Tíminn Sunnudagsblað - 05.08.1962, Side 18

&ætist draumur manna um
AD RÁDA
Síðan í árdaga hefur maðurinn
reynt að breyta veðrinu. Lengi vel
treysti hann á kraftaverk og bænir,
en síðar haslaði hann sér völl á vett-
vangi vísindanna (á.rið 1891 „sann-
aði“ t.d. maður að nafni Robert St.
George Dyrenforth, að hávaðinn af
fallbyssuskothríð í stórorrustum gæti
valdið rigningu, og voru honum m.a.
veittir 19.000 dollarar til þess að
hann gæti gert sem allra mestan
hávaða).
Þav til fyrir skömmu fóru allar
slíkar tilraunir út um þúfur. Það
er aðeins á síðustu fimmtán árum
— eða síðan ungur vísindamaður fór
að beita svokallaðri skýdreifingu á
tæknilegan hátt, — að raunverulegar
framfarir hafa orðið í þessum efnum.
Og jafnvel fyrstu tilraunirnar, sem
gerðar voru með þeirri aðferð og
vöktu mikla bjartsýni, urðu mörgum
vonbrigði. Skýdreifingin, sem við
skulum bráðum athuga nánar, hefur
hleypt af stað einhverjum harðvítug-
ustu og ófrjóustu deilum, sem um
getur í sögu veðurfræðinnar. Henni
hafa ýmist verið þakkaðar flestall-
ar veðrabreytingarnar eða þær skrif-
aðar á hennar reikning. Sumir vís-
indamenn halda því fram, að hún
valdi flóðum og hagléli. Aðrir segja,
að hún eyði skýjunum og valdi
þurrki. Enn aðrir eru vissir um, að
hún sé algjörlega áhrifalaus. Þeim
deilum er alls ekki lokið, en að
minnsta kosti ein skýr niðurstaða
hefur skotið upp kollinum: maðurinn
g e t u r breytt veðrinu, og tilraunir
hans leiða til æ betri árangurs í þeim
efnum. Allmargar vandlega undir-
búnar tilraunir, sem nú hefur verið
ráðizt í, hafa þegar í byrjun leitt
til jákvæðs árangurs, sem lofar góðu.
Merkustu tilraunirnar af þessu tagi
eru ef til vill hinar geysilegu tilraun
ir, sem gerðar hafa verið undir
stjórn dr. E. G. Bowen við vísinda-
og iðnaðarrannsóknarstofnunina i
Ástralíu. Til að forðast margar gildr-
ur, sem áður voru til trafala, notar
Bowen flugvélar til að dreifa „reyk“,
sem veldur regni í ský. Aðrir hafa
notað „reyk“ framleiddan á jörðu
niðri i þeirri von, að hann næði á
réttan stað á réttum tíma með ein-
hverjum hætti án þess að glata á-
hrifamagni sínu í of miklu sólskini.
Tilraunirnar voru gerðar á hinu víð-
áttumikla svæði frá Adelaide til Bris-
bane, sem skipt var í fimm smærri
svæði. sem hvert um sig náðu yfir
tvö héruð, er höfðu svipuð staðar- og
loftslagseinkenni. Yfir annað hvert
VEDRINU?
svæði var svo dreift skýjum. Til
þes að ganga úr skugga um, hvert
þeirra skyldi valið í dag og hvert á
morgun, hafa svo vísindamennirnir
varla unnið meiri stærðfræðileg af-
rek en sem svara því að kasta upp
peningi. Þetta handahófskennda úr-
tak sýnishorna gerir að engu staðtölu
leg áhrif smávægilegra breytinga á
andrúmsloftinu.
Eftir þriggja ára starf Bowens hafa
tilraunir hans sýnt, að skýdreifing
hefur í för með sér talsverða aukn-
ingu regns, ef — og það er stórt ef
— stór og hæfilega köld ský eru
fyrir hendi. í Adelaide-héraðinu var
t.d. ekki hægt að merkja neina aukn
ingu regns, af því að á þeim slóðum
voru köldu skýin, sem til þarf, nánast
ekki til. En í grennd við Canberra
nam regnaukningin 18% og á Nýja-
Englandssvæðinu 25%.
