Pressan - 30.11.1989, Blaðsíða 18

18
Fimmtudagur 30. nóv. 1989
sfúkdómar og fólk
Hlaupabóla og aðrir
smitsjúkdómar hjá krökkum
Á hverjum vetri er mikiö af um-
gangspestum í gangi. Alls konar
sýkingar stinga sér niöur og áður en
varir er mikill fjöldi fólks orðinn
veikur. Flestar þessar pestir eru
veirusýkingar, svo ofnæmi myndast
fyrir þeim flestum. Krakkagreyin
eru sérlega móttækileg fyrir mörg-
um þessara veira, enda hafa þau
ekki myndað ónæmi fyrir þeim eins
og íullorðna fólkið. Margir smitsjúk-
dómar í börnum einkennast af út-
brotum og húðbreytingum, s.s.
mislingar, rauðir hundar og ým-
iss konar skyndiútbrot og hlaupa-
bólan. Margir þessara svokölluðu
barnasjúkdóma heyra brátt sögunni
til, eins og hettusótt, mislingar og
rauðir hundar, en hlaupabólan held-
ur sennilegast velli. Hún veiktist af
hlaupabólu um daginn hún Þóra
litla, vinkona mín. Ég vissi aö
hlaupabóla var að ganga í bekknum
hennar, því ein vinkona hennar
haföi legið með útbrot og liita í
nokkra daga en okkur Þóru datt
ekki í hug að hún veiktist líka. Svo
var það eitt kvöldið, þegar ég kom
heim úr vinnunni, að ég spurði
hvort eitthvað væri að. — Ég er las-
in, sagði Þóra, ég hlýt að vera með
hita. — Littu ekki svona, sagði ég,
þú ert ekkert lasin, farðu bara að
borða almennilegan mat og reyndu
að koma þér í rúmið á skikkanleg-
um tíma og hættu þessu veikinda-
tali. Svo fór ég að lesa Moggann og
fannst ég klókur í barnasálarfræði.
Aldrei að trúa þessu veikindahjali,
sagði ég við sjálfan mig, barn er
ekki veikt nema það sé með hita og
veikindalegt útlits. Daginn eftir
hringdi mamma hennar Þóru í mig
og sagöi, að hún væri orðin veik af
hlaupabólu. — Hún er með háan
hita og bólur út um sig alla. Þetta
þóttu mér ill tíðindi, því enginn
læknir er hrifinn af því að einhver
veikist, sem hann er búinn að úr-
skurða heilbrigðan. — Ertu viss um
þetta? spurði ég. —- Auðvitað er ég
viss, svaraði konan reiðilega, og
þetta er örugglega hlaupabóla. —
Já, sagöi ég, þetta datt mér ekki í
hug i gær, en svona er lifið, bætti ég
við spekingslega, ekki sáu konurnar
á Þormóði Kolbrúnarskáldi eftir
Stiklastaðarbardaga að hann væri
með ör í hjartastað, svo okkur getur
öllum skjöplast, læknunum. — Æ,
hættu þessu íslendingasagnatali,
sagði konan.
Dœmigeröur
smitsjúkdómur
Hlaupabóla er dæmigeröur smit-
sjúkdómur, sem veiran varicella
zoster veldur. Svipuö veira (herp-
es zoster) veldur ristli hjá fullorðn-
um. Áður fyrr var hlaupabólu oft
ruglaö saman við kúabólu en nú á
tímum er búið að útrýma henni.
Veiran er í húðinni og veldur útbrot-
um, svo hún smitast við snertingu
svo og með munnvatni og slími úr
nefi sem er hóstaö eöa hnerrað út í
loftið. Veikindin eru bráösmitandi
svo veiran berst auðveldlega á lok-
uðum deildum eins og barnaheimil-
um og sjúkrahúsum. Algengast er
því, aö fólk hafi fengið veikina áður
en það slítur barnsskónum og er
sagt, að 95% fullorðinna hafi
ónæmi fyrir veikinni svo flestallir
veikjast einhvern tímann. Eftir smit
er sjúklingurinn ónæmur fyrir veik-
inni svo engin hætta er á því að barn
fái hlaupabólú ttfisvar eða oftar.
Dœmigerö veiruveikindi
Barnið er 2—3 vikur með veiruna
í sér áður en veikindin blossa upp.
Sjúklingurinn fær siðan hita
(37,5—38,5) og útbrot út um
líkamann. Útbrotin eru í fyrstunni
smáir rauðir flekkir sem síðan verða
að vökvafylltum bólum með roða í
kring. Bólurnar springa og hverfa
en smáhrúður myndast í staðinn
sem hverfur. Útbrotin eru fyrst og
fremst á bolnum en í minna mæli á
útlimunum. Bólur geta komið upp
innan á kinnunum og í hvörmunum
og valda þá miklum óþægindum.
