Pressan - 17.08.1989, Side 9

Fimmtudagur 17. ágúst 1989
9
Ávöxtunarmálið er sprengja í stjórnkerfinu:
BRÁST
EFTIRUT
SEÐLA-
BANKA?
___EFTIR PÁt VILHJÁLMSSON ÁSAMT ÓMARI FRIÐRIKSSVNI_
i haust verður uppgjör i einu stœrsta
ffjarmakamisfeiii Iskmdssögunnar, Avoxt-
unarmálinu. Tveir veröbréfasjóöir Ávöxff-
unar sff. ffóru á hausinn ffyrir ári og um
1.100 manns töpuðu nálega hálfum
milljarði króna. Með blessun opinberra
steffnana ffengu eigendur Ávöxtunar sff.
að möndla með verðbrófasjóðina, þrátt
ffyrir margar visbendingar um vaffasöm
viðskipti eg lagabrot.
Nána bendir hver á annan i stjómkerff-
inu eg segir ,,ekki óg". Enginn vill taka
að sór hlutverk litlu gulu hœnunnar i
Ávöxtunarœvintýrinu.
■

Bankaeftirlitiö heyrir undir Seðlabankann. Viðskiptavinir sjóða Ávöxtunar
telja að eftirlit hins opinbera með Ávöxtun hafi algerlega brugðist. Æ betur
komi í Ijós að Seðlabankanum hafi verið fullkunnugt um misferli hjó Ávöxtun
löngu óður en ókvörðun var tekin um að grípa í taumana. Þrótt fyrir það hafi
sjóðir Ávöxtunar fengið að starfa athugasemdalítið og auglýsa óvöxtunarkjör
sín til að lokka grunlausa sparifjóreigendur.
Á næstu vikum og mánuðum
munu þrjár stofnanir og nefndir
skila áliti eftir að hafa rannsakað
mál Ávöxtunar og verðbréfasjóð-
anna: Rannsóknarlögregla ríkisins,
skilanefnd verðbréfasjóðanna og
umboðsmaður Alþingis.
Þau gögn sem komin eru fram í
rannsókninni benda eindregið til
þess að bankaeftir liti Seðlabankans
hafi verið fullkunnugt um misferli
forráðamanna Ávöxtunar sf. löngu
áður en verðbréfasjóðunum var lok-
að. Upplýsingar Pressunnar stað-
festa að á milli aðila gangi brigslyrði
á víxl um vanrækslu, vísvitandi
rangfærslur og spillingu í Ávöxtun-
armálinu.
Var kærður en
fékk samt leyfi
Á tveim árum tókst þeim félög-
um, Ármanni Reynissyni og Pétri
Björnssyni, að selja mörg hundruð
einstaklingum verðbréf út á loforð
um hæstu vextina á markaðnum.
Þegar upp var staðið áttu um 1.100
manns tæplega hálfan milljarð
króna hjá þeim tveim verðbréfa-
sjóðum sem starfræktir voru af
Ávöxtun sf. Sumir settu aleiguna í
vörslu Ármanns og Péturs.
Pétur Björnsson fékk leyfi við-
skiptaráðuneytisins til að reka verð-
bréfamiðlun haustið 1986. Á sama
tíma og umsókn Péturs lá í ráðu-
neytinu var ríkissaksóknari að velta
fyrir sér að ákæra hann og Ármann
fyrir ólöglega lánastarfsemi og brot
á bankalögum. Þeir Pétur og Ár-
mann stofnuðu Ávöxtun árið 1982
og athöfnuðu sig á vettvangi sem
var á mörkum þess löglega. Það
leiddi til þess að Seðlabankinn
kærði Ávöxtun í febrúar 1986.
Jónatan Sveinsson var á þessum
tíma saksóknari hjá embætti ríkis-
saksóknara og vann að máli Ávöxt-
unar. Hann segir í samtali við Press-
una að fulltrúar í viðskiptaráðuneyt-
inu hafi verið í sambandi við sig og
fylgst með því hvort til stæði að
ákæra Pétur og Ármann. Jónatan
kannast ekki við að ráðuneytis-
menn hafi lagt á það áherslu að mál-
ið yrði fellt niður. Jónatan segist
hinsvegar hafa vitað að forsenda
þess að Pétur fengi leyfi til verð-
bréfamiðlunar væri að hann og Ár-
mann yrðu ekki ákærðir.
