Pressan - 30.11.1989, Blaðsíða 16

16
Fimmtudagur 30. nóv. 1989
frásagnir um dáleiðslu lengst aftur í
öldum: „Þótt fyrirbærið hafi ekki
verið kallað „dáleiðsla" á þeim tím-
um hefur það verið til og menn hafa
nýtt sér það að einhverju leyti, bæði
í lækningaskyni og til að hafa áhrif
á fólk. Það var einkum á nítjándu
öldinni að menn fóru að fá einhverj-
ar hugmyndir um hvernig dáleiðsla
virkaði og þá voru lagðar mismun-
andi áherslur á einstaka þætti dá-
leiðslunhar. Ein aðferðin var sú að
horfa stíft á einhvern hlut, til dæmis
þennan fræga pendúl sem oft er tal-
að um, en er í rauninni meiri goð-
sögn en raunveruleiki. Það sem ger-
ist er að dávaldurinn veit að einstakl-
ingur þreytist og dávaldurinn lýsir
með orðum jtví sem hann finnur.
Smám saman veröur tenging milli
þess sem dávaldurinn segir og þess
sem einstaklingurinn finnur. Þegar
þessi tenging er orðin breytir dá-
valdurinn henni þannig, aö í stað
þess að lýsa breytingum getur hann
kallað þær fram og þannig stýrt
þeim. Þtíía er gjarnan gert i formi
sefjunar sem er endurtekin með
þægilegri hrynjandi. Þetta þarf þó
auövitaö að gera í ákveönum til-
gangi og í samhengi."
Saga sem felur í sér
tilvísun um slökun
Sjálfur segist Höröur vera hrifn-
astur af aðferðum sem kenndar eru
við Milton Erickson, virtan,
bandarískan dávald: ,,Sú aðferð er
svokölluð „óbein" aöferð og byggisl
á því aö hægt er að tala þannig um
hlutina aö þeir hafi áhrif á einstakl-
inginn, og þau áhrif eru þá meira i
samræmi viö þaö sem viðkomandi
þarf og vill. Meö óbeinu aðferðinni
er hægt aö ná sama árangri með því
til dæmis að segja sögu sem felur í
sér tilvísanir um slökun eða ein-
hverja ákveðna breytingu, þannig
aö viökomandi geti nýtt sér það úr
sögunni sem hentar honum sérstak-
lega til þess að slaka á eða breyta
hegöun sinni. Meö sögu er hægt að
koma sjónarmiði betur á framfæri
en til dæmis með beinum upplýsing-
um. I henni felast oft lausnir á vanda
viðkomandi, og lausnir sem við
uppgötvum sjálf duga mun betur en
lausnir annarra, ekki satt?! — Ann-
að sem einkennir aöferö Ericksons
er að i stað þess að vera með hefð-
bundna aöferö viö alla þá er vinnan
löguð að þeim einstaklingi sem ver-
iö er að vinna með í það skiptiö.
Hvert og eitt okkar hefur sérkenni,
ákveðinn hátt á að vera til, ákveðið
mynstur og samkvæmt kenningum
Ericksons er mikilvægt aö láta þessi
mynstur vinna með sér."
Höfum aðgang
að brotabroti
minninganna
En hvað er það sem gerist í dá-
leiðslunni? I bíómyndum sjáum við
leikarana í djúpum leðursófa eöa
stól, dávaldurinn tíilar hægum rómi
og augnlok leikarans síga þangað til
hann sekkur í djúpan dásvefn. í
raunveruleikanum gerist þetta
sjaldnast þannig: „Þaö eru ótal
hlutir í kringum okkur sem við
hvorki erum meðvituð um né veit-
um sérstaka athygli og á sama hátt
er í kollinum á okkur margs konar
reynsla; allt sem við höfum gengiö í
gegnum frá barnæsku," segir Hörð-
ur. „Þar eru alls konar tengingar og
alls konar hugmyndir sem við höf-
um ekki aðgang aö í amstri hvers-
dagsins nema þá kannski einhverju
brotabroti. Það sem dáleiðslan gerir
er að bún þrengir þetta athyglissvið
út á við, þannig að athyglin tak-
markast við þaö sem dávaldurinn er
að segja, en jafnframt beinist athygl-
in inn á við. Á þennan hátt getum
við beint athyglinni að þeim hlutum
sem við yfirleitt veitum enga at-
hygli, en sem engu að síöur liggja
daglegri hegðun okkar til grund-
vallar. Þennan hluta köllum við oft
dulvitund og dáleiðslan er áþreifan-
leg vísbending um tilvist dulvitund-
arinnar. — í flestum tilfellum man sá
sem dáleiddur er flest sem sagt var.
