Lesbók Morgunblaðsins - 31.08.2002, Blaðsíða 7

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 31. ÁGÚST 2002 7
mikið upp á pallborðið um þessar mundir í
umróti samtímalistarinnar, sérstaklega mód-
ernistar af „gamla“ skólanum, er ljóst að
hugmyndir þeirra um listaverkið og virkni
þess hafa haft mikil áhrif á myndlist síðustu
áratuga, sérstaklega í borgarlandslaginu.
Slíkir myndhöggvarar eiga í mörgum til-
fellum rætur í arkitektúr og eru oft á tíðum
menntaðir sem slíkir og Chillida var vissu-
lega einn þeirra. Þegar verst lætur má segja
að þeir gangi eins og sjóræningjar um um-
hverfið eða borgarlandslagið og ræni allri at-
hygli og merkingu af svæðunum sem þeir
leggja undir sig og um slíkt eru til mörg
dæmi. Þeir skapa sterka miðju í kringum
verkin og þau eru sem mónólítar í umhverf-
inu.
Einhverra hluta vegna, og þá sennilega
vegna rýmisvirkninnar og augljóss húman-
insma listamannsins, eru verk Chillida ekki
þessu marki brennd.
Skilningur hans á umhverfinu og þeim
stöðum sem verkin standa á (eða skapa) er
svo náttúrulegur að undrum sætir þegar
best tekst til. Skúlptúrar hans mynda þannig
hugmyndalega og formræna einingu með því
sem umlykur þá og það er ekki svo lítið.
Annað atriði í því sambandi gæti verið að í
þeim kristallast alltaf einhver náttúra eða
orka sem er líkt og sprottin úr formlausu
tóminu og verkið einfaldlega afhjúpaði. Hver
veit, en það er þá í það minnsta skáldlegt
element og ekki náttúrulaust og hugsanlega
er þar kominn enn einn þátturinn í aðdrátt-
arafli þeirra.
Almennri hylli náði Chillida með opinber-
um verkum sínum og þau standa nú víða um
heim í helstu borgum austan hafs og vestan.
Frægust þessara verka eru sennilega í Berl-
ín og San Sebastian. Berlínarverkið (2000)
sem stendur fyrir framan skrifstofur kansl-
arans er táknmynd sameiningar þýsku
ríkjanna og er 6 metra hátt og vegur um 90
tonn. Þar telja menn sig geta lesið út úr
verkinu tvær hendur sem flétta fingrum í
flókinni miðju þess. Þetta er eitt af síðustu
verkum Chillida, en hann hafði þá þegar
kennt sér þess krankleika sem síðar lagði
hann að velli. San Sebastian-verkið hins veg-
ar er afar vel heppnað umhverfisverk í villtri
náttúrunni og er greypt í klettótta ströndina
rétt við vinnustofu listamannsins. „Vind-
kambar“ (1972–1977) heitir það verk og
Spánverjum þótti svo mikið til koma að þeir
slógu það á einhverja smámynt pesetans
(sambærilegt við þorskinn, rauðmagann og
loðnuna hér!). Þó svo myntin hafi horfið fyrir
evrunni lifir þetta verk góðu lífi meðal þjóð-
arinnar og til marks um táknrænt gildi þess
má geta þess að friðelskandi Baskar nota
það alla jafna sem miðpunkt fyrir mótmæli
sín gegn ofbeldi í Baskalandi. Það má kallast
kaldhæðnislegt í þessu samhengi að geta sér
þess til, að það að greiða vindinum sé hug-
læg mynd þess að leita hins ómögulega! Í
þessu ágæta verki þykir hvað renna saman
við annað á mótum lofts, láðs og lagar – að
ógleymdum sjóndeildarhringnum sem er stór
hluti heildarmyndarinnar.
Hér er ekki ráðrúm til að telja allar þær
viðurkenningar sem Chillida hlaut um dag-
ana. Hann var heiðursprófessor í fjölda lista-
akademía og mörg af helstu söfnum heims
sýndu verk hans á stórum yfirlitssýningum.
Árið 2000 lét hann gamlan draum rætast og
opnaði safn og skúlptúrgarð í eigin nafni á
sveitabýli í Hernani, Museum Chillida-Leku,
og tilkynnt hefur verið að stofnaður verði
styrktarsjóður myndhöggvara í nafni lista-
mannsins.
