Tíminn Sunnudagsblað - 17.11.1963, Blaðsíða 17

KATHERINE MACLEAN:
SNJÓBOLTALÖGMÁLIÐ
| Framtíðarsögur mætti kalla það á islenzku, sem enskumæi- |
| andi menn nefna science ficthon. Sú bókmenntagrein hefur |
| aldrei verið meira iðkuð en á þessari öld. en er þó síður en |
| svo ný af nálinni. Framtíðarsögur eru til af margvíslegu tagi |
| og fjalla um margháttuð efni. En þær eiga það sameiginlegt. |
| að þær gerast í ókunnum heimi og við aðstæður. sem eru |
| hugsanlegar, en ekki veruleiki enn. Þær fjalla síður en svo |
f allar um geimferðir og undarlegar maskinur og önnur af- |
| kvæmi véltækninnar, margar þær beztu haida sér fullkomlega |
| við jörðina. |
| Það sýnishorn framtíðarsögur, sem hei birtist, er eftir |
| amerísku skáldkonuna Katharine Maelean, og þar segir á |
| gamansaman hátt frá því, sem gæti gerzt, ef mönnum tækist |
| að festa hendur á þeim öflum, sem hafa áhrif á uppgang og |
> vöxt samféiagsforma, fvrirtækja félagssamtaka og ríkja.
Þorsteins, ahnálshöfundinuni á Set-
bergi, Gísla Þorkelssyni, sem var
skrifari góSur og drátthagur.
Þóra móðir Gisla erfði Setberg eft-
ir sr. Þorstein; hún eignaðist Gísla í
lausaleik, en giftist Þorkeli Jónssyni
síðar í því skyni að Gísli yrði arf-
geingur; ekkja var hún orðin 1696, en
bjó áfram á Setbergi og Gísli hjá
henni. Hún mun hafa látizt um 1716,
en Gísli var áfram á Setbergi til ævi-
loka 1725. — Einginn veit hvað vald-
ið hefur „aumíngja“dómi Gísla, en
sennilega hefur hann verið lítt fær
til líkamlegs strits, og því horfið að
þeirri iðju er honum stóð hugur til,
bóklegra mennt'a og bókbands. Hann
mun mjög hafa ástundað að afrita
bækur, en sjálfstæð rit liggja ekki
eftir hann önnur en annállinn sá, er
drepið var á hér að framan.
Gísli kvæntist ekki né átti börn,
en hokraði á Setbergi í tví-eða þrí-
býli eftir lát móður sinnar. Snemma
mun hann hafa þrotið efni, og 1722
seldi hann 12 hundruð í Setbergi fyr-
ir penínga sér til viðurværis. Undir
lokin hefur hann verið ómagi.
E nsog fyrr er sagt, er annáll Gísla
Þorkelssonar samsteypa margra rita,
og tekur höfundurinn ævinlega heim
ildir sínar orðrét'tar upp í verkið,
þótt aldur þeirra og stíll allur sé
margskonar. Þetta hefur gert mönn-
um l'éttara að rannsaka verkið og
tilurð þess. Það stíngur því t'öluvert
í augun þegar tíðindi frá 13., 14. og
15. öld eru stíiuð á 18. aldar máli og
samkvæmt hugsunarhætti þeirrar
aldar, og mun það hafa vakið athygli
fræðimanna á uppruna ýmissa dular-
fullra frétta hjá Gísla í fyrra bindi
annálsins; Jón Jóhannesson prófess-
oi rannsakaði annálinn og bjó til
prentunar 1940.
Eftirfarandi orð Jóns Jóhannesson-
ar bregða skýru l'jósi yfir uppspuna-
iðju Gisla, sem mun vera einsdæmi
í íslenzkri annálaritun og alvarlegri
söguritun yfirleitt.
„Menn geta ekki hafa munað á dög-
um Gísla, hvernig tíðarfar var árið
1202, eða að hval hafi rekið á Aust-
fjörðum og maður drukknað í
Blöndu áriff 1402. Eftir rækilega at-
hugun hef ég komizt að þeirri niður-
stöðu að þetta efni sé aðeins tilbún-
ingur Gísla. Hníga að því mörg rök:
Málið er meff ósviknum 17.—18. ald-
ar brag, en þar sem Gísli hafði rit-
aðar heimildir fyrir sér, fylgdi hann
annars venjulega þeirri reglu, að rita
þær orðréttar. Árferðislýsingunum
svipar og tvímælalaust til þeirra, er
tíffkuðust' í annálum á 17. og 18. öld.
