Tíminn Sunnudagsblað - 27.05.1962, Page 10

Hjáleigubóndi á Vermaiandi á nítjándu öld með konu sína og börn. —
Öll fjöiskyldan er merkt eymdinni og hungrinu.
úr soðnu sagi. Ekki fór betur í einni
hungursneyffinni í Vesturbotni. Þar
fann skógarhöggsmaffur í jörðu hvítt
lag, sem minnti hann á mjöl, og þótti
það því ekki lítill fengur, er þarna
voru grafnar upp fimmtíu tunnur
„mjöls“. Hvalsagan flaug á hafísár-
unum á íslandi, og líkt fór hér —
orðrómurinn um mjölfundinn barst
um byggðarlögin, og fólk streymdi að
til þess að ná í björg. Sú furða, að
mjöl skyldi finnast í jörðu, var skýrð
á þann veg, aff þetta væri guðlegt
kraftaverk.
Nú var farið að baka brauð og
sjóða graut úr þessu jarðmjöli, enda
þótt þeir væru til, er fullyrtu, að
þetta væri annað en leir. Maður frá
Jamtalandi fullyrti, að slíkur leir
væri til í heimahögum sínum og
nefndist þar' bleikja. Stjórnarvöldin
létu málið til sín taka og bönnuðu,
að jarðmjölsins væri neytt. En allt
kom fyrir ekki. Þeir, sem lögðu sér
ómetið til munns, dóu, en jafnvel
þótt fregnir bærust um manndauða
í einu byggðarlagi, var leirsins neytt
í öðru. Við rannsókn kom í ljós, að
jarðmjölið var blanda kísils, mána-
leirs, kalks og járnoxíðs, ásamt litlu
einu af lífrænum efnum. En hungrað
fólkið vildi trúa því, að þetta væri
mjöl, þótt engum manni með órugl-
aða dómgreind gæti blandazt hugur
um, að svo var ekki.
Ð
Um miðbik nítjándu aldar var iðu-
lega mjög hart í ári víða í Svíþjóð.
Maður, sem ferðaðist um Vermaland
árið 1852, segir frá því, að hann gekk
fram á tvö börn, sem fóru að gráta,
er þau urðu hans vör:
„Þegar ég hafði gengið nokkur
hundruð skref, datt mér allt í einu
í hug, að tárin kynnu að eiga sér aðra
orsök en hræðslu — hungrið kynni
að eiga sök á þeim. Eg var aftur kom-
inn til þeirra að vörmu spori, og það
sannaðist, að grunur minn var réttur.
Foreldrar þeirra höfðu farið að heim-
an á sunnudegi og fengið þeim fimm
merkur mjöls til þess að nærast á,
unz þeir kæmu aftur. Nú var mið-
vikudagur, mjölið þrotið, en foreldr-
anna ekki von fyrr en næsta sunnu-
dag. Þegar ég vék að þessu við stúlku,
sem sagði mér til vegar, og harmaði
örbirgð fólks í þessu byggðarlagi, er
þrátt fyrir strit sitt og stríð gæti ekki
satt umkomulaus börn, svaraði hún
mér því, að það væri ekki einsdæmi,
að börn dæju á meðan foreldrarnir
væru fjarvistum við vinnu. Þannig
hefði farið um einn bróður hennar,
þegar hún var lítil telpa.“
Árin 1867—1869 var hungursneyð
í Smálandi og víðar. Ekki ýkja langt
frá Kalmar er óvenjulegt minnis-
merki frá þessum árum. Þar er höggv
in á stein þessi áletrun:
Til minningar um liungursneyðina
árið 1869. G.P. Jónsson og fl.
Maður, sem þá var ungur piltur
í þurrabúð, sagði sögu sína á þessa
leið:
„Það var ekki um annað að velja
en fara út á þjóðvegina. Ég batt pok-
ann á bakið, þótt tómur væri og hélt
norður á bóginn eftir þjóðveginum
í átt til Austur-Gautlands. Brauð
fékkst hvergi, því að það var jafnvel
ekki til á bóndabæjum, og þeir voru
margir, sem fóru um og betluðu. Þeg-
ar ég hafði gengið tíu mílur og var
kominn inn í Austur-Gautland, bar
mig að herragarði, þar sem mjólkurbú
var rekið. Ein stúlknanna vorkenndi
mér, svo að hún rétti mér undan-
rennu í könnu. Ég hafði hvorki bragð
aff þurrt né vott í langan tíma, svo
að ég drakk úr könnunni í einum
teig. Stúlkan komst við, þegar hún
sá græðgi mína og nú fyllti hún könn
una af nýmjólk. Það var ekki hollt að
hella í sig miklu af- mjólk, þegar
maginn var galtómur og samanskropp
inn. En mig skorti harðneskju til þess
að taka könnuna frá vörunum, fyrr
en ég var búinn með nýmjólkina. Ég
skilaði könnunni tómri, þakkaði fyrir
mig og gekk brott. En ég hafði ekki
farið langt, er ég hneig niffur á vegar-
brúnina. Og þar lá ég í heilt dægur
og engdist sundur og saman af verstu
kvölum, sem ég kann af að segja.“
Sænskur málfræðingur, Hermann
Geijer, hefur skrifað upp eftir manni,
er á þessum árum var barn í fjalla-
byggð í Norður-Svíþjóð, svofellda
lýsingu á æskuheimilinu:
— Hvað er þitt daglegt brauð?
— Við höfum bara kartöflur.
298
T í M I N N
SUNNUDAGSBLAÐ