Niðurstaða saksóknara var að
ekki þótti ástæða til frekari að-
gerða. „Málið var ekki stórvægilegt
á þessum tíma og Pétur og Ármann
voru að fella reksturinn að þeim lög-
um sem nýgengin voru í gildi," segir
Jónatan. Hann segir það hafa verið
markmið kæru Seðlabankans að fá
forráðamenn Ávöxtunar til að
breyta rekstrinum til samræmis við
nýju lögin og Jónatan minnist þess
ekki að yfirmenn Seðlabanka og
bankaeftirlits hafi lýst yfir óánægju
með málsmeðferð ríkissaksóknara.
Hver fer með
ósannindi?
En það er öðru nær. Á Þórði Ólafs-
syni, yfirmanni bankaeftirlits Seðla-
banka, er ekki annað að skilja en að
markmið kærunnar hafi verið að
stoppa þá félaga af, Pétur og Ár-
mann.
í skýrslu sem Seðlabankinn lét
semja um Ávöxtunarmál er ábyrgð-
in af málinu lögð á herðar viðskipta-
ráðuneytisins annarsvegar og hins-
vegar embætti ríkissaksóknara.
,,Ég hef heyrt utan að mér um
þessa skýrslu, og það kemur mér
mjög á óvart að verið sé að tengja
málið frá 1986 við það sem gerðist
tveim árum seinna, þegar sjóðunum
var lokað," segir Jónatan Sveinsson.
„Stóra málið í þessu er hvernig tókst
til með eftirlit á verðbréfamiðlun
Ávöxtunarmanna," bætir hann við.
Bankaeftirlit Seðlabankans á lög-
um samkvæmt að fara með eftirlit
með viðskiptum verðbréfasjóða.
Þórður Ólafsson, yfirmaður banka-
eftirlitsins, lítur málið öðrum aug-
um en Jónatan. „Niðurstaða ríkis-
saksóknara við kærunni í febrúar
1986 vakti furðu okkar. Við reynd-
um að koma í veg fyrir slys á þess-
um tíma, en þeir aðilar sem báru
ábyrgð á niðurstöðu málsins virðast
ekki hafa áttað sig á þeirri hættu
sem vofði yfir. Það var ekki fyrr en
Ávöxtun fór yfir um að menn skildu
hættuna, en það var heldur seint,"
segir Þórður.
Hann vildi ekki svara því beint
hvort hann teldi að ófarir eigenda
verðbréfa í sjóðum Ávöxtunar
mætti rekja til þess að ríkissaksókn-
ari lét kæruna frá 1986 niður falla.
„Það liggur í hlutarins eðli að hefði
ríkissaksóknari ákært 1986 hefðu
eigendur Ávöxtunar ekki fengið
leyfi til að reka verðbréfasjóði," er
það eina sem Þórður vill segja um
þetta atriði.
Hann vísar því á bug að kæra
bankaeftirlitsins hafi verið einhvers-
konar „leiðbeiningarskylda". „Við
kærðum vegna þess að við töldum
Ávöxtun hafa brotið lög.“ Þórður
segist hafa átt ótal fundi með Ár-
manni Reynissyni og lögmanni hans
til að gera honum ljóst að hann væri
að brjóta lög. „Ármann fór ekki eftir
þeim leiðbeiningum sem við gáfum
honum og þess vegna kærðum við
starfsemi fyrirtækisins."
Jónatani og Þórði ber ekki saman
um hvaða þýðingu kæran frá febr-
úar 1986 og afgreiðsla hennar hafi
haft fyrir endanlega niðurstöðu
málsins. Ágreiningur þessi er dæmi-
gerður fyrir þær opinberu stofnanir
sem deila um hverjir brugðust í
Ávöxtunarmálinu.
Deilurnar taka meðal annars á sig
það form að ákveðnir embættis-
menn eru sakaðir um grófa van-
rækslu í starfi. Þannig hefur þeim
orðrómi verið komið á kreik að
embættismönnum í viðskiptaráðu-
neytinu hafi legið svo á að gefa Bétri
Björnssyni leyfi til að selja verðbréf
að ráðuneytið hafi ekki tekið af hon-
um lögboðna tryggingu. Þessi orð-
rómur var viðraður á hundrað
manna fundi eigenda verðbréfa í
sjóðum Ávöxtunar í vor og Jóhann-
es Nordal og Þórður Ólafsson bornir
fyrir.
Ásökunum mótmælir Tryggvi
Axelsson, lögfræðingur viðsicipta-
ráðuneytisins. „Það var eitt af mín-
um fyrstu verkum í ráðuneytinu að
framfylgja lögum um verðbréfa-
miðlun. Ég gaf Pétri leyfið og fékk
lögboðna tryggingu frá viðskipta-
banka Péturs. Tryggingin er hér
ennþá og hver sem er getur skoðað
hana," segir Tryggvi.
