ef fólki eru öll sund lok-
uð, ef til dæmis palestínsk ungmenni eiga hvorki
möguleika á að sækja sér menntun eða fá at-
vinnu, ef lífslöngun þeirra er ekki svalað þá getur
hún breyst í dauðaþrá eins og við verðum nú vitni
að. Við verðum að reyna að skilja þá örvæntingu
sem grípur fólk í þessum aðstæðum þótt við meg-
um aldrei viðurkenna baráttuaðferðir þeirra,
þær eru ekki réttlætanlegar þótt ofbeldi kunni
stundum að vera réttlætanlegt.“
Morgunblaðið/Kristinn
Alls staðar í heiminum er til
ungt fólk sem dreymir um að
lifa góðu lífi og láta drauma
sína rætast. Ef fólki eru öll
sund lokuð, ef til dæmis palest-
ínsk ungmenni eiga hvorki
möguleika á að sækja sér
menntun eða fá atvinnu, ef
lífslöngun þeirra er ekki svalað
þá getur hún breyst í dauðaþrá
eins og við verðum nú vitni að.
ur tveggja menningarheima heldur árekstur fá-
viskunnar. Hann telur að þótt samúðin sé að
aukast með Palestínumönnum sé það ekki nóg.
„Þjóðir heims þurfa að gera eitthvað, það er
ekki nóg að standa hjá og hneykslast. Stjórn
Sharons stendur fyrir aðgerðum gegn Palest-
ínumönnum sem jafnast á við þjóðernishreins-
anir Mílosevits í Bosníu. Þessar aðgerðir brjóta
gegn samþykktum Sameinuðu þjóðanna og því
hefur stjórn Sharons sagt sig úr lögum við sam-
félag þjóðanna. Þessir menn haga sér í raun eins
og nýlendukúgarar.“
Ben Jelloun gagnrýndi einnig Bandaríkja-
menn harðlega fyrir hroka og undraðist að mað-
ur sem varla hefði lesið eina einustu bók skyldi
vera kjörinn forseti mesta stórveldis heims.
Hann telur að Bandaríkjamenn beri ábyrgð á
ástandinu eins og það er nú.
„Sem meginbakhjarlar Sharons eiga Banda-
ríkjamenn að stuðla að því að koma stjórn hans
frá. En Bandaríkjamenn eru haldnir pólitískri
nærsýni eða þröngsýni í þessu máli. Þeir virðast
líta á Ísrael sem eins konar framlengingu af sjálf-
um sér og þess vegna draga þeir lappirnar.
Ég tel að Bandaríkjamenn séu í miklum vanda
staddir sökum þess hvernig þeir hafa hagað sér í
alþjóðamálum jafnt sem heimafyrir á und-
anförnum áratugum. Því miður held ég að 11.
september geti orðið upphafið að fleiri hryðju-
verkum af þessari stærðargráðu í Bandaríkj-
FINU
throstur@mbl.is
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 13. APRÍL 2002 9
síst vegna þess að Marteinn er frekar elskulegur náungi. Hann
var hálfflóttalegur til augnanna þennan morguninn.
Hann virtist hafa eitthvað við okkur að athuga. Samt höfðum
við ekki gert neitt af okkur. Félagi minn frá Alsír sagði við mig:
„Sérðu, nú er stríðið sannarlega byrjað!“ Við vorum á stjákli allan
daginn, orðnir atvinnulausir vegna stríðsins. Ég hélt að stríðið
yrði háð fyrir botni Arabaflóa, en nú var skyndilega farið að líta á
okkur sem hermenn Saddams og íslams, settir til hliðar, grunaðir
um einhvern glæp. Kannski erum við hryðjuverkamenn án þess
að vita það. Kannski hefur okkur verið falið verkefni án þess að
við vitum af því? Það var á þessari stundu örvæntingar og dep-
urðar sem mér varð hugsað heim til þorpsins míns. Ég sá það fyr-
ir mér baðað í sólskini, allt í blóma og iðjagrænt. Í raun og veru er
þorpið mitt ekkert sérlega fallegt, fremur þurrt og skorpið. Þess
vegna fór ég þaðan. En ég hafði gaman af því að sjá það fyrir mér
á annan hátt. Allt býr yfir innri fegurð. Jafnvel steinarnir eru fal-
legir. Þorpið er langt í burtu. Verkstjórinn horfir á sjónvarpið.
