Tíminn Sunnudagsblað - 05.08.1962, Page 5

um ritstörf og verkamannavinnu,
enda er ég að hætta þessu. Eg er að
ganga frá ýmsum drögum, sem ég
hef safnað að mér, og svo hætti ég
þessu — ég er orðinn gamall.
— Ertu búinn að skrifa lengi?
— Nei, ég hef gert þetta, frá því
að ég kom hér suður. Upptökin að
þessu voru nú, held ég, þau, að liér á
árunum, það var víst 1942, kom út
Barðstrendingabók, og Kristján Jóns-
son á Garðsstöðum fór að hvetja mig
til að skrifa í hana nokkra þætti, og
ég gerði það fyrir hann. Það held ég,
að hafi nú verið upptökin að þessu
pári.
— Hafa ekki komið út eftir þig
tvær bækur?
— Jú, það voru Sögur og sagnir úr
Breiðafirði 1950 og Breiðfirzkar
sagnir 1959.
— Þetta er sem sagt þjóðlegur fróð-
leikur.
— Já, það er eitthvað svoleiðis.
— Hvað mundirðu segja, að væri
mest einkennandi fyrir það líf, sem
lifað hefur venð í Breiðafjarðareyj-
um og þá menningu, sem þar hefur
þróazt?
— Fjölbreytni í atvinnuháttum var
þar ákaflega mikil, miklu meiri en
gætti í venjulegum búskap til sveita.
Landbúnaður var stundaður í öllum
þessum eyjum, meðan búið var í þeim,
en þó var sá galli á gjöf Njarðar, að
búskapur varð ekki stundaður þar,
iiema eyjabændur ættu ítök í landi.
Öllu sauðfé var komið á land til haga-
göngu yfir sumarmánuðina, bæði
vegna landþrengsla og eins þótti það
styggja æðarvarp og spilla frekar
fyrir. Hestar voru þar ekki, en land-
hændur fengu oft að koma hestum
út í eyjar til eyjagöngu, en þá voru
þeir alltaf fluttir í land aftur fyrri-
partinn á vorin.
— Gat þá ekki hagagangan og eyja-
gangan mætzt að einhverju leyti?
— Stundum kom það nú fyiir. Ann-
ars var ekki mikið gert að því að
Icoma hestum þar fyrir, — nema
eftir að ég fór. Og þarna norðan við
fjörðinn er nú ekki mikið um hesta,
aðeins nauðsynlegustu brúkunarhest-
ar.
— Það hefur verið sagt, að Breiða-
fjarðareyjar séu óteljandi. Hvað viltu
segja um það?
— Breiðafjarðareyjar hefur oft ver-
ið reynt að telja, en engum tveimur
mönnum borið saman, svo að þær
mega haita óteljandi. Maður taldi
þetta þannig, að sérstök eyja var
allt talið, sem sjór féll á milli um
flæðar. En þarna er svo mikið útfiri
og grunnsævi, að margir tugir eyja
verða fastar saman um fjöruna, svo
að ganga má á milli þeirra. Það er
t. d. sagt um Hvallátur, sem er nú
ein af stærstu eyjunum, að undir
hana liggi 300 hólmar og eyjar, sem
sjást alltaf, en um fjöru, þá fjarar
milli þeiira langflestra. í Svefneyjum
hefur verið talað um, að eyjarnar
væru um 60, og ég held, að megi
ganga í þær allar um fjöru, nema eina,
sem er lítill hólmi suður í flóa og
heitir Fótur. Flestar eyjar liggja víst
undir jörðina Hvallátur. 90 munu
liggja undir Skáleyjar og færri und-
ir flestar hinar. Áður voru sumar
eyjajarðir metnar í sjó, sem kallað
var. Þá var verðmætið að nokkru mið-
að við veiðiskap og fiskveiðar sér-
staklega. Bjarneyjar voru eina ver-
stöðin, sem ég man eftir, en áður
var Oddbjarnarsker mikil verstöð,
en þar var aldrei föst byggð allan
ársins hring.
— Og hverjir voru þá þarna í veri?
' — Það voru eyjamenn og svo menn
úr landsveitum, eiginlega öllum sveit-
unum við innanverð'an Breiðafjörð.
