Tíminn Sunnudagsblað - 17.11.1963, Blaðsíða 3

var ekki mikil búkona. Og eitt
sinn gerðist það á þurrkdegi
afburðagóðum, þegar Vatnsfirð
ingar voru allir við heyskap og
prófastur auðvitað sjálfur þar á
meðal, að þeir sjá, hvar ríðandi
maður nálgast. Einhverjar orð-
ræður verða um það, hver þetta
geti verið. Prófastur lítur þá
upp hvessir sjónir á komumann
og segir af megiiustu fyrirlitn-
ingu: „Huh, og hver ætli það sé,
nema hann Páll Guðrúnarson á
leigumerinni“.
Það var búið stórt i Holti, þeg
ar séra Stefán var þar prestur.
Framarlega í Bjarnardal, —
skammt þar frá sem Heiðará
fellur ofan af Gemlufallsheiði
og þjóðvegurxnn liggur nú til
Dýrafjarðar, höfðu Holtsprestar
fyrr haft selstöðu og vetrarbeit
fyrir sauðfé. í tíð fyrirrennara
séra Stefáns höfðu þó selfarir
lagzt niður að mestu, enda bú-
skapur allur verið í mesta ó-
lestri. En við komu séra Stefáns
til brauðsins verða þar mikil um
skipti. Hann lét byggja upp hús-
in í Holtsseli og hafði þar margt
sauða alla vetur, enda var fjár-
bú hans með því stærsta, sem
um gat á Vestfjörðum. Kom það
sízt í veg fyrir seibúskap pró-
fasts, að í Holtsseli þótti löngum
reimt og illverandi þar stundum
fyrir draugagangi.
—o—
En fleiri hafa prestar verið í
Holti en séra Stefán, þótt hann
hafi kannski verið þeirra mest-
ur bóndi. Þar sat um skeið séra
Þorvaldur Böðvai'sson, sálma-
skáld, síðast í Holti undir Eyja-
fjöllum. Aldrei mun hann hafa
fest yndi að fullu á Vestfjörðum,
og því síður Kristin, kona hans,
eins og glögglega má sjá af frá-
sögnum Gils Guðmundssonar af
þeim hjónum í Frá yztu nesjum,
öðru bindi, bls. 66 og áfram. Og
í Holti er fæddur Brynjólfur
Sveinsson Skálholtsbiskup. —
Faðir hans, séra Sveinn Símon-
arson, var þar prestur i rúma
hálfa öld og þótti mikilhæfur
klerkur. Um hann segir Björn á
Skarðsá í annáli sínum: „Hann
var sérdeilis prestmann og yf-
irgekk velflesta menn í hegðun
og skikkan, svo vel drukkinn sem
ódrukkinn". Séra Sveinn sagði af
sér prestskap 1635 og tók þá
sonur hans, Jón Sveinsson, hálf
bróðir Brynjólfs biskup, við emb-
ættinu, en hann hafði verið að-
stoðarprestur hjá föður sínum
um skeið. Og eftir Jón Sveinsson
tók við brauðinu Jón, sonur
hans og hélt þvi til dánardags
1680. Höfðu þeir biskupsfrændur
þá haldið Holt í 98 ár mann
fram af manni, en við andlát
Jóns Jónssonar gekk brauðið úr-
ættis. Jón Jónsson var prófastur
í ísafjarðarsýslu um það leyti,
em galdramál voru hvað mögn-
uðust í Skutulsfirði í prestskap-
artíð séra Jóns Magnússonar
þumlungs. Nokkur afskipti hafði
Jón prófastur í Holti af þeim
málum og líkaði Eyrarpresti
þau öll ekki vel, enda talar hann
sums staðar i Pislarsögu sinni
af lítilli virðingu um prófast
sinn og yfirboðara.
Kirkjan hefur snemrna verið
reist í Holti, trúlega á fyrstu ár-
unurn eftir kristnitöku, þótt
ekki sé það vitað með vissu. En
Holt hefur snemma orðið höfuð-
ból, og strax og kirkjunnar þar
er að marki getið í heimildum,
er hún höfuðkirkja á Vestfjörð-
um og prestar í Holti að jafnaði
prófastar um leið. Holtskirkja
er með fyrstu kirkjum á land-
inu, sem leikmenn missa úr hönd
um sér, en biskup öðlast forráða
rétt yfir henni á dögum Þor-
láks biskups helga. Og Holts-
kirkju verður fljótt vel til fjár.
