Tíminn Sunnudagsblað - 27.05.1962, Síða 12

SAFNAÐIMYNDUM
AF KOFARÆKSNUM
Slgurður Guttormsson
Það eru til margs konar safn-
arar: frímerkjasafnarar, bókasafn
arar, forngripasafnarar, mynt-
safnarar o.s.frv. — En SigurSur
Guttormsson er líklega eini mað-
urinn á íslandi og ef til vill í öll-
um heiminum, sem safnar eða
hefur safnað (hann segist nefni-
lega vera hættur núna) myndum
af kofum og hússkriflum, — bú-
stöðum fátækra.
A borðinu fyrir framan okkur ligg-
ur haugur mynda af alls konar hús-
ræksnum sem segja sína sögu —
sögu eymdar og örbirgðar.
— Allar þessar myndir eru teknar
á árunum 1930 — ’45, segir Sigurður.
Flestar þeirra hef ég tekið sjálfur.
Ég tók þær og safnaði þeim til þess
að geta sýnt og sannað svart á hvítu
að hverju þeir, sem minna hafa fyrir
sig að leggja, verða ag Iúta. Þessi
söfnun mín var fyrst og fremst stjórn
málalegs eðlis. Ég ætlaði að sýna,
að það væri í raun og veru til stétta-
mismunur á íslandi, en á þessum ár-
um, eins og nú, var því oft haldið
fram í ræðu og riti, ag hér væri
enginn stéttamunur, og útlendingar
trúðu þessu eins og nýju neti, enda
var þeirra ísland Gullfoss og Geys-
ir.
Mér var ljóst, að það var engin
sönnun, þótt ég tæki myndir af tveim
ur eða þremur kofum. Ef ég hins
vegar legði fram tvö til þrjú hundr-
uð myndir, máli mínu til sönnunar,
hlyti að vera öðru máli ag gegna.
Svo ætlaSi ég ag taka myndir af
lúxusvillum og draga þannig fram
andstæðurnar í lífskjörunum. En það
var alltaf nóg af kofum. Ég hafði
heldur ekki fjármagn til þess að láta
gera myndamót og koma þessu fyrir
almenningssjónir.
— Þurftirðu ekki ag ferðast mikið
til þess ag ná öllum þessum mynd-
um?
— Jú, ég þurfti að fara víða, vegna
þess að ég vildi fá myndir frá sem
flestum stöðum á landinu. Ég not-
aði sumarfríin mín í þetta, en stund-
uni spöruðu kunningjar mínir mér
tíma og erfiði með því ag senda mér
myndir. Það voru öll þoip og bæir
fu^ir af þessum kofum. Ég man, að
ég kom í eitt þorp, þar sem nær ein
göngu voru kofar með öllu óhæfir
sem mannabústaðir. Þeir voru alls
staðar úti um sveitir líka, enda kem-
ur fram vig fasteignamat 1932, að
þá var rúnilega helmingur allra
sveitabýla torfbæir að meira eða
minna leyti.
— Hvernig leizt íbúum kofanna á
myndatökurnar?
— Þeir litu mig oftast óhýru auga
— hafa sennilega haldið, að ég væri
að gera þetta til þess að niðra þeim
Stundum komu konurnar hlaupandi
út og sóttu krakkana, sem voru að
leika sér fyrir utan, kannske rifnir
og skitnir. Þær vildu ekki, ag eymd
in sæist á þeim líka. — Þetta minnir
á, þegar fátæku börnin voru lokuð
inni, þegar kóngurinn kom í heim-
sókn 1874. Þau fengu ekki ag skoða
kónginn, því að hans konunglegu
augu máttu ekki líta eymdina.
Pólarnir voru líka málaðir — að
að utan — þegar kong Friðrik kom
hér siðast.
— Komstu nokkurn tíma inn í
þessa bústaði?
— Já, þegar ég var til heimilis í
Vestmannaeýjum. Þá skipaði Kristj-
án Linnet mig til þess að mæla
upp íbúðir og gefa skýrslu um í
hverju þær væru í ósamræmi við
byggingarsamþykkt og landslög. Ég
get sagt þér til dæmis um aðbúnað-
inn í sumum þessara vistarvera, að
í sjóbúð, sem var eign stórs fyrir-
tækis, sváfu átján vermenn^.—
tveir í hverju íúmi — og loftrými
á mann var tveir kúbikmetrar, en
átti að vera fimmtán til tuttugu, sam
kvæmt heilsufræðibók, sem kennd
var í læknadeild Háskólans. Það má
nærri geta, hvernig mönnunum hef
ur liðig við þessi skilyrði.
— Var oft þröngt setinn bekkur-
inn í þessum húsakynnum?
— Þrengslin voru svo mikil, að það
var algengt, að hver maður hefði
ekki nerna 5 kúbikmetra loftrými.
Það voru venjulega barnflestu fjöl-
skyldurnar, sem í þessnm gróðrastí-
um sjúkdómanna áttu athvarf sitt,
enda var viðnámsþróttur íbúanna
gegn veikindum oftast mjög takmaré-
aður vegna lélegs viðurværis, kulda,
sólarleysis og raka. Hér kvaddi marg-
ur efnismaðurinn heiminn löngu fyr-
ir tímann eða var fluttur í berkla-
hæli, þá sjaldan þar var rúm að finna.
En allt var þetta talið til meinlegra
örlaga óviðráðanlegt mannfólkinu
eins og veðurfarið.
I þessum vistarverum var ósjaldan
borðáð, sofið og eldað í sama her-
berginu, þvegnir þvottar og unnin
ýmis þau störf, er ekki þykja nú eiga
heima í íbúðarherbergjum manna. Og
héina áttu líka börnin að tileinka sér
skólalærdóminn við stöðugan umgang
og hávaða og skila viðlíka árangri og
önnur börn, sem viðunandi skilyrði
höfðu.
Oft var ódaunninn svo mikill inni
í húsunum af vinnufatnaði manna og
öðru, ag manni sló fyrir brjóst, en
það var hvergi rúm fyrir þessi föt
annars stafar. — Það má nærri geta
hvort svona aðbúnaður hefur ekki
haft áhrif á sálarlíf barnanna. Það
var engu hægt að leyna fyrir þeim
vegna þrengslanna, og þau sáu og
heyrðu oft ýmislegt í samlífi foreldra
sinna, sem þau skildu ekki og það
tók á sig annarlegar myndir í barns-
sálum þeirra.
— Hvernig var húsbúnaðurinn á
þessum heimilum?
— Mjög algengt var hjá út-
vegsmönnum, smærri bændum og
verkafólki, að í eldhúsinu væri
borð úr óvönduðum viði, annars
vegar trébekkur, en hins vegar
koffort eða ,,púff“. Þeir, sem gátu
haft stofu, áttu inni,þegar bezt lét,
þokkalegt borð og fjóra stóla, komm
óðu með fjölskyldumyndum og postu
línshundum, mynd af konungs-
fjölskyldunni og Hallgrími Péturs-
syni á veggnum og „Drottinn blessi
heimilið".
Framhald á bls. 308
300
T í M 1 N N — SUNNUDAGSBLAÐ