Lesbók Morgunblaðsins - 13.07.2002, Blaðsíða 6

6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 13. JÚLÍ 2002
og þaðan sigldu þau til Íslands með dótturina
Kristínu. Þessi lífsreynsla setti sitt mark á
fjölskylduna. Þorvaldur segir í samtalinu við
Matthías, að þótt maðurinn megi venjast öllu,
þá komi það fram síðar. „Þegar við komum
heim til Íslands vorum við bæði mjög nervös
og eins og hrokkin upp af standinum. Svo fór
hún heim með dóttur okkar, en ég varð eftir
og kötturinn Branda …“
Tove segir, að systir hennar hafi átt erfitt
með að sætta sig við aðstæðurnar á Íslandi.
Astrid fékk flygilinn sinn sendan til Íslands
og lék á hann klassísk verk tímunum saman
meðan bóndinn málaði. En þrátt fyrir tónlist-
ina fann Astrid litla hamingju á Íslandi og
Björn Th. Björnsson segir, að hún hafi alltaf
verið ákaflega óhamingjusöm hér á landi.
Samband þeirra Þorvalds þoldi illa íslenzka
ágjöf og þegar stríðinu lauk, vildi Astrid
flytja til útlanda aftur. Þau áttu eitt sumar á
Helsingjaeyri, en Ísland togaði Þorvald til sín
og Astrid fann að framtíðin var ekki þeirra.
Það var farið að molna úr sambandinu. Tove
Engilberts segir, að Þorvaldur hafi verið far-
inn „að venja komur sínar til kollega af gagn-
stæða kyninu“.
Gunna Sigurjónsdóttir segir í bréfi til Að-
alsteins Ingólfssonar, að föður hennar hafi
þótt einna vænst um komur Þorvalds Skúla-
sonar. „Hjónaband Þorvalds og Astrid Fug-
mann konu hans var þá að rakna í sundur og
hafði Þorvaldur ósjaldan félagsskap af Nínu
Tryggvadóttur sem einnig var sérstakur au-
fúsugestur á Laugarnesi.“
Björn Th. Björnsson segir í bókinni um
Þorvald Skúlason: „Árið 1948 markaði þau
umhvörf í lífi Þorvalds, að þau Astrid slitu
samvistum og hvarf hún ásamt Kristínu dótt-
ur þeirra heim til Danmerkur. Fullorðin vin-
kona þeirra beggja orðaði það svo: „Þau voru
eins og tvær veraldir, tveir hnettir. Astrid var
alin upp við allt aðrar aðstæður og allt aðrar
lífskröfur, en Þorvaldur hlaut að fylgja sinni
braut og hafði ekkert „tilovers“ fyrir slíkt.“
Til skipta áttu þau hjón fátt annað en mál-
verk Þorvalds, og því tóku þær mæðgur með
sér til Danmerkur álitlegt safn af verkum
hans, sem hefur þó smáratað hingað heim aft-
ur fyrir kaup aðdáenda Þorvalds, ekki sízt
Sverris Sigurðssonar.“
Tove Engilberts segir, að systir hennar
hafi farið til Danmerkur með Kristínu 1948
og þá verið umtalað að hún fyndi þeim hús-
næði með vinnustofu. Það gekk eftir, en Þor-
valdur fór hvergi. Astrid tók aftur upp þráð-
inn við tannsmíðarnar. Þau sáust aldrei aftur.
Kristín sá heldur ekki föður sinn, en þau
skrifuðust á þar til Þorvaldur dó 1984.
Þau Astrid og Þorvaldur skildu ekki að lög-
um og skrifuðust á meðan Þorvaldur lifði.
Björn Th. Björnsson segir, að Þorvaldur hafi
stundum sent Astrid málverk, sem hún svo
gerði sér pening úr.
Í endurminningum sínum segir Tove Eng-
ilberts m.a., að hún heimsæki alltaf Astrid,
„þessa vel gefnu og skemmtilegu systur
mína,“ þegar hún komi til Kaupmannahafnar.
„Astrid hefur málað mikið og sýndi mér einu
sinni herbergi fullt af málverkum. Fyrir
skömmu frétti ég að einhver, sem vit hefur á,
hefði séð myndir eftir hana og væri áfjáður í
að setja upp sýningu á þeim eða bjóða þær til
sölu. Hún tekur því fjarri. Segir að Kristín
geti gert við þær það sem henni sýnist eftir
sinn dag, en þangað til fari þær ekki út af
hennar heimili.
Það er orðið langt síðan hún hætti að skrifa
mér nema á jólum og afmælum, því hún sér
orðið mjög illa, en það er alltaf mikill fagn-
aðarfundur þegar við hittumst. Hún á enn
flygilinn og ég spurði hana eitt sinn hvort hún
spilaði ennþá. Hún rétti fram hendurnar:
„Heldurðu að ég spili mikið núna, Tove mín –
með liðagigt?“ sagði hún raunamædd.“
Þær mæðgur Kristín og Astrid búa saman í
Kaupmannahöfn.