Ef við hverfum frá regninu, kem-
ur í Ijós, að á víðari grundvelli hafa
niðurstöðurnar einnig verið jákvæð-
ar. Irving P. Krick, frægasti regn-
framleiðandi aldarinnar, hefur síðast-
liðin fimm ár unnið að því að reyna
að finna ráð til að draga úr eða
fyrirbyggja haglél í Mið-Alberta-
fylki í Canada, en dr. Krick var for-
stöðumaður veðurfræðideildar Iðn-
fræðistofnunarinnar í Californíu til
1948. Síðan hefur hann hleypt af
stað mörg hundruð stormum og ver-
ið jafnframt einn umdeildasti mað-
urinn í öllum þrætunum um veður-
'stjórn. Kjarninn í kenningu Kricks
um, hvernig verjast megi hagléljum,
er sá, að ský, sem dreift hefur verið,
losi sig við vatnið, löngu áður en
það kemur að notum við að mynda
hin geysistóru haglkorn. sem valda
skemmdum á byggingum, ökrum og
öðrum mannvirkjum. Ýmsir kana-
dískir og bandarískir vísindamenn
rengja þessa kenningu hans, en sam
kvæmt skýrslum Rannsóknarstofn-
unarinnar í Alberta renna undir
hana mjög styrkar stoðir. Árið 1960
voru haglkorn á stærg við valhnet-
ur nærri því fjórum sinnum algeng-
ara fyrirbæri á svæðum, sem skýj-
um hafði ekki verig dreift yfir en
hinum. Undir lok sumarsins varð
reyndin sú, að þó að haglkornin
héldu áfram að falla í venjulegu
hlutfalli á svæðin, sem engum skýj-
um hafði verið dreift yfir, varð
þeirra naumast vart annars staðar.
Marga storma annars eðlis eru veð-
urfræðingar einnig farnir að beygja.
undir vilja sinn. Visindamenn hafa
þegar sannað, að hægt er að draga
úr vindstyrk stormanna á Karíba'haf-
inu, og af mikilli gætni eru þeir nú
einnig teknir að fást vig fellibyljina.
Með hjálp hinna nýju veðurhnatta
geta þeir séð fyrir upptök storma
talsvert löngu áður en þeirra verður
vart frá jörðu. Ef fellibylur virðist
ætla að sneiða hjá landi, reyna þeir
að hafa áhrif á styrk hans eða beína
honum þangað, sem hann veldur
minnstu tjóni. Veðurfræðingar eru
skiljanlega mjög tregir til að skipta
sér. af hvirfilvindum, sem stefna að
landi, þar sem svo lítil vitneskja er
fyrir hendi um, hvað komið getur
fyrir. (Sem dæmi má nefna, að 17.
október 1948 beindi bandaríski flug-
herinn fellibyl frá Floridaströnd.
Nærri strax gerðist það, sem talið
var óhugsandi, að bylurinn tók 120
gráðu beygju og skall á Savannah í
Georgíu, þar sem hann olli tjóni,
sem metið var 5 milljónir dollara.
En þrettán árum síðar, í september
1961, var fellibylnum Esther dreift,
án þess að hann breytti stefnu sinni
hið minnsta).
Eitt af því, sem nauðsynlegt er að
vita, þegar um veðurstjórn er að
ræða, er hvenær og hvernig hægt er
að láta veðrið hjálpa sér. Eins og
sést af tilraunum Bowens í Ástralíu,
verða veðurskilyrðin að vera heppi-
leg, ef dreifingin á vel að takast. En
Bowen hefur sýnt fram á, að nokkrir
ákveðnir dagar ársins eru heppileg-
astir til hennar, þar sem líkur benda
til, að veðurskilyrðin séu þá sérstak-
lega hentug um allan heim. Þessa
ákveðnu daga virðist náttúran bjóða
manninum til samvinnu um að láta
rigna. Til dæmis sýna margra ára
staðtölulegar skýrslur, að 12. janúar
má búast við miklu meira en þann
26. Og þetta gildir, hvar sem er á
hnettinum, í Bandaríkjunum, Suður-
Afríku, Nýja-Sjálandi, Bretlandseyj-
um og hvar sem vera skal. Loftstein
arnir, sem falla árlega og þá fremur
einn daginn en annan, virðast á ein
hvern hátt tengdir þessum „betri“
dögum. 13. desember ár hvert fer
jörðin gegnum reykský, og verða þá
alltaf nokkur hinna fögru stjörnu-
hrapa, sem kölluð eru á ensku Gem-
inids. Um 12. janúar hafa smæstu
agnir loftsteinanna safnazt fyrir í
neðri loftlögunum, þar sem þær
mynda kjarna regndropanna. Það
mundi teljast sérstaklega vel viðeig-
andi, ef rannsóknir á loftsteinum,
sem upphaflega komu þó ekki veður-
fræðinni við, ættu eftir að verða eitt
af viðfangsefnum hennar.
Það er þó langt frá því, að kenn-
ingar Bowéns hafi hlotið viðurkenn-
ingu um heim allan. Flestir vísinda-
menn furða sig til dæmis á því, hvers
vegna það ætti endilega að taka ryk-
agnirnar réttan mánuð að falla nið-
ur í skýjahæð.
Þau óleystu vandamál, sem menn
546
T í M I N N
SUNNUDAGSBLAÐ