Tíminn Sunnudagsblað - 03.03.1963, Síða 8

HALLDÓR STEFÁNSSON:
EYJÓLFSSTAD-
IR Á VÖLLUM
Þáttur þessi var upphaflega ritað
ur með tilliti til sögunnar af Valtý
á grænni treyju. Sagan var svo
rökvíslega sögð og saman sett,
stund og staður tilgreint og við-
komandi valdsmaður, að erfitt
þótti að efast um sanngildi henn-
ar, enda þótt Pétur sýslumaður
Þorsteinsson byggi á næsta bæ á
þeim tíma, sem atburðir sögunnar
áttu að hafa gerzt og skrifaði ann
ál, án þess að geta þeirra, og
þeirra væri ekki getið í öðrum
samtíma annálunm eða í Alþingis-
bókum. — Dómabækur Suður-
Múlasýslu frá þessum tíma fyrir-
finnast ekki.
Af þessum ástæðum var það,
að ég fór að rannsaka, hvernig
varið var umráðum og ábúð á
Eyjólfsstöðum á þeim tíma, sem
atburðir sögunnar áttu að hafa
gerzt. Þótti mér þá rétt að hnýs-
ast um sögu staðarins frá fyrstu
tíð, sem ég fann heimildir til,
fram til alkunns tima.
★
Jörðin Eyjólfsstaðir á Völlum
kemur ekki við sögu fyrr en 1314,
að Árni biskup Helgascn skráir
máldaga kirkju þar. Skyldi syngja
þar messu annan hvern helgan
dag. Sýnt er, að jorðin hefur ver-
ið höfuðból á þessum tíma. Úr
landi jarðarinnar hafa verið hjá-
® leigurnar Úlfsstaðir, Beinárgerði
og Einarsstaðir, allt bjargleg býli.
Langa tíð var höfuðbólið tvískipt
til ábúðar og tveir bæir. Ytri- og
Innri-Eyjólfsstaðir. Fyrir löngu
er hjáleigan Einarsstaðir fallin
úr ábúð. Og árið 1820 var heima-
jörðin sameinuð í ábúð, og var
þá talin ein mesta vildarjörð á
Fljótdalshéraði.
Á 15. öld eru Eyjólfsstaðir í
eigu Ketilsstaðamanna. Árið
1477 selur Bjarni sýslumaður Er-
lendsson Oddi presti Teitssyni í
Vallanesi helming jarðarinnar.
Eftir það kemur jörð eða ábúend-
ur þar ekki við sögu fyrr en á 17.
öld.
Um miðja 17. öld býr á Eyjólfs-
stöðum Páll, sonur Bjöms sýslu-
manns Gunnarssonar á Burstar-
felli. Páll hafði, að talið er, áður
eða síðar, umboð konungsjarða á
Austurlandi. Kona hans var Þur-
íður, dóttir Árna sýslumanns
Magnússonar á Eiðum. Má telja
víst, að Páll hafi verið eigandi
jarðarinnar.
Páll var lögréttumaður 1626—
1664 og stundum umboðsmaður
sýslumanns að dómum. Árið 1665
er nefndur lögréttumaður í hans
stað. Annaðhvort hefur hann þá
dáið eða látið af starfi fyrir ald-
urs sakir.
Páll átti tvo syni, Árna og Jón,
og fjórar dætur, sem allar giftust
burt frá Eyjólfsstöðum. Líklegt
er, að jörðin hafi þá skipzt að
erfð milli bræðranna, en syst-
urnar fengu aðrar eignir. Bjuggu
bræðurnir báðir á jörðinni eftir
föður sinn og þar með hefst tví-
skipting jarðarinnar, sem hélzt
síðan allt til 1820.
Árni, sonur Páls, átti Þóru, dótt-
ur Einars prests Þorvarðarsonar á
Valþjófsstað, en Jón Málfríði,
dóttur Torfa Einarssonar lögréttu-
manns á ILafursá.