Hitinn og útbrotin standa í nokkra
daga en síðan ganga veikindin yfir.
Stundum myndast ör undan blöðr-
unum sem stafa af því, að barnið rif-
ur ofan af blöðrunni og sýking kem-
ur i sárið og ör myndast upp úr því.
Aðrir sjúkdómar eins og heila-
himnubólga geta fylgt í kjölfar
hlaupabólunnar og ákveðinn hluti
barnanna fær höfuðverk, uppköst
og flökurleika.
Heilabólga getur hlotist upp úr
hlaupabólu en hún er mjög sjaldgæf
sem betur fer. Algengast er að barn-
ið nái sér fullkomlega eftir þessi
veikindi og sé orðið alheilbrigt inn-
an 10 daga. Þó eru sum börn verr
undir slík veikindi búin en önnur,
t.d. börn með hvítblæði, krabba-
mein eða ónæmissjúkdóma.
Oþœgilegur kláöi
Þóra vinkona mín var skólabókar-
dæmi um hlaupabólu. Hún varð
mjög veik, fékk hita i kringum
38,5—39,0, útbrot um sig alla og
jafnvel í munninn og kokið. Hún
kvartaði mest undan kláðanum,
sem henni fannst alveg ferlegur. Ég
reyndi að kaupa mentólduft í
apótekinu til að bera á verstu
staðina en það dugði ekki til. Þá var
reynt að gefa henni phenergan
undir svefninn til að slá á þetta og
gekk það betur, en þó fannst henni
kláðinn mjög erfiður. Svo var alltaf
verið að banna henni að klóra sér til
að koma í veg fyrir örmyndun. —
Mér er alveg sama hvort ég fæ ör,
sagði hún, bara að ég fái að klóra
mér ærlega með nöglunum á öllum
fingrunum. Fyrsti og annar dag-
urinn voru sýnu verstir en síðan
gekk þetta yfir og eftir vikutíma var
hún orðin alveg góð og gat aftur
farið í skólann sinn. — Er ekki hægt
að koma í veg fyrir hlaupabólu?
spurði Þóra eftir að hún var oröin
góð aftur. — Nei, svaraði ég, þetta er
einn af þessum smitsjúkdómum,
sem við sitjum uppi með. Þó hefur
verið reynt að bólusetja við hlaupa-
bólu og þá sérstaklega börn sem af
einhverjum ástæðum eiga erfitt
með að verjast veikinni.
Bólusett viö öörum
smitsjúkdóm um
Aðrir bráðsmitandi barnasjúk-
dómar eru mislingar, rauðir hundar
og hettusótt. Þeir haga sér mismun-
andi en geta haft mun alvarlegri
fylgikvilla í för með sér en hlaupa-
bólan. Rauðir hundar geta valdið
alvarlegum fósturskemmdum ef
vanfær kona smitast af veikinni,
hettusótt getur valdið heyrnartapi,
hlaupið í eistu á drengjum og haft í
för með sér briskirtilsbólgu. Misling-
ar valda oft alvarlegum veikindum.
Nú er farið að bólusetja öll börn hér-
lendis við mislingum en viða er-
lendis er bólusett gegn öllum þess-
um sýkingum (mislingum, rauðum
hundum og hettusótt) við 18 mán-
aða aldur með svokölluðu ÍVÍMR-
bóluefni (mump, measles, rubella).
Því miður höfum við ekki fylgt
dæmi grannþjóðanna og bólusett
öll börn með þessu bóluefni þó öll
rök mæli með því að svo verði gert.
Þróunin hlýtur þó að verða sú, enda
virðast flestir læknar telja það rétta
stefnu. Tíðni þessara sjúkdóma hef-
ur minnkað mikið eftir tilkomu
þessara bólusetninga og mögulega
verðum við í framtíðinni fær um að
koma í veg fyrir mun fleiri smitandi
veirusjúkdóma en þá sem við bólu-
setjum gegn núna.
ÓTTAR 0-
GUÐMUNDSSON
pressupennar
Pressupennar eru Guðmundur Árni Stefánsson, bæjar-
stjóri í Hafnarfirði, Ingibjörg Sólrún Gísladóttir sagn-
fræðingur, Jón Ormur Halldórsson stjórnmálafræðing-
ur, séra Sigurður Haukur Guðjónsson og Ogmundur
Jónasson, formaður BSRB.
Maðurinn sem gleymdist
ó fæðingarhótið jólasveinsins
Það sagði mér einu sinni mann-
fræðingur í Hollandi, að ekkert sem
hann sá meðal frumbyggja á Kalim-
antan og Sulawesi hefði verið skrítn-
ara en jólahald í Evrópu. Hann var
kominn á þá skoðun, að mest
spennandi mannfræðirannsóknir
sem hann gæti lagt í væru ekki á
manndómsvígslum meðal Digul-
manna á Irian Jaya, eins og hann
hafði undirbúið með doktorsnámi,
heldur á hegðan innfæddra í Norð-
ur-Evrópu á kristnum stórhátíðum.