Fyrir nokkrum árum fékk Chillida þá
ágætu hugmynd að hola innan fjall á einni af
Kanaríeyjunum, Tindaya-fjall á Fuentevent-
ura. Þetta prójekt er í fullkomnu samræmi
við hugmyndir listamannsins um notkun á
rými sem mótunarefni, en hefur ekki gengið
andskotalaust að framkvæma og nú er ljóst
að hann sér ekki þetta risaverk verða að
veruleika. Hugmyndin var að hola innan
fjallið í líkingu við fyrri verk hans þar sem
tómið sem myndaðist kæmi í stað efnismass-
ans áður og náttúruöflin fengju að njóta sín.
Göng og ljósop hingað og þangað og risa-
kjarni, 50 x 50 x 50 metrar, í miðjunni. Þrátt
fyrir að stjórnvöld á eyjunum hafi samþykkt
verkið árið 1998 er óljóst hvort af því verður.
Þar koma til mótmæli umhverfissamtaka
sem óttast skemmdir á fjallinu, ótti mann-
fræðinga við að þarna kunni að glatast minj-
ar frá forsögulegum tíma, óvissa um verk-
fræðilega þætti í framkvæmdinni og jafnvel
spillingarmál milli pólitíkusa og námu-
vinnslufyrirtækis á svæðinu. Þar leggst allt á
eitt og til að enda þetta einhvern veginn má
segja að þrátt fyrir að Chillida hafi haldið
því fram að hann væri alla tíð að reyna að
gera það sem hann vissi ekki hvernig ætti að
gera, en gerði það samt, sé ljóst að aðrir viti
hvernig á að koma í veg fyrir að það verði
gert.
Um sjóndeildarhringinn sagði hann: „Ég
hef verið að velta því fyrir mér, hvort sjón-
deildarhringurinn … Er sjóndeildarhringur-
inn ekki hugsanlega heimkynni okkar allra?
Staðreyndir og tilvitnanir eru úr ýmsum
bókum og úr greinum á Netinu.
Höfundur er myndlistarmaður.
Draumsteðji frá árinu 1962.
Reuters
Eduardo Chillida
Hér skín sólin glatt í áttir allar
áfram streymir Hvítá rétt við hlað
upphóf Guð sitt vegljós Árnes- vallar
valdi Skálholt höfuð-kirkjustað.
Fyrsti biskup kirkju vorrar valinn
var þar Ísleifur Gissurarson.
Einna bestur uppfræðara talinn,
æskan lærði kærleik, trú og von.
Eins og rósin – lífið á Guðs-letrið
lærifeðgum hirðisstarf ákvað.
Gissur sinni þjóð gaf biskupssetrið,
glæst hans starf og farsælt reyndist það.
Hér um landið fór hinn kristni siður
hann bar ávöxt líkt og sáð var til.
Vopnaburður nú var lagður niður
nú kom tíund fátækum í vil.
Hugann grípur lotning djúp og lofgerð
langt – en fjær, þar Hvíta-Krists sér stað.
Kristin trú er leidd í sinni langferð
liðu aldir hér til sanns um það.
Jesú fylgdu vel á Guðdóms-vegi.
Veldu Guðs orð: Þar er hann í dag –
með sitt guðspjall: Trú þú – óttast eigi.
Oss áður stað bjó hinst við sólarlag.
Ljóð þetta var lesið upp á Skálholtshátíð 21. júlí 2002
af vígslubiskupnum í Skálholti, sr. Sigurði Sigurðarsyni,
og var ort í tilefni hátíðarinnar.
PÉTUR SIGURGEIRSSON
VIÐ LAG: ,,DAG Í SENN“
Höfundur er fyrrverandi biskup Íslands.
SKÁLHOLT
Holdið er torvelt að temja
og tvöfalt púl andann að hemja:
hann æðir um storð
en á naumast orð
þegar afmæliskveðju skal semja!
Limran er leikur að orðum
sem leiðindi setur í skorðum,
en þessi er ort
til að orðfæra hvort
vort líf sé jafn ljósnæmt og forðum.
SIGURÐUR A. MAGNÚSSON
Á SEXTUGSAFMÆLINU
12TA ÁGÚST SÍÐASTLIÐINN
Höfundur er rithöfundur.
LIMRUR HANDA
ÞORSTEINI GYLFASYNI