Víst er, að Árni Pálsson bjó á
sínum hluta jarðarinnar fram
yfir 1703, en óvíst er, hvað lengi
Jón bjó á móti honum. En áriö
1690 býr á hluta Jóns tengdason-
ur hans, Jón Jónsson að nafni,
kvæntur Guðrúnu, dóttur hans, og
hefur efalaust fengið ábúðina eft-
ir tengdaföður sinn.
Árið 1703 er þrotin ábúð Jóns
Jónssonar. Þá búa á jörðinni
Árni Pálsson, 65 ára, og Páll son-
ur hans, 37 ára, kvæntur Sigriði
Jónsdóttur. Líklegt er, að Páll
hafi fengið ábúð eftir Jón Jóns-
son og hafi verið tengdasonur
hans. — Aldurs vegna hefði
hann getað búið á Eyjólfsstöðum
allt að því þrjá áratugi, en óvíst
er, hver búið hefur á móti honum
eftir að ábúð föður hans lauk.
Við bændatalið 1734 búa á Eyj
ólfsstöðum Árni og Einar Jóns
synir, ókunnir að ætt. Að líkind-
um hafa þeir, eða konur þeirra.
verið af ættlegg Páls Björnsson-
ar og jörðin þá enn í eigu eða
umráðum ættleggs hans.
Við manntalið 1762 er Pétur
sýslumaður Þorsteinsson á Ketils
stöðum orðinn eigandi að öðrum
hluta jarðarinnar. Meðeigandi
hans heitir Þorsteinn Árnason, 39
ára að aldri, líklegá sonur Árna
Jónssonar, sem bjó á öðrum hluta
jarðarinnar 1734. Þorsteinn bjó á
Fremri-Eyjólfsstöðum, en á hluta
Péturs, Ytri-Eyjólfsstöðum, bjó
Þórður Hinriksson, Narfasonar.
preSts í Möðrudal. Hann var þá
41 árs að aldri.
Á tímabilinu 1769—1788, er Jón
Arnórsson var lögsagnari Hans
sýslumanns Wíums, á að hafa gerzt
sagan af Valtý á grænni treyju.
Óvíst er, hvað Þórður Hinriks-
son hefur búið lengi að Eyjólfs
stöðum eftir 1762, en aldurs hans
vegna hefði það getað verið all-
lengi. Árið 1784 hefur fengið ábúð
á jarðarhluta hans bóndi að nafni
Jón og er þá roskinn, svo að hann
hefði þá getað verið búinn að búa
þar undanfarin ár. Að minnsta
kosti er enginn tími fyrir ábúð
Valtýs á milli ábúða þeirra, sízt
að hann hafi verið sjálfseignar-
bóndi og eigandi allrar járðarinn-
ar. Þorsteinn Árnason bjó á hinum
hlutanum allt fram undir aldar
lok. Fallinn er þvi grunnmúrinn
undan sögu Valtýs allt tímabilið
írá 1626, er Páll Björnsson var
eigandi og ábúandi jarðarinnar.
Eftir Jón fyrrnefndan fær ábúð
á jarðarhluta Péturs sýslumanns
bóndi að nafni Hallur Andrésson.
Kona hans hét Ingibjörg og mun
hafa verið dóttir Jóns. Hallur
drukknaði í Grímsá 24. nóvember
1787, 42 ára gamall, og Ingibjörg.
ekkja hans, dó tveimur árum síð-
ar, 32 ára gömul Þorsteinn Árna-
son er nú orðinn hálfsjötugur að
aldri. Hann bjó á sínum hluta jarð-
arinnar til banadægurs, 14. janú-
ar 1796.
Framhald á 214. síðu.
Eyjólfsstaðir á Völlum hafa löngum verið í röð stórbýla á
Fl jótsdalshéraði, Þar hafa setið mikils metnir bændur, og á köfl-
um hefur sama ættin ráðið þar húsum kynslóð fram af kynslóð.
200
T í M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