Tove og Sigurjón
Björn Th. Björnsson segir, að sjaldnast
hafi það þótt fréttnæmt í Höfn, „þótt piltur og
stúlka á Akademíinu léti pússa sig; nokkrar
bjórkollur í vinahópi og snafs með þegar bezt
lét, það var sem oftast allt og sumt er að ver-
öldinni snéri. En hér voru dálitlir gullfuglar á
ferð sem blöðin kunnu að meta, – hann marg-
faldur verðlaunahafi, og hafði þar til skömmu
áður hlotið styrk Emmu Bærentzen ( Emma
Bærentzens Legat ), hún útlærður tréskeri
og nú nýsæmd árlegum verðlaunum Akadem-
ísins fyrir beztu ástundun í námi.“ Fólkið,
sem um er rætt, eru Sigurjón Ólafsson og
Tove Thomason, sem giftust 18. maí 1934.
Foreldrar Tove voru Rolf Thomasen og
Agnes Rossina.
Tove Engilberts segir, að hún hafi kunnað
ákaflega vel við nöfnu sína. „Faðir hennar var
ríkur vindlaframleiðandi og Tove var alin upp
í guðsótta og góðum siðum.“
Kvöld brúðkaupsdagsins leið ekki jafnlygnt
hjá og dagurinn. Brúðhjónin buðu Jóni Eng-
ilberts og Tove og Þorvaldi Skúlasyni til sín
um kvöldið.
Tove segir svo frá: „Þegar líða tók á kvöld-
ið fór vínið að svífa á Íslendingana sem létu
nú samkvæmissiði lönd og leið. Þorvaldur,
sem var ákaflega dagfarsprúður maður, og
Sigurjón fóru að metast um hvor væri sterk-
ari og fóru í sjómann. Brúðurin var furðu
lostin, en þetta var bara byrjunin. Þorvaldur
rak augun í vindlakassa og stakk handfylli af
vindlum í vasa sinn. Hefur eflaust talið það
óhætt þar sem vindlaverksmiðja væri í fjöl-
skyldu gestgjafans. Sigurjón ærðist og sló
Þorvald niður. Ein brúðargjöfin, dýrmætur
postulínsvasi, féll um koll og rúllaði eftir gólf-
inu. Brúðurin fór að hágráta og ég fór með
hana inn í svefnherbergi og hlúði að henni
meðan Jón, sem alltaf forðaðist áflog eins og
heitan eldinn af hræðslu við að brjóta gler-
augun, fékk vini sína með sér á krá í nágrenn-
inu. Þar lægði öldurnar og sættir náðust.“
Sigurjón og Tove fluttu til Íslands að
stríðslokum og fengu „aflagt apótek brezka
hersins í Laugarnesi til ídvalar“. Sigurjón
kom með fyrsta skipi frá Danmörku haustið
1945 og í desember komu þær mæðgur Tove
og Gunna. Þau hjón ætluðu ekki að vera á Ís-
landi nema í eitt ár til að sjá hvernig myndi
ganga. Tove var ekki tilbúin til að snúa baki
við heimalandi, fjölskyldu og frama.
Gunna Jacobsen segir í bréfi til Aðalsteins
Ingólfssonar: „ Móðir mín var með hugann
við Danmörku og fékk stundum mikla
heimþrá. Henni fannst íslensk veðrátta erfið
við að etja, sérstaklega tært og svalt loftið.“
En Ísland hélt. Þau fóru reyndar til Dan-
merkur annað hvert ár og dvöldu þar sum-
arlangt, en Tove komst upp á lagið með land-
ið tæra og svala. „Henni leið vel í Laugarnesi
og fannst gott að vinna þar, og þegar íslensk-
ir listamenn fóru að kynnast henni og vingast
við hana, fannst henni sem hún væri komin á
rétta hillu,“ segir Gunna í framangreindu
bréfi.
Í Laugarnesinu fór Tove að dæmi Sig-
urjóns og lagði til atlögu við grágrýtið með
meitil í hendi. Björn Th. Björnsson segir, að
hún hafi unnið „hvert prýðisverkið af öðru, og
svo sem vígð til nýs þjóðernis af grágrýtinu,
tók hún nú þátt í samsýningum íslenzkra
listamanna heima og heiman.“
Samsýning þeirra hjóna í Listamannaskál-
anum í maí 1946 er talin brjóta blað í íslenskri
nútímalist og þau voru í þeim hópi, sem stóð
fyrir fyrstu septembersýningunum. Tove
kenndi við Handíða- og myndlistarskólann.
Eitt verka Tove varð fórnarlamb þeirrar
römmu forstokkunar, sem höggmyndalistin
dró reip við á þeim dögum, eins og Björn Th.