Það eru einkum þeir sem hafa látið
dáleiða sig oft sem komast það djúpt
að þeir taka ekki eftir því sem dá-
valdurinn segir. Dáleiðslu,,ástand“
er hins vegar virkt hugarástand;
það er ekki eins og svefn að neinu
leyti. .lafnvel þótt einstaklingur sýni
ýmis einkenni þess aö vera í trans,
eins og líkaminn sé óhreyfanlegur,
augun lokuö, andlitsvöðvar séu
sléttir og hjartaö slái hægar, er hug-
urinn tiltölulega virkur allan tim-
ann. Það er semsagt goðsögn að
fólk detti út.“
Flestir fara í
léttan trans
Eleiri goðsagnir eru í gangi um
dáleiðslu, þeirra á meðal sú að ekki
sé hægt að dáleiða illa gefið fólk:
„Það er hægt að dáleiða langflesta,"
segir Hörður. „Það hefur verið rann-
sakað í bak og fyrir hvaða persónu-
leikastærð skiptir máli, en það sem
menn hafa komist að er að sá hæfi-
leiki sem mestu skiptir er að hafa
frjótt ímyndunarafl. Það er best að
dáleiða þá sem eiga auðvelt með að
ímynda sér alla skapaða hluti."
Hann segir tiltölulega fáa sem dá-
leiddir eru fara í djúpan dásvefn:
„en svo gott sem allir fara í léttan
„trans". Munurinn milli þessara
hluta er sá að í djúpum dásvefni veit
fólk ekki af sér og hefur ekkert
minni yfir þann tíma sem dásvefn-
inn varir. Djúpur dásvefn er hins
vegar ekki notaður nema í mjög
flóknum tilvikum".
Eftirköst dáleiðslu eru engin að
sögn Harðar, nema þá helst þegar
hún er notuð i sýningarskyni: „Við
sjáum stundum dávalda á skemmt-
unum fá fólk til sín á sviðið og dá-
leiða það þannig að hægt er að
leggja það milli tveggja stóla, líkt og
spýtu. Höfuðið hvílir þá á öðrum
stólnum og fætur á hinum. Aðferð
sem þessi getur haft þau eftirköst að
viðkomandi getur fengið í bakið, því
stelling af þessu tagi er líkamanum
ekki eðlileg. Mér vitandi er dá-
leiðsla sem slík algjörlega hættulaus
og hana er aldrei hægt að nota til að
láta fóik gera eitthvað gegn betri vit-
und."
Dóleiðsla
gegn kyr.deyfð
Dáleiðslu er hægt að nota í marg-
víslegum tilgangi, til dæmis til að
sigrast á kvíða, ýmiss konar fælni og
sársauka.
„Dáleiðsla er vinsæl við alls kyns
sársauka, til þess að ná fram slökun
og hefur reynst vel við sumum kyn-
lífsvandamálum," segir Hörður. í
framhaldi af þvi segir hann sögu af
fyrirlestri sem hann sótti nýverið í
Bandaríkjunum: „Sálfræðingurinn
sem fyrirlesturinn flutti fæst mikið
við að dáleiða fólk sem á við vanda-
mál að stríða í kynlífinu. Ein aðferð
sem hann notar er svokölluð
„stjórntækjaaðferð". Sjúklingurinn
ímyndar sér þá að í honum séu
stjórnstöðvar fyrir hitt og þetta; þar
af ein fyrir kynhvötina sem hafi still-
ingu frá einum upp í tiu. Þessi sál-
fræðingur fékk til sín konu sem
kvartaði yfir því að hún hefði bók-
staflega enga kynhvöt. Með þessari
„stjórntækjaaðferð" fékk hann
hana í dáleiðslu til að athuga á hvað
kynhvatastillingin var stillt og kon-
an svaraði „á þrjá“. Meðan hún var
í trans hækkuðu þau þetta stjórn-
tæki og röktu þær breytingar sem
urðu eftir því sem kynhvötin óx. í
lokin „stilltu" þau þetta stjórntæki á
átta. Viku síðar kom konan aftur og
sagði aö nú gengi þetta allt Ijómandi
vel, reyndar svo vel að maðurinn
sinn heföi sent sig aftur til dávalds-
ins. „Hann biöur um aö stillt sé á
sex!"“
Dóleiðsla
fyrir fæðingu
Hörður segir auðvelt að dáleiöa
konur fyrir fæðingu, þannig að þær
upplifi fæðinguna á jákvæöari og
sársaukaminni liátt: „Ymislégt í um-
hverfi sjúkrahúsa beinir athyglinni
óhjákvæmilega að sársauka," segir
hann. „Með því að dáleiða konurn-
ar fyrirfram er hægt að fara ná-
kvæmlega yfir allt ferlið þannig aö
konan sjái þaö fyrir sér. Meðan kon-
an er í trans eru henni gefin fyrir-
mæli um aö þegar að þessum at-
buröi kemur muni henni líöa vel.