Hann sagðist hafa hrifist af rökvís-
inni í hátíðatilbrigðum manna á eyj-
um þarna fyrir austan og ekki gert
sér grein fyrir eigin menningu í
þessum efnum fyrr en hann reyndi
að útskýra evrópskt jólahald fyrir
nöktum Digul-mönnum með spjót
við varðeld í frumskógi Irian Jaya.
Jólasagan gekk
ekki upp
Þetta hafði raunar allt farið illa af
stað. Hann hafði undirbúið mál sitt
með því að lesa upp úr jólaguðspjall-
inu. Það höfðu strax komið fram at-
hugasemdir frá áh rendum í þá
veru að þetta væri nnileg saga,
því enginn vísaði iskri konu á
dyr. Þeir höfðu neit > því að nokk-
urt hús gæti veri svo fullt að
ófrískri konu yrði e-. t fundinn þar
staður. í það minnsta myndi enginn
Digul-maður koma svona fram við
konu.
Það lá því fyrir frá upphafi að ekki
var stólandi á þetta fólk sem átti
þennan spámann. Maðurinn lenti
síðan í því að útskýra að Jesús hefði
alls ekki búið i Evrópu þar sem jólin
væru haldin heldur á allt öðrum
stað þar sem enginn héldi jól. Þetta
staðfesti Ijótar grunsemdir Digul-
manna um bæði spámanninn og
fólkið.
Það var þó ekki fyrr en mann-
fræðingurinn lenti i að útskýra
margra vikna verslunarstarfsemi og
ómældan fjáraustur til heiðurs
manninum sem fæddist í fjárhúsi og
benti ekki aðeins á fánýti ríkidæmis,
heldur á hættur þess og kvað guðs-
ríki fyrir fátæka, að verulega fór að
síga í Digul-menn. Þeir sögðu að
svipaðar hátiðir væru haldnar
þarna á eyjunni, en það væri ekki
sett í samband við andlegt líf og
trúna á guð. Þetta væri til að þakka
fyrir gott regn og til að bægja frá ill-
um öndum en kæmi sannleikanum
um tilveruna ekkert við. Svo bentu
þeir líka á, að jólasveinninn virtist
leika stærra hlutverk í þessu öllu en
Jesús.
Það vantaði einn
mann og öll hans
mól
Digul-menn eru víst ekki einir um
að finnast þetta skrítið. Sjálfur hef
ég eytt síðustu tvennum jólum í
Singapore, en þar er haldið upp á
þessa hátíð af enn meiri krafti en
hér vestra. Undirbúningur er allur
sá sami; fjölmiðlar fyllast af auglýs-
ingum strax í nóvember, desember
fer í þeyting og búðaráp, síðustu
dagarnir fyrir jól eru eins og Þor-
láksmessa í Reykjavík, opið er til
miðnættis í verslunum og þjóðin
þrammar fram og til baka og horfir
á varning sem enginn hefur
minnstu þörf fyrir, kvartar svolítið
undan verðlagi og setur sig svo á
hausinn.
Ég tók hins vegar eftir því strax á
mínum fyrri jólum þarna í borginni
að eitthvað vantaði í þetta. Það var
þó eiginlega ekki fyrr en eftir að
mesta írafárið var afstaðið að ég
gerði mér grein fyrir hvað það var.
Það var Jesús og öll hans mál. Hér
er hann alltaf hafður með, þó það sé
oftast í framhjáhlaupi. Hann er hér
á landi eins nauðsynleg jólaskreyt-
ing og sjálft jólatréð og næstum þvi
jafnnauðsynlegur og jólasveinninn,
í það minnsta á aðfangadagskvöld.
Jólasveinninn einn
og óstuddur
í Singapore ber hins vegar jóla-
sveinninn hita og þunga dagsins án
nokkurs fulltingis frá Jesú, sem eng-
inn minnist á, enda fáir menn kristn-
ir í því landi. Hann er að vísu nefnd-
ur í jólalögum sem þarna eru alveg
eins fyndin og jólalögin sem íslensk-
ir tónlistarmenn reyna að verða rík-
ir á.
Það var raunar þegar ég var að
horfa á sjónvarpið á jóladag þarna
fyrir austan að ég gerði mér grein
fyrir því, að það var Jesús sem vant-
aði í jólin þarna. Það kom nefnilega
enginn biskup til að staðfesta að jól-
in snerust um Jesúm, heldur voru ít-
arleg viðtöl við forsvarsmenn versl-
unarráðs landsins og vinnuveit-
endasamtaka um „árangur" jól-
anna.
JÓN ORMUR
HALLDÓRSSON^pr^^