Þær eru miklu rækilegri heldur en
tiðkaðist á tímum hinna fornu ann-
ála. Hinir fornu annálaritarar geta
Framhald á 957. siSu.
„Jæja þá“, sagði ég, „hvaða gagn er
að þjóðfélagsfræði?"
Wilton Caswell, dr. phil., var yfir-
maður þjóðfélagsfræðideildar minnar,
og þessa stundina var hann svo reiður,
að hann hefði getað étið á sér neglurn-
ar. Á skrifstofuveggnum bak*við hann
héngu innrömmuð skjöl á latínu, en
mér stóð svo sem á sama þótt hann
notaði prófskírteinin sín fyrir veggfóð-
ur. Ég hafði verið skipaður rektor og
forseti til þess að sjá um, að háskólinn
kæmist yfir peninga. Ég hafði verk að
vinna, og ég var staðráðinn í að vinna
það.
Hann lagði áherzlu á hvert einasta
orð: „Þjóðfélagsfræði fjallar um fé-
lagsleg form, herra Halloway".
Ég reyndi að fá hann til að skilja
sjónarmið mitt. „Sjáið nú til, við ætl-
umst til þess, að peningamenn _ haldi
þessum háskóla uppi. í eyrum þeirra
minnir þjóðfélagsfræði á áætlunarbú-
skap, og þeim er ekki verr við neitt
en það. Við getum ekki höfðað til þeirra
á þann hátt. Ég brosti vorkunnsamlega
og vissi að það myndi ergja hann
„Svona nú, hvað gerið þér, sem er
einhvers virði?“
Hann starði á mig, grár makkinn reilT*"
og nasavængirnir titruðu eins og á
orrustufáki, sem býr sig undir að frýsa
Ég verð að segja það um þessa pró-
fessora og visindamenn, að þeir hafa
alltaf stjórn á sjálfum sér. Hann hélt
á bók, og ég bjóst við,-að hann myndi
kasta henni, en í stað þess sagði hann:
„Skilgreining þessarar deildar á vexti
þjóðfélagsforma hefur hlotið viðurkenn
ingu sem þýðingarmikið og dýrmætt
framlag til . . . “
Orðin voru ábúðarmikil, hvað sem
þau svo þýddu, en samt var petta ekki
að heyra sem neitt er hægt væn að
nota tii að hafa inn peninga. Ég greip
fram í fyrir honum: „Dýrmætt. á iivaða
lháft?“
Hann settist á skrifborðshornið hugsi
og var greinilega farinn að ná sér eftir
það áfall að vera krafinn um að gera
eitthvað raunhæft ti' að halda stöðunni,
og hann renndi augunum yfir bókakilina
sem stóðu i hillum meðfram 'eaaiun-
um.
„Jú, þjóðfélagsfræði hefur hafi gildi
fyrir viðskiptalífið með því að rann-
saka vinnuafköst og hópsálfræði, og
niðurstöðurnar eru nú notaðar við
stjórn fyrirtækja. Og auðvitað hefur
ríkisstjórnin allt síðan á kreppuárunum
notað þjóðfélagslegar athuganir á at-
vinnuleysi, vinnutilhögun og lífskjörum
sem grundvöll stefnu sinnar
Ég rétti upp báðar hendurnar og
stöðvaði hann. „Heyrðu mig nú, prófess
or Caswell. Þetta eru naumast meðmæli.
Washington, nýja stefnan og ríkisstjórn
in eru dálítið viðkvæn efni fyrir menn
ina, sem ég þarf að kljást við Þeir
telja gildi stjórnarinnar dálítið hæpið,
ef þér skiljið hvað ég á við. Fái þeir
þá hugmynd, að þjóðfélagsfræðiprófess
orar gefi stjórninni ráð og ieiðbeining-
ar . . . . Nei, við verðum að halda okk-
ur við jörðina og halda stjórninni utan
við þetta. Ilvað, nánar tiltekið, hefur
þessi deild gert, sem gerir hana ekki
síður verða þess að fá peninga en t.d.
sjóður til að efla rannsóknir á hjarta-
sjúkdómum?"
Hann sió bókinni annars liugar í borð
plötuna og horfði á mig: „Undirstöðu-
rannsóknir gefa ekki árangur þegar f
T I IV! I N l\ — SUNNUDAGSBLAÐ
953