Tíminn Sunnudagsblað - 15.07.1962, Blaðsíða 10

Virginia Wooií
og hæfileika og áþekkan lesendahóp,
keraur þessi mismunur mjög vel fram.
Somerset Maugham og J. P. Marquand
eru góð dæmi. Þeir kunna báðir frá-
bærlega til verks og báðum hefur
verið gefin mikil og skemmtileg frá-
££; gnargáfa, sem hefur gert þá yndi
o._ eftirlæti milljóna lesenda. Yfir-
le.tt eru skáldsögur Maughams blátt
áf :am sögur um fólk. Persónur hans
eu. hrífandi, og sögurnar segja okk-
ur margt um tengsl þeirra. Aftur á
móci eru skáldsögur Marquands aldrei
la’ ar við félagslegan. athugasemdir,
tón þjóð'félagsmálanna. Persónur
h; 's eru ekki bara fólk. Þær koma
fr einhverjum ákveðnum stað. Þær
b 'a merki minninga og sálarvið-
1 *gða, sem tengja þær við fortíðina,
há; ttirnar, Boston, Newburyport,
sm borgaraskapinn eða auðnirnar í
Su' urbia.
' jálfur virðist Maugham hafa þenn-
an nismun á tilfinningunni. Hvað sem
öi. u líður, er það svo, að þegar per-
sónur, sem láta sig þjóðfélagsmál
miklu skipta eða hafa í huga ákveð-
in félagsleg áform, gæ.gjast fram í
bókum hans, t.d. í The Razor’s Edge,
og reyndar stundum endranær, gætu
þær vel verið amerískar. í augum
Ameríkumanna er maðurinn fyrst og
fiemst „póliaískt húsdýr“< Bretar
ha a aftur á móti tilhneigingu til að
skoða hann sem einstakling, sem bind
ur sín bönd og spinnur sinn eigin
örlagaþráð, sem tengir hann öðrum
einstaklingum.
Nú minnist ég aftur undantekning-
anna. Nýlega hafa komið fram í
Ameríku rithöfundar með mikla list-
ræn? hæfileika, en engan áhuga á
þjóðfélaginu, — eða kannski væri rétt
ara að segja, að þjóðfélagið hefði
hrint þeim frá sér: ég á við hina
óflokksbundnu stuðningsmenn Partis-
an Review, Paul Bowles, Tennessee
Wiliiams og Truman Cápote, sem bæt-
ast í hóp hinna dæmigerðu brezku
höfunda, sem skrifa um einstaklirig
í tengslum dð annan einstakling,
stundum jainóhugnanlega og Poe.
Þeir eru andstæðir hinni amerísku
hefð, sem hefur mótazt svo hratt frá
Dreiser og Sherwood Anderson og
þangaö til nú.
Það getur verið, að ofsinn og
hræðslan, sem gegnsýrir bækur þeirra
stafi fyrst og fremst af því, að hefðin
var staðreynd, og hana varð að brjóta.
Bretum finnst enn eðlilegt að skrifa
um þann vettvang, sem takmarkast af
tilfinningum lítils hóps einstaklinga,
en Ameríkumönnum ekki. Hinir síðar-
nefndu verða að berjast fyrir rétind-
um til að minna á þennan vettvang,
og síðan slá ýmsir iilir drekar hring
um hann og reyna að þrengja sér
inn í bækurnar.
Hitt er svo annað mál, að til eru
brezkir höfundar, sem skrifa um sam-
félagið, þeirra merkastur er George
Orwell, en einnig mætti nefna Rex
Warner. Samt sem áður eru þeir báðir
tveir æði oft algjörlega háðir sam-
skiptum einstaklinganna í ákveðnum
skilningi. Hinn ófyrirgefanlegi glæp-
Theodore Dreiser
ur, sem að dómi Orwells er hinn
hættulegasti og hann kaus að sýna
fram á með allri martröðinni í Ríki
stóra bróður í skáldsögunni 1984, er
þvingunin, afneitunin og svikin við
einstaklinginn í samskiptum hans við
náungann. í 1984 segir Orwell, að
ekki muni verða til nein tryggð og
engin ást. Frelsið er glatað (héf
mundi amerískur höfungur staldra
við), frelsið er glatað, og Örwell finn-
ur sig knúinn til að bæta við, og það
þýðir þ e t t a ástin er refsiverð, og
refsing ástarinnar er dauðinn.
Á sama hátt verða árekstrarnir í
skáldsögum Rex Warners, eins og í
sögunni Brave New World eftir Aldo-
us Huxley, milli ríkisbáknsins, sem
allt ætlar að gleypa, og mannlegra
tilfinninga, milli hinnar stóru heildar
og einstaklingsins. Síðan Lawrence
féll frá leiða brezkir rithöfundar ekki
lengur saman andstæðurnar gott þjóð-
félag og slæmt eða éinstaka þætti
þeirra. Þeim finnst ólíklegt, að brezk-
ur samtíðarhöfundur geti til dæmis
lýst íhaldssemi hinna dæmigerðu
stjórnmálamanna Victoríutímabilsins
og ímyndað sér um leið gott þjóðfélag.
Nú kann einhver að rjúfa þógnina
og segja, að E.M. Forster sé í raun
og veru undantekning frá þessari al-
mennu reglu. Og það er hann vissu-
lega. Fordæming hans á heimi nú-
tímans byggist á því, að hann sér;
hvernig góður heimur á að vera, Þó
að Forster hafi ekki gefið út neina
skáldsögu síðan A Passage to India
kom út 1924, og þó að hann hafi haft
vekjandi áhrif á brezka lesendur, hef-
ur hann furðu lítið rótað við rithöf-
undum þar í landi. Ég hef oft furðað
mig á þessu og spurt hvers vegna? Er
stíll hans of skýr og persönulegur til
að stæla hann? Eða hefur hann öðl-
azt svo mikla fullkomnun í stílnum,
að ungir og metnaðargjarmr menn
geta ekki lengur gert á honum neinar
tilraunir?
Hinir miklu amerísku skáldsagna-
höfundar, — og með þessari lýsingu
á ég við Faulkner, Warren og Hem-
ingway, — geta ekki skiiizt við sam-
félagsvandamálin. Hemingway reyndi
það. Fyrstu tvær skáldsögur hans,
sem jafnframt eru beztar frá listrænu
sjónarmiði, snerust eingöngu um ein-
staklingana og samskipti þeirra.
Eigi að síður hvarf hann frá þeim,
— öðlaðist ríkara næmi, meiri tilfinn-
ingu, þó að honum færi ekki fram í
listinni að skrifa. Cantwell ofursti í
Across the River and Into the Trees,
leggur út í hið mesta af öllum fyrir-
tækjum — að deyja, — en honum
nægir það ekki. Hann verður jafn-
framt að „kveðja með glæsibrag" —
enda þetta fagurlega. Hann getur ekki
einvörðungu skemmt sér við veiði-
mennsku og ástir. Síðustu stundirnar,
sem hann lifir, verður hann að ræða
um skylduna og heiðurinn, stríð og
pólitík. Robert Penn Warren lætur
George Orwell
466
T f M I N N
SUNNUDAGSBLAÐ