Þegar ég var að alast upp, voru hús-
menn fleiri og færri í hverri einustu
ey, en það voru menn, sem heima áttu
í eyjunum, höfðu þar ekki jarðnæði,
en stunduðu sjómennsku og reru úr
þessum verstöðvum, vonr oft formenn
og réðu sér háseta. Fyrst þegar ég
man eftir, stunduðu margir þeirra
sjóróðra undir Jökli vetrarvertíðina,
sérstaklega reru þeir frá Sandi, komu
svo heim um sumarmál og hófu þá
róðra í Bjarneyjum og stundum á
Oddbjamarskeri og fóru líka endr-
um og eins vestur í svokallaðar Vík-
ur og þurftu þá vestur fyrir Bjarg-
tanga. Um sláttinn voru þeir oft í
kaupavinnu hjá bændum eða til sjós
á skútum.
— Voru gerðar út skútur á Breiða-
firði?
— Já, það var lengi gert frá Flatey.
Eg held, að Guðmundur Scheving
hafi verið fyrsti útgerðarmaður þar,
sem gerði út skútur, og síðan hélzt
þar útgerð fram yfir 1920 — að vísu
misjafnlega mikil. Guðmundur Berg-
steinsson var eiginlega síðasti útgerð-
armaðurinn í Flatey og gerði út ein-
ar fjórar skútur, sem hver var um
60 tonn, í lok skútualdarinnar. Síðan
hefur verið lítið um útgerð þaðan.
Búskapur þarna í eyjunum var tals-
vert mikill á uppvaxtarárum mínum.
Eg man nú ekki alveg, hvað bændur
voru þá margir, eitthvað milli 20—30
í Flateyjarhreppi, en við manntalið
1703 eru taldir 42 bændur í Vestur-
eyjum, og maður hefur ekki sagnir af
því, ag.þeir hafi nokkurn tíma verið
fleiri, en fráleitt hafa búin hjá þeim
öllum verið stór. Vestureyjar tilheyr i
Barðastrandarsýslu. Þá voru 21 bóndi
í eyjum, sem tilheyrðu Snæfellsnes-
sýslu, en 14 í þeim, sem voru í Dala-
sýslu. í eyjunum var þá líka ákaflega
þéttbýlt, og sennilega hefur aldrei
verið fleira fólk þar. Þá voru 376
menn í Flateyjarhreppi einum og auk
þess mikið af farandfólki. Til dæmis
voru þá tveir bændur I Stagley, syðstu
og minnstu ey af þeim, sem byggðar
hafa verið í Flateyjarhreppi, en sam-
tals voru þá 14 mahns í eynni. Henn-
ar er síðast getið í manntali frá 1801,
þá voru þar 13 manns. Fram af því
mun hún hafa farið f eyði, enda er
hún afar óbyggileg og lendingin slæm
þar. Hún er jafnframt fyrsta eyjan,
sem fer í eyði af Flateyjarhreppseyj-
um. Nú er ekki fleira fólk á stærstu
býlum í hreppnum en það var í Stag-
ey 1801 og víða færra. Til saman-
burðar má geta þess, að núna eru held
ég ekki nema 9 bændur í öllum Vest-
ureyjum.
— Hvernig voru eyjaruar flokkað-
ar?
— Frá fornu fari og til skamms
tíma hafa þær verið flokkaðar í tvo
aðalflokka, Vestureyjar og Suður-
eyjar. Svo voiu þær greindar í
smærri flokka innbyrðis, t. d. Vest-
ureyjar í Inneyjar og Úteyjar, en að-
alskiptingunni milli Vestureyja og
Suðureyja réð Bjarneyjaflói, flóinn
milli Bjarneyja og Elliðaeyjar og
Fagureyjar að sunnan.
— Hvað eru til gamlar sagnir um
byggð í Breiðafjarðareyjum?
— Eg held, að þær hafi byggzt seint
á landnámsöld og síðar en strendurn-
ar kringum fjörðinn, en þær hafa ver-
ið nytjaðar úr landi, áður en þar reis
föst byggð, það höfum við sagnir um.
Þrándur mjóbeinn, sem fyrstur bjó
í Flatey og kemur út með Geirmundi
heljarskinni seint á landnámsöld, var
fyrstur landnámsmaður í Vestureyj-
um og bjó í Flatey. Sonur hans var
Hergils hnapprass, sem bjó í Hergils-
ey og eyjan heitir eftir.
— Hvernig er háttað byggðinni í
Breiðafjarðareyjum nú?
— Það hefur fækkað ákaflega mik-
ið fólki þar og varla annað hérað ís-
lenzkt goldið annað eins afhroð. Af
Vestureyjum fór Stagey fyrst í eyði,
en síðan Sauðeyjar, Bjarneyjar, Her-
gilsey og Sviðnur, og nú er aðeins
búig þar á 4 eyjum og 3 í Suðureyj-
um, svo að þessar 7 eru nú allar eyj-
RÆTT VIÐ BERG-
SVEIN SKÚLASON
T í M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ
533