Tíminn Sunnudagsblað - 03.03.1963, Blaðsíða 9

sD
mti
ÍVSÓÐIR IORÐ

i.
Fyrir sem næst nítján hundruð árum
hví'ldi rómverskur höfðingi á hægindum í
höll sinni og hugleiddi vitneskju þá, sem
hann hafði viðað að sér um lönd langt í
norðri og þjóðir þær, sem þau byggðu.
Þetta var Tacitus, mikils metinn stjórn-
málamaður í landi sínu, en þeim hugstæð-
ari, er síðar lifðu, fyrir ritstörf sín.
Tacitusi þótti raunar ekki ýkjamikilsvert
um þessar þjóðir, en eigi að síður skrifaði
hann lýsingu á þeim:
„Hafa þessar þjóðir það eitt til síns á-
gætis, að allar dýrka þær Nerþus eða
móður jörð. Og það ætla þeir, að gyðja sú
láti niálefni manna til sin taka og að hún
birtist sjálf í mannheimum. 1 eyju nokk-
urri á hafi úti er helgur lundur, en í hon-
iim er vagn, helgaður gyðjunni og hulinn
klæði. Er hofgoða einum leyft að snerta
hann. Verður hann þess áskynja, er gyðjan
er komin í helgidóminn, og er hún fer
aftur á burt í vagninum, sem dreginn er
af kvígum, fylgir klerkur henni á leið með
langri og auðmjúkri bæn. Eru þá gleðidag-
ar og hátíðablær hvarvetna, er gyðjunni
þóknast að koma og dveljast. Þá skal ekki
víg vekja, og enginn má snerta vopn. Þá
fyrst þekkja menn og kunna að meta frið-
inn, en eigi helzt það lengur en þangað til
hofgoði hefur aftur fylgt gyðjunni á hinn
helga stað, er hún er södd af samvistum
við mennina. Bráðlega eftir þetta laugast
vagninn og klæðið og gyðjan sjálf, þótt
ótrúlegt megi virðast, í stöðuvatni einu á
afvibnum stað. Er sá starfi ætlaður þræl-
um, en jafnskjótt og honum er lokið,
m
hverfa þrælarnir ofan í vatnið. Af því staf-
ar hin dularfulla skelfing og hinn ginn-
helgi huliðshjúpur, er hvílir yfir þessari
veru, er þeir einir fá séð, sem ofurseldir
eru dauðanum“.
Seint var qm lamgan veg tíðindi að
spyrja, og hæglega gat sitthvað af því, sem
Tacitus fregnaði af gyðjunai Nerþusi og
samskiptum Germana í Norður-Þýzkalandi
og Danmörku við hana, hafa brenglazt á
langri leið. Og nú líða margar aldlr, svo
að ekki spyrzt af gyðjunni. Þegar rofar til
á ný, stígur fram „irrn þriðji Ás" og nefn-
ist Njörður. Gyðjan i lundinum helga hefur
skipt um kyn eða karlkynsgoð henni fiam-
nefnt komið fram á sviðið og „ræður fyrlr
göngu vinda og stillir sjó og eld. Á hann
skal heita til sæfara og til veiða“.
Ekki verður annað ætlað en Neiþus hafi
verið frjósemigyðja, svo að vettvangur
Njarðar er nokkuð annar en hennar. En
samt dylst það ekki, að fyrr meir hefur
Njörður einmitt verið frjósemigoð: „Hann
er svo auðugur og féssell, að hann má gefa
þeim auð landa og lausafjár — á hanm
skal heita til þess“, segir í Gylfaginningu.
Og í Ynglingasögu segir um hanm „Njörð-
ur af Nóatúnum gerðist þá val&Smaður yfir
Svíum og hélt upp blótum. Hann kölluðu
Svíar þá dróttin sinn. Tók hann þá skatt-
gjafar af þeim. Á hans dögum var friður
allgóður og alls konar ár svo mikið, að
Svíar trúðu því, að Njörður réði fyrir ári
og fyrir fésælu manna“.
En þegar þar var komið, er hin fornu
rit íslendinga kuuna fyrst frá að segja,
voru þau Freyr og Freyja orðin frjósemi-

»3
M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