Tíminn Sunnudagsblað - 17.11.1963, Blaðsíða 8

Borgarfjarðar og þeir skipstjórar,
sem ég talaði við fyrst, vildu ekki
taka á sig krók þangað inn, þótt mér
væru áhangandi ellefu manns, sem
ætlaði þangað. En þá var nýr kaf-
teinn með Hóla, og þegar hann heyr-
ir sögu mína, segir hann, að hann
megi til með að fara þangaö inn með
mig, og er þetta fastmælum bundið.
Ég fer austur með Hólum og kafteinn-
inn stendur við sitt og fer inn til
Borgarfjarðar, þótt það væri ekki í
áætluninni. Til Borgarfjarðar komum
við 9. júní í góðu veðri, en þá var enn
snjór yfir öllu nema ofurlitlir auðir
rindar úti við sjóinn. Kafteinninn kem
ur upp á þiljur með kíki, þegar við
erum að koma inn á höfnina, og biður
mig að sýna sér, hvar prestsetrið sé.
Ég geri það, en þá er ekkert að sjá
heim til Desjarmýrar nema ofurlitla
þúst í snjónum. Hann hristir höfuðið
og segist ekki skilja, hvernig nokkur
maður geti búið á svona stað, ég hljóti
að hafa mikil laun, fyrst ég taki það
að mér; en ég held að launin hafi þá
ekki verið nema um 1300 krónur á
ári, og af því dregið fyrir afgjaldi
jarðar, ítökum o. fl.
Móður rrtinni leizt ekkert á blikuna,
þegar hún sá þessa aðkomu og hafði
orð á, að hún skildi ekkert í mér að
vera að flytja fólk úr auðu plássi í
pláss, sem væri allt fullt af snjó. Rétt-
ast væri að fara aftur með fyrstu ferð,
því að hér væri ekki búandi. En
veðrið var orðið ágætt um þetta leyti
og snjóinn leysti fljótt, og hef ég
aldrei séð gras spretta jafnört og
þetta sjimar. Allt kom grænt undan
snjónum, og næst þegar skip kom,
var móðir mín farin að kunna svo vel
við sig og þótti svo mikið til náttúru-
fegurðarinnar koma, að ekkert var
minnzt á að fara aftur.
Móðir mín var svo fyrir búinu þar
til haustið 1916, að ég kvæntist Ing-
unni dóttur séra Ingvars Nikulássonar
á Skeggjastöðum í Bakkafirði. Tók
hún þegar við búsýslu allri innan
stokks, og fórst það prýðilega úr
hendi; einnig var hún mér ómetanleg
stoð og styrkur í öllu kirkjulegu starfi
í söfnuðinum, sem ég fæ seint full-
þakkað.
— Er ekki Desjarmýri mikil jörð?
— Það er nokkuð stór jörð, og
fylgdu henni áður tvær hjáleigur.
Annars þótti brauðið yfirleitt heldur
tekjurýrt. Það sést á því, að þegar
Refsstaðakirkja í Vopnafirði var lögð
niður, var ákveðið að skipta jörðum
hennar milli fátækustu kirkna á Aust-
fjörðum, og þá voru lagðar tvær
jarðir til Desjarmýrar. Hlunnindi
voru ekki mikil, reki þó dálítill og sii-
ungsveiði seinnipart sumars í Fjartf-
aránni. Engjar voru heldur ekki gras-
gefnar á sunnl'enzka vísu, en víðlené-
ar og ágætt beitiland, þegar til þes-s
náðist.
— Fylgdu ekki brauðinu erfið
ferðalög?
— Fyrstu veturnir mínir eystra
voru mjög snjóþungir og erfiðir, í
rauninni allir vetur fram til 1920.
Mesti harðindaveturinn var 1918; þá
voru frosthörkur miklar og hafís.
Þaun vetur tepptist ég hvað eftir ann-
að, bæði í Njarðvík og Suðurvíkun-
u-m. Leiðin yfir Njarðvíkurskriður var
bæði erfið og hættuleg. Ég man eftir
að þegar við héldum heim frá Njarð-
vík um páskana 1914, í ferðinni, sem
ég var að segja þér frá áðan, þá neit-
aði fylgdarmaður minn að fara fjallið
aftur. Hann kvaðst heldur vilja fara
skriðurnar, en ég sagði þær vera
bráðófærar vegna snjóflóða. Hann
kvaðst skyldu fara á undan og taka
á móti flóðunum en ég skyldi koma
á eftir. Við fórum yfir og sluppum,
e n snjórinn var sífellt að hlaupa bæði
fyrir framan okkur og á eftir. Það
var mjög glæfraleg ferð.
Á Njarðvíkurskriðum hafa oft orð-
ið slys, og þau voru nokkuð tíð áður,
en síðan 1909 hefur þar þó ekkert
komið fyrir sem teljandi sé. En það
ár fórust þar tveir menn í snjóflóði.