Kirkjan eignaðist ýmsar jarðir,
flestar í Önundarfirði, én aðrar
í næstu sveitum, Læk í Dýrafirði,
Engidal í Skutulsfirði og Kjarans
vík á Ströndum. Til er saga um
það, hvernig Holtskirkjá komst
yfir Engidal, en þess ber þó að
gæta ,að sú saga er sögð um
fleiri jarðir og fleiri kirkjur í
svipaðri mynd, og er gleggri heim
ild um skoðanir manna fyrr á
öldum um fjáröflunarleiðir ka-
þólsku kirkjunnar almennt en
um jarðeignir ákveðinna kirkna.
En hvað um það, sagan skýrir
frá því, að Engidalur hafi í fyrnd
inni verið í eigu auðugs bónda,
sem bjó undir Hesti í Önundar-
firði. Þegar hann var orðinn
aldinn að árum, lagðist hann
sjúkur og varð fljótlega sýnt, að
sú lega yrði hans síðasta. Var þá
prestur sóttur til að þjónusta
bóndann og kom hann ásamt
djákna sínum. Var þá mjög af
bónda dregið, en prestur settist
á rúmstokkinn, laut niður að hon
um og mælti við hann í hvísling
um. Ekki heyrði heimafólk,
hvort bóndi svaraði nokkru, en
eftir skamma stund réttir prest-
ur sig upp og segir hátt: „Og gaf
hann enn, guðsmaðurinn. Engi
dal undir Holt. Og skrifaðu.
djákni“.
Fyrsti prestur, sem nafngreind
ur er í Holti, var Steinþór
Steinþórsson, er þar sat
um miðbik þrettándu aldar.
— Hans er getið á nokkr-
um stöðum í Sturlungu og
virðist hafa verið friðdeildarmað
ur, en þó skörungur nokkur og
hliðhollur Sturlungum. Um daga
hans hefur Plolt verið griðastað
ur og þar lagt meira kapp á að
setja niður deilur en magna. En
nokkrum áratugum eftir að
Steinþór prestur hverfur af
spjöldum sögunnar, kemur þang
að klerkur, sem gustar um, Þor-
valdur Helgason.
Árni Þorláksson var þá orðinn
biskup í Skálholti og hafði borið
fram þær kröfur, að kirkjan
fengi forráð allra kirkjustaða i
hendur. Leikmenn, sem áður
höfðu í'áðið yfir flestum kirkju-
stöðum, snerust til varnar, og var
fyrir þeim Hrafn Oddsson, lög-
maður. Urðu úr þessu hinar
mestu deilur, sem kallaðar hafa
verið Staðamál. Holtskirkja var
áður komin í hendur biskups og
höfuðkirkja á Vestfjörðum, og
þangað sendir hann Þorvald.
Þorvaldur er sagður hafa verið
mikill maður vexti og glæsilegur
að vallarsýn. Hafði hann mann-
margt í Holti, og voru þar veit-
ingar góðar og drykkjur stórar.
Tíðasöng lét prestur hins vegar
reka á reiðanum, og fljótt komst
það orð á, að ekki mundi vera
sparlega farið með fé heilagrar
kirkju í Holti. Þá þótti prestur
einnig djarftækari til kvenna en
kennimanni sæmdi.
Hrafn Oddsson var kynjaðui
af Vestfjörðum og þar var veldi
hans mest. Tók hann nú að
herða sókn sína í þeim lands-
hluta. Eiríkur nokkur Marðarson
bjó þá á Hrafnseyri við Arnar-
fjörð, og var hann dyggur fylgis
maður lögmanns. Hann safnar
liði og heldur á laun norður í
Önundarfjörð, kemur þar öllum
á óvart og tekur staðinn og eign-
ir hans í sína vörzlu. Þorvaldur
prestur hrökklast norður á
Strandir, en fær komið orðum
til biskups. Næsta vor stefnir
Árni biskup til sín mönnum, ríð-
ur vestur á firði og kemur að
Eyri. Þar tók hann höndum Ei-
rík Marðarson og hélt síðan norð
ur að Holti og lagði staðinn und
ir sig að nýju. Síðan lét hann
sækja Þorvald Helgason og
setti hann aftur yfir Holt.
Þorvaldur tók þegar upp sömu
hætti og fyrr, er hann var kom-
Framhald á 958. siðu.
T í M I N N — i .UNNUDAGSBLAÐ
939