Tíminn Sunnudagsblað - 15.03.1964, Blaðsíða 7

Þetta er fríðlelksdýr, en dálltið forvitiS.
um sinum úti á miðju Kyrrahafi.
Frumbyggjar Suðurhafseyja, sem
voru fræknir sjómenn, munu aldrei
hafa komizt til vestlægustu eyja keðj
unnar, og má vera, að það sé ský^
ing þess, að selurinn hefur hvergi
lifað í öllu Kyrrahafinu nema þar.
En snemma á nítjándu öld var frj
urinn úti. Heimurinn var þá orðinn
minni en áður, og hvalveiðimenn, sel-
fangarar og annar slíkur lýður var
kominn alls staðar, þar sem einhver
fjárvon var. Menn fundu griðr
munkaselsins, og hann var veiddur
gegndariaust. Svo litlu munaði, að
honuni yrði með öllu útrýmt. as
ið 1896, þegar dr. H. Scha.iinsland,
sem tegundin er heitin eftir á vís-
indamáii, kom til Laysaneyjá, sá hann
þar engan sel sjálfur, en honum var
gefið höfuðbein úr einum af þeim
sjö, sem þar höfðu sézt síðustu
fimmtán árin.
í byrjun þessarar aldar varð notk-
un steinolíu fyrst almenn, og þá dró
úr eftirspurn eftir hval- og selspiki.
Þetta varð munkselnum til lífs. Veiði
menn höfðu ekki lengur áhuga á að
ómaka sig út á hjara veraldar til
að ná í hann, enda stofninn orðinn
lítill og því engin von stórveiði. Hinir
fáu munkselir, sem höfðu lifað hern-
aðinn af, fengu nú að lifa í friði.
Bandaríkjamenn settust að á Miðeyj-
um, komu sér þar upp flugvelli og
flotahöfn, en þeir létu selinn í friði.
Aðrar eyjar, sem munkselurinn lifði
við, voru óbyggðar áfram og manna-
ferðir þangað strjálar.
Herstöðin á Miðeyjum hefur gert
bandarískum vísindamönnum hægara
en ella að rannsaka lifnaðar-
hætti þessarar sjaldgæfu dýrategund-
ar, enda hafa þeir notfært sér það.
Dýrafræðingarnir Karl Kenyon og
Dale W. Rice dvöldust þar til dæm-N
is um alllangt skeið fyrir fáeinum
árum, að vísu fyrst og fremst til
rannsóknar á albatrossum, sem gíf-
urlega mikið er af á þessum slóðum,
en þeir vanræktu ekki þar fyrir tæki-
færið til að fylgjast með munkseln-
um. Það, sem hér segir um mupksel-
inn, er byggt á grein, sem Rice hef-
ur ritað um hann í febrúarhefti banda
ríska náttúrufræðiritsins, Natural
History.
Munkselsurturnar kæpa á vorin.
Þær hyllast tii að velja ákveðna staði
til að kæpa á, í lónum eða hiémeg-
ir við eyjar, þar sem skjól er fyrir
haföldunni. Þessir staðir liggja auk
þess svo hátt, að kópurinn er örugg-
ur í mestu flóðum. Urturnar þola
hver aðra í látrunum, en þær varna
öllum öðrum selum aðgangs þangað,
sérstaklega brimlum, sem vilja
manga til við þær. Engin sérstök
bönd virðast vera milli einstakra sela
eins og algengt er hjá öðrum sela-
tegundum.
Þeir Kenyon og Rice fengu tæki-
færi tii að fylgjast með munksels-
kópum allt frá fæðingu. Hið fyrsta,
er vakti undrun þeirra, var, hve geysi
feitar mæðurnar voru. Venjuleg 6-
þunguð urta er um 2,3 m á lengd og
vegur rúmlega 190 kg, en þunguð
urta er frá 250—280 kg. Karldýrin
eru minni, um 170 kg að þyngd.
Ástæða þessa holdafars urtnanna
kom brátt í Ijós.
Mæðurnar létu ekki í ljós neinn
ólta við mennina. Þær skiptu sér
ekki af þeim, þar til þeir komu of
nærri. Þá risu þær upp, urruðu og
sýndu tennurnar. Þeir félagar skiptu
með sér verkum, þannig að annar
dró athygli urtunnar að sér, meðan
hinn greip kópinn og gerði á honurn
þær athuganir, sem gera átti. Þeg-
ar kópurinn kom aftur til móður
sinnar, lagðist hún á hliðina og tók
kópinn á spena og virtist alveg hafa
gleymt nærveru vísindamannanna.
Kóparnir höfðu í fyrstu hrafntinnu-
svartan, gljáandi feld. Munkselurinn
er eini selurinn, annar en sæfíllinn,
sem fæðir svarthærða kópa, en trú-
lega veitir þessi hamur kópunum
ungu vernd gegn sólskininu. Þeir
byrjuðu að missa svartfeldinn eftir
um það bil átján daga, og í stáðinn
fengu þeir dökkan silfurgráan feld að
ofan, sem verður hvítur neðan á
skrokknum, eins og fullorðnir munk-
selir hafa. Tanna fór að verða vart
við fjögurra vikna aldur. Það eru
fullorðinstennur, því að selir eru að
því leyti ólíkir flestum öðrum spen-
dýrum, að þeir missa mjólkurtenn-
urnar í móðurlífi.
Nýfæddir kópar eru innan við 18
kg að þyngd og afskaplega holdlitl-
ir. En þeir sjúga móðurina oft og
T í M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ
247