Tíminn Sunnudagsblað - 15.07.1962, Blaðsíða 9

ELIZABETH JENEWAY:
Hið brezka og ameríska
í nútímaskáldsögunni
Eins og hver skólastrákur veit, er
sérhver almenn fullyrðing ósönn og
felur ekki annað í sér en sjálfa sig.
Þaff er því eklci laust viff, að ég
finni til feimni, þegar ég staffhæfi,
að brezka og ameríska skáldsagan séu
ólíkar. ÞaS er aff vísu afar torvelt að
lýsa því, sem skilur- á milli án þess
að hægt sé að finna einn snöggan
blett á sldlgreiningunni, sem veldur
karpi og deilum. Og sámt sem áður
er staðhæfingin sönn: samtíðarskáld--
sögur Breta og Ameríkumanna eru
ólíkar.
Lítum til dæmis á eitt atriði. Þó
aff hin skarpa aðgreining stéttanna í
brezku þjóðfélagi sé ekki lengur
fyrir hendi, eru flestar brezkar skáld-
sögur sérvizkulega ,,hreinræktaðar“.
— Hins vegar er ameríska skáldsagan
lifandi og teygir úr sér, eins og
Ameríka sjálf. í bók sinni „Athuga-
semdir og skáldsagnaritun" lcallar
Elizabeth Bowen allt það, sem stytt-
ir og sníður til skáldsöguna og beinir
henni að ákveðnum endi, gagnlega
nytsemi. Ifana vanrækja amerískilr
rithöfundar of oft og enda svo oft
í hreinni þvælu og samhengisleysi,
drukknir af áhrifum frá Whitman og
Wolfe.
Ameríkumenn virðast hafa löngun
til að koma öllu fyrir í skáldsögunni.
Bækur, sem að öðru leyti eru ágæt
verk, eins og Raintree County eftir
Ross Lockridge, The History of Rome
J. P. Marquand
Hanks eftir Joseph Stanley Pennell
og skáldsögur Dos Passos, bæði þær
fyrstu og þó einkum hinar síðustu,
eru gallagripir vegna listræns ósam-
ræmis, af því að gerð hefur verið
tilraun að láta þær fela í sér of mikla
reynslu. Afleiffingin er óljós merk-
ing og reiðuleysi á hverri siðu. Til-
gangurinn með bókinni er ekki nógu
skýr. Svona fór um skáldsögu Sand-
burg’s, Remembrance Rock, og The
Sign of Jonah eftir Nancy Hale, og
skortur gagnlegrar nytsemi í þeim
skilningi, sem Bowen leggur í hugtak-
ið, öll þessi ofhleðsla þess, sem ekkert
kemur málinu viff, er höfuðgalli jafn-
ólíkra höfunda og Saroyans og Irwin
Shaw. — Sú listræna tækni í efnis-
meffferð, sem bjargar málinu og gerir
höfundi kleift að hafa vald yfir marg
þættri reynslu, getur þó orðið of mik-
il, og ef henni er beitt um of, verður
hún dragbítur; höfundurinn semur
svo skáldsögur, sem eru alfullkomn-
ar, en steindauðar, eins og gangverk
klukkunnar. Bowen heldur því ein-
dregið fram, að hugdettur hvers og
eins geti einar skorið úr því, hvað
skiptir máli í skáldsögu. Hún gengur
jafnvel svo langt að segja, að skiln-
ingur og dómgreind hins gáfaffa komi
að litlu haldi, nema þegar leysa þarf
gátuna í glæpasögum. Hún er þeirrar
skoðunar, að í skáldsagnagerð sé að
vísu hægt að benda á gallana með
skýrri sundurliðun, en ekki hægt að
W. S. Maugham
bæta úr þeim. Það eru hugdetturnar,
en ekki vitsmunirnir, sem skapa.
Hvernig er þessu svo farið, hafa ekki
brezkir skáldsagnahöfiíndar síðan
D.H. Lawrence leiff vantreyst hug-
dettum sínum? Hafa þeir ekki neitað
að gefa þeim lausan tauminn og kos-
ið heldur að reyna að bæta úr göll-
unum, þó að þeir gætu það ekki ævin-
lega, en að láta undan freistingunni?
Hefur ekki brezka skáldsagan verið
skorin of mikið niður? (Þó ma uð-
vitað nefna undantekningar, eins og
t.d. Joyce Cary, svo að einn sé nefnd-
ur).
Þá er komið að öðru, sem skilur
á milli. Nýlegar, brezkar skáldsögur,
sem margar eru skrifaðar undir sterk
um áhrifum frá Virginia Woolf,
stefna lengra og lengra í þá áttina að
segja nær eingöngu frá einstakling-
um og persónulegum samskiptum
þeirra. Amerískar skáldsögur, jafnvel
ómerkilegar, setja fólk sitt ekki ein-
ungis í samband við annað fólk, held-
ur einnig ákveðin sjónarmið og fyrir-
bæri í þjóðfélagsmálum og viðhorf
gagnvart umhverfinu, and-semítisma,
kynvillu sem félagslegt fyrirbæri,
glæpsamlega og ábyrgðarlausa vald-
beitingu og stöðu einstaklingsins í al-
heiminum og þjóðfélaginu. Allt írá
lítt þekktum ritlingahöfundum upp í
merkustu rithöfunda þjóðarinnar, frá
Lillian Smith og John Hersey upp í
Robert Penn Warren og William
Faulkner, leggja amerískir rithöfund-
ar mikla áherzlu á að láta persónur
sínar speglast I fleti atburðanna í um
heiminum, þýðingarmikilla atburða í
heimi markmiða og verðmæta. Yfir
þeim markmiðum og verðmætum eru
oft kveðnir upp dómar frá ýmsum
sjónarmiðum, — Willard Motley,
Nelson Algren, Ira Wolfert, John
O’Hara og John Dos Passos velta þeim
fyrir sér, en þau eru líka lifandi þátt
ur í bókum þessara höfunda.
Ef við berum saman brezkan og
amerískan höfund með líkar gáfur
D. H. Lawrence
T f M I N N
SUNNUDAGSBLAÐ
465