Ekkert sést, rödd heyrist segja að nú sé hafið langt stríð milli
kristinna manna og múslima. Ég vissi að ég ætti í stríði, en vissi
ekki gegn hverjum.
Sem betur fer fékk ég að vita það úr sjónvarpinu. Mér er sagt
að þetta sé djihad, heilagt stríð, að islam ætli að sigrast á þeim
vantrúuðu... Síðan frétti ég að arabar væru að berjast gegn öðr-
um Aröbum. Óttalega er þetta flókið allt saman. Ég veit bara er
að ég á að vera að hreinsa Montparnasseturninn og að ég er í
verklaus af tæknilegum ástæðum.
Þá verður mér hugsað til barnanna. Hvað á ég að segja þeim í
kvöld? Segja þeim til dæmis að arabar hafi átt sína gullöld, að
þeir hafi fundið upp núllið og algebruna, að þeir hafi kynnt
gríska heimspeki og miklar uppgötvanir í læknisfræði fyrir hinni
kristnu Evrópu... Ég rek fyrir þeim dýrlega sögu okkar, síðan
ósigurinn, ósigrana, sjálfstæðisstyrjaldirnar, síðan hvernig okkur
hefur verið haldið niðri, og nútímann, þennan ljóta nútíma sem er
svo ljótur að þau geta ekki einu sinni látið sig dreyma um hann...
Ég er viss um að þau trúa mér ekki. Þau halda eflaust að ég búi til
arabíska gullöld þeim til hugarhægðar. En þeim er alveg sama.
Börnin mín eru orðin stór. Þau eru þrjú, á aldrinum fimmtán
ára til tvítugs. Þegar ég tala við þau á arabísku svara þau á
frönsku. Þau eru ekki stolt af föður sínum. Ég skil þau vel. Þau
segja ekkert, en ég veit að það er ekkert til að stæra sig af að eiga
föður sem er gluggaþvottamaður. Við tölum lítið saman. Á hátíð-
isdögum fara þau burt með vinum sínum. Ég sé þau varla. Nú í
kvöld hanga þau sennilega fyrir framan sjónvarpið. Það er varla
að ég hafi döngun í mér til að fara heim. Þau eru eflaust fúl út í
mig fyrir að vera það sem ég er, það sem þau eru. Dag einn sagði
Rachid, sá yngsti, mér frá því sem starfsmaður í skólanum hafði
sagt eftir að nokkrum arabískum krökkum hafði lent saman: „Við
förum bráðum að uppræta rottueðlið úr ykkur!“ Erum við þá
rottur? Ég vissi ekki að við værum kallaðir rottur. Það er víst tal-
að um „rottuunga“ þegar talað er um araba og „rottuveiðar“ þeg-
ar ráðist er er á araba. En hvað í ósköpunum höfum við gert á
hlut Guðs og spámanns hans til að verðskulda þetta allt saman?
Kannski eru þetta þau örlög sem okkur hafa verið ákveðin. Að
flytjast annað. Var spámaðurinn okkar, hann Múhameð, ekki
fyrsti landflótta maðurinn í sögu islam? Ég veit að árið 622 varð
hann að flýja frá Mekka til Medínu.
Hvað verður um okkur nú þegar stríðið er skollið á? Ég veit
það: ég verð enn grunsamlegri en áður, það verður leitað á mér
oft á dag, ég læt það yfir mig ganga án þess að bregðast við því.
Ég geng um götur án þess að líta upp, án þess að trufla nokkurn
mann. Ég læt fara enn minna fyrir mér en vanalega, svo lítið að
ég verð varla til, sést varla. Herpa sig saman, þegja, éta allt ofan í
sig, taka nýjum ósigrum...