Þeir höfðu verið þrír saman á ferð
með baggaburð frá Krosshöfða við
Selfljótsmynni og fóru tveir á und-
an. Þeir lentu í flóðinu, en þriðji
maðurinn gat ekkert liðsinni veitt
þeim einsamall og fór inn í Snotru-
nes eftir mannhjálp, en þegar hún
barst, voru mennirnir tveir kafnaðiv
í snjónum.
í miðjum skriðunum hefur lengi
staðið kross, og hann er alltaf endur-
nýjaður, þegar með þarf. Á honum
stendur þessi áletrun: Effigiem
Christi qui transis pronus honora og
síðan ártalið MCCCVI. Venja var, að
ferðamenn stönzuðu hjá krossinum
og gerðu þar bæn sína, enda hvetur
áletrunin til þess. Henni hefur verið
snúið á íslenzku á þessa l'eið:
Þú, sem að fram hjá fer,
fram fall í þessum teit
og Kristí ímynd hér
auðmjúkur lotning veit.
Krossinn er stundum kallaður
Naddakross. Til þess er sú saga, að
óvættur hafi lagzt út í skriðunum og
ráðizt á ferðamenn og rænt þá. Hún
hafðist við í helli í gili einu, sem
vont var að komast að, og var kallað
Naddagil, en nafn sitt hefur dólgur-
inn fengið af því, að þegar hann gekk,
ískraði eða naddaði í sporum hans í
grjótinu. Endalok óvættarinnar urðu
þau, að bóndasonur frá Njarðvík
komst í kast við hana og vann bug
á henni og tókst að kasta henni of-
an fyrir þverhnípið í sjó fram. En
svo var hann lerkaður eftir átökin,
að hann lá í margar vikur á eftir. En
þá á krossinn að hafa verið reistur,
bæði til að koma í veg fyrir að Naddi
gengi aftur og eins í þakklætisskyni
fyrir, að bóndasonur komst undan
heill á húfi.
— Hvenær á þetta að hafa gerzt?
— Á sextándu öld. Auðvitað hef-
ur þetta ekkert verið annað en út-
lagi og ískrið hefur komið frá járn-
um eða mannbroddum, sem hann hef-
ur gengið á. En sá, sem réð niður-
lögum hans, á að hafa verið Jón, son-
ur Björns skafins Jónssonar lögréttu-
manns í Njarðvík. Því var Björn
kallaður skafinn, að móðir hans hafði
al'ið hann á ferð yfir Reykjaheiði,
þar sem hvergi var vatn að fá. Var
hann þá skafinn en ekki laugaður.
Kona Björns var Hólmfríður, systir
Margrétar ríku á Eiðum, ekkju Sig-
urðar Finnbogasonar sýslumanns.
Þau Margrét og Sigurður voru for-
eldærar ísleifs, sýslumanns á Grund,
annars manns Þórunnar biskupsdótt-
ur. Margrét tók í arf eftir mann sinn
miklar eignir, þar á meðal alla Eiða-
torfuna, og hún er sögð hafa átt mik-
ið sauðfé. Dauða hennar bar þannig
að höndum, að eitt sinn, er fé hennar
hafði verið smalað til rúnings, gekk
gamla konan til réttarinnar að virða
fyrir sér sauði sína. Þá bilaði festing
og sauðirnir ruddust út og hún tróðst
undir í réttardyrunum. Meðal jarða
Margrétar voru víkurnar Njarðvík
og Húsavik, og hún bað Björn skaf-
inn mág sinn að velja, hvora hann
vildi heldur að hún seldi honum,
„víkina ljótu og feitú', þ.e. Húsa-
vík, eða „víkina fögru og mögru“ þ.e.
Njarðvík. Björn kaus sér víkina fögru
og mörgu og bjó i Njarðvík og afkom
endur hans eftir hann. Björn skaiinn
var í Njarðvík 1540. Er til kaupsamn-
ingur frá 26. marz 1524, þar sem
Margrét selur Birni Jónssyni mági
sínum Njarðvík fyrir Snotrunes. Og
um það leyti hefur Naddi lagzt út
og sonur Björns ráðið niðurlögum
hans.
— Voru Borgfirðingar kirkjurækn-
ir menn?
— Þeir voru frekar kirkjuræknir,
ólíkt því, sem menn eiga nú að venj-
ast. Sérstaklega var kirkja vel sótt á
annexíunum, Njarðvík og Húsavík.
Þar kom jafnan livert mannsbarn til
kirkju, og þeir óskuðu eftir að ég
kæmi sem oftast. Þess 'vegna lagði
ég oft hart að mér að brjótast þangað
til' að messa. Eins gat verið illt að
fara í suðurvíkurnar, Brúnavík, Glett-
inganes, Kjólavík, Breiðuvík, Litlu-
vík og Húsavík. Milli ICjólavíkur og
Glettinganess liggur vegurinn til
dæmis undir hömrum, og þar þarf að
sæta sjávarföllum. Á einum stað er
farið í gegnum klett, fyrst er smogið
undir hann og síðan farið upp um
gat á honum miðjum. Þetta var ákaf-
lega glæfraleg l'eið. En nú eru þess-
Framhald á 958. siðu.
044
TlMINN - SUNNUDAGSBLAÐ