Tíminn Sunnudagsblað - 18.11.1962, Qupperneq 5

inn, og kom til iþess starfa Brun sá,
er frægur hefur orðið. Guðmundur
Vigfússon sagði af sér ráðsmanns-
starfinu 1786 og tók Brun það þá
að sér. Hann lézt sama ár, en Gunnar
nokkur Sigurðsson tók við af honum.
Var honum sagt upp starfinu 1787.
Hér var nú drepið stuttlega á þá
menn, er gegndu þessum störfum
mestan part af dvalartíma Arnesar í
tugthúsinu, en þarna beið 'hans laung
dvöl. Vistin var hörmúngasöm, sult-
ur og seyra í hörðum árum og fánga-
verðir misjafnt þokkaðir.
Árið eftir að Arnes kom í tugthús-
ið, sömdu Ólafur Stefánsson amtmað
ur og Björn Markússon lögmaður
skipulagsskrá fyrir hegnlngarhúsið,
en þeir voru skipaðir forstjórar
stofnunarinnar ásamt Skálholtsbisk-
upi. Þessir menn sendu nú stiftamt-
manni frumvarp, sem meðal annars
var þess efnis, að hegnín'garhúsinu
væri ofvaxið að halda stórglæpamenn,
sem líklegir væru til illræða, enda
eingin þrælkun fyrir hendi, sem þeim
væri hæfileg. Fóru þeir fram á, að
þrír fángar, sem þeir töldu vera stór-
glæpamenn, yrðu sendir til Hafnar,
væntanlega á Stokkhúsið illræmda,
og meðal þessara manna var Arnes
Pálsson; tóku þeir fram, að þessir
kumpánar hafi iðkað óspektir í fáng-
elsinu, hótað að kveikja í húsinu og
íhaft aðrar óhugnanlegar tiltektir í
frammi. Frumvarp þetta fékk aldrei
konúnglega staðfestíngu, þótt breytt
væri að miklu leyti í samræmi við
það síðar. En þessar fregnir_er fyrstar
að hafa af Arnesi í tugthúsinu.
Hegníngarhúsinu var í upphafi
sett það mark að vera vinnuhæli, en
þegar frá leið reyndist örðugt að út-
vega föngunum heimavinnu, svo að
það varð siður, að þeir voru sendir
út og suður til sláttar, róðra og ann-
arra útistarfa. Sem vænta mátti varð
þá ekki komið við jafn nákvæmu eft-
irliti sem ella, og það sagði til sín í
ýmsu.
Árið 1771, þegar tugthúsið átti að
heita fullgert og Arnes hafði dval-
ið þar á fimmta ár, bættist nýr fangi
í hópinn, það var kona um tvítugt.
Hún hét Arndís Jónsdóttir og var
dæmd í tugthúsið fyrir þrjár barn-
eignir með giftum mönnum. Arndís
var ættug frá Eyrarbakka og höfðu
mál hennar vakið allmikið dómstapp,
fyrst útlegð úr Skaftafellssýslu eftir
tvær barneignir þar og síðan dauða-
dóm á Stokkseyrarþíngi að lokinni
þriðju barneign; en þeim héraðsdómi
var af lögþíngisréttinum breytt í
fjögurra ára tugthúsvist.
Þann 17. desember 1772 ól Arndís
Jónsdóttir barn í tugthúsinu og lýsti
föður að því samfánga sinn, Arnes
Pálsson; gekkst hann fúslega við
faðerninu. Enn líður hátt á annað ár,
og 8. ágúst 1774 ól Arndís enn barn
og lýsti Arnes föður að — en nú
þrætti Arnes. Er þess ekki getið, að
rekizt hafi verið í því frekar, og svo
undarlega var haldið á málum sem
þessum í þá daga, miðað við aðra
harðneskju í sakamálum, að slík brot
innan veggja tugthússins breyttu
eingu um hegníngu fánganna.
Og 1775 lauk vist Arndísar í fáng-
elsinu. Það skipti líka eingum togum,
að er hún var komin þaðan og setzt
að 'hjá foreldrum sínum austur á Eyr
arbakka, ól hún sitt sjötta barn —
og hafði aflað þess í tugthúsinu, í
það skiptið meg vermanni sem reri
þar syðra. Hófust nú enn réttarsókn-
ir og nýjar barneignir, tvær í við-
bót, — og Arndís dæmd á spunahús-
í Iíaupmannahöfn .Ekkjumaður einn
dreinglyndur kom í veg fyrir þau
ósköp með því að óska þess að mega
kvænast Arndísi, og úrskurðaði kon-
úngur, að hún skyldi þar fyrir leyst
frá hegníngu. Maður þessi dó reynd-
ar, áður en af giftingunni varð, en
Arndís giftist samt innan skamms.
Var þá málaferlum öllum varðandi
barneignir hennar loksins lokið. Saka
mál Arndísar Jónsdóttur er einstakt
dæmi úr réttarfari þessa tímabils.
„Um mál hennar er fjallað af þrem-
ur sýslumönnum, lögréttu með lög-
mann í broddi fylkingar, af land-
fógeta, stiftamtmanni og dómsmála-
stjórninni í Kaupmannahöfn og loks
af konungi sjálfum. Hvílík fylking
virðulegra embættisherra á eftir
einni konu! Og allt vegna þess, að
hún vildi ekki láta sér skiljast, hve
syndsamlegt þag var að dómi sam-
tíðarinnar að hlýða, utan hjónabands,
kalli einnar sterkustu frumhvatar
mannsins, og tók ein á sig sökina“,
skrifar próf. Guðni Jónsson.
III.
Arnes Pálsson sat áfram í prísur ’
Einn illræmdasti fángavörður, s«
um getur í sögu hegníngarhúss
var danskur maður, Sigvard Br
Lá orð á að hann hefði á stund
barið fánga til bana, og dæmi
sögð um menn, sem bæklaðir k(
úr hegníngarhúsinu eftir misþyrm ,
ar hans. Brun virðist líka hafa ver.j
harla notinn við refsingar en þó munu
sagnir bæta á hann miklu af illvirkj-
um Waldboms, sem hafði fángavarð-
arstarf eftir aldamótin 1800, grimm-
ur fauti, sem með vissu varð manns-
bani, eins eða fleiri. Gísli Konráðs-
son segir varðandi veru Arnesar í

Reykjavík á efsto dögum Arnesar Pálssonar. — Teikning eftir Jón biskup Helgason,
TÍMINN - SUNNUDAGSBLAÐ
869