Ég var niðursokkinn í þessar myrku hugsanir þegar Marteinn
bað mig að slást í hópinn sem átti að fara að vinna við Notre-
Dame. Fyrirtækið sem við vinnum hjá tekur einu sinni í mánuði
að sér að þrífa rúðurnar í Notre-Dame dómkirkjunni. Ég varð
hissa. Ég hélt að stríðið væri strax búið.
Mig langaði ekkert til að minnast á það. Kristnu mennirnir
hafa sennilega unnið. Marteinn lagði hönd á öxlina á mér og
sagði: „Þú ert nú aldeilis fínn náungi! Ég get treyst þér, ég þekki
þig, þú ert enginn öfgasinni, þú ert ekkert vondur...“ Ég kyngdi
þessu ruglingslega og tvíræða hóli og slóst í vinnuhópinn, en ég
var eini arabinn þar. Á leiðinni hugsaði ég með mér: „Ég er fínn
náungi, fyrst stjórinn segir það. En hvað ef mig langar skyndi-
lega að brjóta allt og bramla? Hvað ef ég missi stjórn á mér og
verð illur? Hvað er fínn náungi? Er það maður sem lýtur höfði og
lætur allt yfir sig ganga?“ Samkvæmt útvarpinu, ég er alltaf með
lítið viðtæki á mér, vörpuðu Ameríkanar átján þúsund tonnum af
sprengjum á Írak. Hvað gerir það marga dauða, átján þúsund
tonn af sprengjum? Þeir minntust ekkert á það í útvarpinu.
Sennilega gerir það svo marga að þeir kjósa að þegja yfir því. Ég
er ekki frá Írak, en þetta snertir mig einhvern veginn, ég er með
hálfgerðan verk eða þyngsli í maganum. Það voru arabar og mús-
limir eins og ég sem urðu fyrir sprengjunum. Í útvarpinu og í
sjónvarpinu segja þeir að við séum öfgamenn. Þeir eru klárir
þessir Kanar: ofan úr flugvélunum sínum miða þeir öfgamennina
út og senda þeim kveðjur fullar af sprengjum! Er þetta það sem
kallað er siðmenning? Þeir sýna okkur að þeir kunni að heyja
stríð, að þeir kunni að drepa.
Það var fjöldi fólks í Notre-Dame de Paris þennan dag. Karlar
og konur báðust fyrir í litlum hópum. Það baðst fyrir í hljóði, bað
Guð um náð og miskunn. Það var hjartnæmt. Mig langaði líka að
biðjast fyrir. En nú varð að hefjast handa. Í útvarpinu var mikið
fjallað um flugskeyti og Ísrael.
Ég baðst fyrir innra með mér þar sem ég var uppi á vinnupall-
inum. Ég hugsaði um Allah og spámann hans, Múhameð, og bað
þá um frið á jörðu svo við arabarnir yrðum betur liðnir, ekki litnir
eins mikið hornauga, ekki endilega elskaðir, en að í það minnsta
yrði borin virðing fyrir okkur.
Nokkrum dögum síðar, ég held að það hafi verið fyrsta daginn
í febrúar, þegar ég var að bera hreinsilög á gullfallegan steindan
glugga, þá lagði ég við hlustir og heyrði þessa frétt í útvarpinu:
„Fimmtudaginn 31. janúar ræddi François Mitterrand símleiðis
við ísraelska bændafjölskyldu á kibbutzinu Kfar Hanassi. Hann
lýsti áhyggjum sínum af ástandinu í landinu og lýsti samstöðu
sinni með þeim gyðingum sem áttu við erfiðleika að etja um þess-
ar mundir...“ Án þess einu sinni að ljúka við verkið snaraði ég
mér niður af vinnupallinum, bað vinnufélaga mína að hafa mig af-
sakaðan og hraðaði mér heim til mín. Ég settist niður í stofunni,
rétt hjá símanum, og beið hringingar frá forsetanum.
Friðrik Rafnsson þýddi
Morgunblaðið/Einar Falur