Þannig eru sköpuð tengsl milli
ákveðinna aðstæðna og svo slökun-
ar og jákvæðra tilfinninga. Þegar
komið er í hinar raunverulegu aö-
stæður verður svörunin frekar slök-
un og ánægja en spenna, sársauki
og kvíði. Það mál sem er notað á
sjúkrahúsum er einnig oft á tíðum
neikvætt í eðli sinu. Þegar kona er
að fæða barn er gjarnan sagt: „Þér
líður ekkert illa ennþá, er það?“ eða
„Eru hríðarnar mjögslæmar?" Kon-
an getur undirbúið sig á þann hátt
að hún eigi auðvelt með að umoröa
þessar setningar á jákvæöan hátt, til
dæmis „Hversu vel líður mér
núna?" og „Utvíkkunin er orðin sex,
ég á aöeins fjóra eftir"."
Hann segir auðvelt fyrir hvern og
einn að læra sjálfsdáleiðslu, hvort
heldur fólk sækist eftir að ná slökun
upp á eigin spýtur eða dáleiða sig
gegn sársauka: „Það eru margs kon-
ar fyrirbæri sem hafa áhrif á verki
og sársauka," segir hann. „Þeir sem
hafa stöðuga verki þekkja að um
leið og athyglin beinist að öðru
gleyma þeir verknum. Með dáleiðsl-
unni getum við kallað fram tilfinn-
ingaleysi, breytt verknum í þrýsting
eða annars konar og ekki eins
óþægilegan sársauka, og um leið og
fólk fer að upplifa að mynstur sárs-
aukans getur breyst hefur það meiri
stjórn á honum. Mannskepnan býr
yfir margs konar eiginleikum og
hæfileikum. Með dáleiðslunni köll-
um við þá fram."
Dáleiðsla
fyrir yfirspennta
Hörður segir dáleiðslu ekki iðk-
aða í ríkum mæli hér á landi og hon-
um er aðeins kunnugt um að einn
kollegi hans auglýsi sérstaklega dá-
leiðslumeðferð: „Dáleiðslan hentar
ekki öllum," segir hann. „Það eru til
margar vinnuaöferðir þar sem hægt
er að ná samskonar árangri og í dá-
leiðslunni. Þeir sem hafa- leitaö til
mín í dáleiðslumeðferð hafa flestir
vprið að leita eftir aðstoð við að
hætta að reykja eða borða óhóflega.
Dáleiðsla nýtist líka vel þeim sem
eru orðnir yfirspenntir eða eiga erf-
itt með svefn, því með dáleiðslu er
hægt að koma af stað því eðlilega
samspili spennu og slökunar sem
okkur er eðlislægt."
Hann segir enga hættu á að sjúkl-
ingurinn „festist" í transi, jafnvel
ekki þótt dávaldurinn fengi hjarta-
slag í miðjum klíðum: „Smátt og
smátt myndi viðkomandi losna úr
trans og færi að hreyfa sig eðlilega
innan fárra mínútna. Margir eru
taugaóstyrkir gagnvart dáleiðslu og
halda að þeir geti alls ekki slakaö á.
Af þeim sökum verða fyrstu við-
brögðin við uppástungu um að
slaka á að viðkomandi spennist upp.
Þegar fólk er að byrja að læra að
slaka á finnur það oft sterkar fyrir
einkennum eins og höfuðverk og
vöðvaspennu, en í fyrstu má ekki
gera of miklar kröfur. Þeir sem upp-
lifa það að líða afskaplega vel i dá-
leiðsluástandi hætta oft að taka eftir
því sem verið er að segja, og verða
þá stundum hræddir. Það getur því
oft skapað smákviða meðan fólk
lærir að slaka á, en grunnforsenda
þess að dáleiðsla heppnist er að ein-
staklingurinn treysti dávaldinum og
dávaldurinn viti hvað hann er að
gera. Dáleiðslan á að vera samvinna
til að ná ákveðnum markmiðum."
I