Hvað vissi
bankaeftirlitið?
Þegar Ávöxtun hóf starfrækslu
verðbréfasjóða fengu þeir Ármann
og Pétur lagaprófessor í háskólan-
um til að sitja með sér í stjórn.
Páll Sigurðsson prófessor varð við
tilmælum þeirra félaga og tók sæti í
stjórninni í desember 1986. Páll leit
á sig sem fulltrúa þeirra einstakl-
inga sem keyptu verðbréf í sjóðn-
um.
Það liðu ekki margir mánuðir
þangað til Páll varð þess áskynja að
ekki var allt með felldu. Pétur og Ár-
mann tóku fé úr verðbréfasjóðnum
og létu í fyrirtæki sem þeir áttu hlut
í. Þetta er bannað samkvæmt lög-
um. í júní 1988 sagði Páll af sér
stjórnarmennsku. Á fundi eigenda
Ávöxtunarbréfanna í vor var það
haft eftir Páli, eftir viðræður við
hann, að hann hefði þegar skýrt
bankaeftirlitinu frá því að aðaleig-
endur Ávöxtunar skulduðu sjálfir
Ávöxtun rúmar 100 milljónir og
bókhald væri ekki í lagi. Þetta vill
Þórður Ólafsson ekki kannast við.
Þórður Ólafsson segir bankaeftir-
litið „ekki hafa eytt meiri tíma í eftir-
lit með nokkru öðru verðbréfafyrir-
tæki en Ávöxtun".
Samkvæmt þeim lögum sem giltu
um verðbréfasjóði þann tíma sem
Ávöxtun starfaði átti bankaeftirlitið
að tilkynna viðskiptaráðuneytinu ef
það teldi verðbréfamiðlara ekki
starfa innan ramma laganna.
Þórður vildi ekkert láta hafa eftir
sér um hversu bankaeftirlitið hefði
staðið sig í því að koma upplýsing-
um um rannsókn eftirlitsins til ráðu-
neytisins.
Þegar órói skapaðist hjá sparifjár-
eigendum í kjölfar yfirlýsinga ólafs
Ragnars Grímssonar í ágústmánuði
í fyrra var viðtal við Jóhannes Nor-
dal seðlabankastjóra í Morgunblað-
inu þar sem hann fullyrti að vel væri
fylgst með öllum verðbréfasjóðum
og gaf þannig til kynna að allt væri
í stakasta lagi og undir traustu eftir-
liti. Á fundi eigenda Ávöxtunarbréf-
anna í vor var staðhæft að á fundi
fulltrúa þeirra með Jóhannesi og
fleiri seðlabankamönnum hefðu
þeir sagt að svo gæti verið að trún-
aðarskylda bankaeftirlitsins gerði
því skylt að gefa rangar upplýsingar,
til að skapa ekki öróa, væntanlega.
Viðskiptaráðuneytið vill ekki
kannast við að hafa fengið neinar
upplýsingar um rannsókn bankaeft-
irlitsins. I bréfi til umboðsmanns Al-
þingis, sem Pressan fékk í hendur
hjá ráðuneytinu, segist það ekki
hafa fengið neinar upplýsingar um
lagabrot Ávöxtunar fyrr en 5. sept-
ember 1988, en þá var allt um garð
gengið.
Enginn vill kannast við að bera
ábyrgðina á því að 1.100 manns töp-
uðu tæplega 500 milljónum króna.
Það er alls ekki víst að þær þrjár
álitsgerðir sem lagðar verða fram í
haust um mál Ávöxtunar verði til að
varpa ljósi á málið. Á meðan munu
eigendur verðbréfanna vera að
íhuga skaðabótamál við ríkið, skv.
því sem viðmælendur okkar segja.
Embættismenn deila innbyrðis um ábyrgðina. Harðar
ásakanir í gangi á hendur ríkissaksóknara, bankaeftirliti,
stjórn Seðlabanka og viðskiptaráðuneyti; vanræksla, vís-
vitandi rangfærslur og spilling?
Viltu vera á launum
hiá sjálfum þér, án
þess að vinna?
Kynntu þér valkosS Ávöxtunar sf.
ÁVOXTlNsl#
BínúluáStiöf - " VcfSbrtf«Œ«*“*“
LAUGAVEGl 97 - SÍMl 621660