Björnsson orðar það. Hann rekur söguna
þannig:
„Í tilefni af vígzlu Þjóðleikhússins, 1950,
efndi Bandalag íslenzkra listamanna til hátíð-
ar, er fól meðal annars í sér allmikla mynd-
listarsýningu í húsakynnum Þjóðminjasafns-
ins nýja. Tove átti þar grágrýtismynd, 105 sm
háa, er sýnir pilt og stúlku halda hvort um
annað, samein og rósöm í hamingju sinni. Við
opnun sýningarinnar, að fjölmenni viðstöddu,
tilkynnti Lúðvig Guðmundsson, skólastjóri,
að hann færði Þjóðleikhúsinu verkið að gjöf,
en hann hafði fest sér það áður. Var gjöfin
kurteislega þegin og myndinni komið fyrir í
aðalfordyri leikhússins. Þótt húsakynnin
væru að vísu ekki ákjósanleg fyrir högg-
myndaverk, varð myndin þeim samt til menn-
ingarauka og gestum til yndis. En svo gerist
það, þegjandi og hljóðalaust, að myndin er
færð inn í lokaðan gang innar úr fordyrinu,
þar sem enginn átti leið um, og sett þar niður
eins og hvert annað geymslugóss. Að sjálf-
sögðu vildi gefandinn ekki þessari aðferð una
og taldi hana gerða jafnt listakonunni sem
sjálfum sér til vansæmdar. Risu af þessu all-
miklar úfar í blöðum, og endaði sú rimma á
þann furðulega hátt, að Þjóðleikhúsið skilaði
myndinni aftur! Fól Lúðvig Guðmundsson
hana þá Listaverkanefnd Reykjavíkur til ráð-
stöfunar, og endaði svo hennar flakk, að hún
var sett niður í Tjarnargarðinum, milli Skot-
hússvegar og Bjarkargötu.“
Í september 1949 kom 18 ára prestsdóttir
frá Fjóni, Inga Birgitta Spur til Íslands og
hóf Sigurjón að kenna henni til myndmót-
unar. Um veturinn þróaðist með þeim ást-
arsamband, en Birgitta fór með sumri heim
til Danmerkur til náms í höggmyndalist.
Sumarið 1952 fullvann Sigurjón nokkrar
standmyndir undir steypu í vinnustofu aka-
demísins í Kaupmannahöfn og aðstoðaði Birg-
itta Spur hann við verkið.
Í júní ól Tove Sigurjóni dótturina Anette og
komu mæðgurnar allar til Hafnar síðsumars.
Fjölskyldan fór svo heim til Íslands um
haustið. Vorið eftir eignaðist Birgitta son
þeirra Sigurjóns, Ólaf.
Í framhaldi af því slitu Sigurjón og Tove
samvistir og hún flutti með dæturnar til
Kaupmannahafnar. Lögskilnað fengu þau í
október 1955. Í Danmörku gat Tove sér vax-
andi orðstír sem listamaður. „Ekki hefur hún
þó slitið þau bönd sem tengja hana Íslandi,“
segir Björn Th Björnsson í Íslenzkri mynd-
list, „því enn er grágrýtið íslenzka, sem hún
færðist fyrst í fang á Laugarnesinu forðum,
kjörefni hennar. Og enn laðar hún fram úr
þessum kalda steini þann ljúfleika og þá
mannlegu hlýju sem er henni sjálfri í blóð
runnin.“
Tove Engilberts segist hafa hitt nöfnu sína
löngu síðar í Kaupmannahöfn. „Hún sagðist
alltaf meta Sigurjón mikils en vera allshugar
fegin að hafa farið frá Íslandi.“
Tove Ólafsson andaðist 5. desember 1992.
Hún varð fyrst kvenna og myndhöggvara til
félagsskapar í sýningahópnum Kameraterne.
Birgitta og Sigurjón
Birgitta Spur og Sigurjón Ólafsson voru
gefin saman í Kaupmannahöfn í janúar 1956
og Sigurjón bað leigjanda sinn í Laugarnesi
að rýma braggann, því hann væri á heimleið
með fjölskylduna.
Í lok maí 1956 kom Sigurjón svo alkominn
heim með Birgittu og tvö börn þeirra.Við
tóku fábrotin húsakynni og slæmur fjárhagur.
Í samtali við Kristínu Marju Baldursdóttur
segir Birgitta Spur m.a.:
„„Já, það var nú ekki tekið út með sældinni
að vera gift framúrstefnulistamanni. Ég sagði
það líka oft hér áður, við lifum fuglalífi!
Maður reyndi að halda í sér lífi með ein-
hverju kroppi,“ bætir hún við annars hugar.
„Þegar Sigurjón seldi mynd þá þorði ég
aldrei að kaupa neitt, ég var svo hrædd um að
Morgunblaðið/Ólafur K. Magnússon
Þorvaldur Skúlason, 1953.
Myndin er fengin úr bókinni Eins manns kona – minningar Tove Engilberts.
Júnídagur 1930. Astrid Fugmann með Fredrik föður sínum og systur Ragnhild.