Tíminn Sunnudagsblað - 15.03.1964, Blaðsíða 13

var handtekinn 1807, og viljað vitja
þeirra. En haíi svo verið, er hæri
við, að þær hafi orðið honurn að
litlu, því að margt gekk úr skorð-
um og fór forgörðum í Danmörku á
styrjaldarárunum og hin næstu ár þar
á eftir. Mun Grín ur Thorkelín haia
komið því til leiðar, að hann sanidi
erfðaskrá í þessari ferð.
II.
Hinir hollenzku landnemar í Suður-
Afríku höfðu um langt skeið háð jí
rýmingarstríð sitt gegn Ilottintottum
þeim, sem landið byggðu, slegið
eign sinni á lendur hínna smávöxno
frumbyggja, þar 3em þeir fengu þvi
við komið, og rænt nautpeningi
þeirra. Ekkert vai þeim fjær skapi
en sleppa því, er þeir höfðu náð
undir sig, í annarra hendur. Hjá því
fengu þeir þó ekki styrt. FÍáumur
hinnar frönsku byltingar í lok átj-
ándu aldar skaut hollenzkum stjórn
arvöldum slíkan skelk i bringu, að
þau báðu Englendinga að senda her-
lið til Suður-Afríku árið 1795. En
það varð þeiin ekki útlátalaust P.ð
fara fram á þennan vinargreiða. —
Englendingar urðu að sönnu greið-
lega við tiimælunum, en herset.i
þeirra í Suður-Afríku varð til þess,
að þeir fengu hina mestu ágirnd á
landinu. Þeir notuðu ófriðinn ;í
fyrstu árum nítjándu aldarinnar se n
átyllu til þess að hernema það á ný
árið 1806, að því sinni ótilkvaddir, i.g
við friðarsamningana að loknum
Napoleonsstyrjöldunum kúguðu þeir
það endanlega af Hollendingum. —
Þeir höfðu því fyrir skömmu lagt
Höfðanýlendu undir sig með her-
valdi, en ekki fengið ránsfeng sinn
viðurkenndan sem lögmæta eign
sína, er Björn Magnússon var flutt
ur þar á land.
Hinir hollenzku landnemar höfðu
orðið sér úti um fjölda svarti i
þræla, og ráðsmennskuna yfir þeim
ræktu þeir með ritninguna í ann-
arri hendinni og þrælasvipuna í
hinni. Sjálfir gerðu húsbændurnir
annað veifið herhlaup norður á slétt
una gegn Köffum sem þar höfðu
setzt að. Englendingar voru að jafa-
aði heldur mildari í skiptum við hið
svarta fólk. Ekki hindraði það þj,
að þeir fylktu liði með Hollendingun
gegn Köffunum, og þrælahaldið var
ekki bannað fyrr en löngu síðar rg
varla nema að nafninu til.
í þessu róstusama og mannúðar-
«nauða þjóðfélagi varð mörgum go t
til fjár. Englendingar urðu að hafa
þar allmikið herlio til þess að tryggja
nýfengin völd sín, og kapp var lagl
á að fá þangað enska innflytjendu
eftir því sem unnt var á þessum
stríðstímum, til þess að vega upp
á móti þeim yfirburðu.n, er Holleno
ingar höfðu hvað mannfjölda snertt
Nýlendan var í vexti, og ekki hafo-
ist undan að byggja ný hús, því að
það var vinna, er hinir svörtu þræl
ar gátu ekki innt af höndum. Smið-
um var auðvelt að koma undir foi-
unum i Höfðaborg
Ef til vill hefur Björn Magnúss.rt
verið auðsæll maður. Það er að
minnsta kosti skeirrnsl af því að
segja, að hann efnaðist skjótt í Suð-
ur-Afríku. Hann eignaðisl verðmætt
hús í Höfðaborg og safnaði að auKi
peningum, sem nann lánaði síðan
þeim, er vant var fjár til umsviía
sinna. Má geta sér þess til, að það
hafi verið ábatavænlegt á slikum
stað. Svo mikið er víst, að brált
mátti íslenzki stríðsfanginn heita rík
ur ntaður.
Glöggt má sjá, að það var ho)
lenzkt fólk, sem nann átti mest sant
an við að sælda Virðist hann sér
staklega hafa tekið tryggð við tvæi
fjölskyldur- Sýnilegt er, að hann hef-
ur verið maður barngóður, og einx-
um virðist hann hafa laðazt að litl-
unt telpum. Því hefur ef til vili
valdið endurminning um ungar o,g
hjartfólgnar systur, er hann kvaddi
18 ára gamall, er hann fór alfarinn
brott af íslandi
En þrátt fyrir góðan kunning*
skap við Hollendinga, gekk hann ekki
í Kalvínstrúarsöfr.uði þeirra. Hann
hélt fast við Lútherstrú, sent séra
Benedikt Hannesson í Snóksdal cg
stéttarbræðúr hans í Dölum höfðu
prédikað yfir honum ungum. Og ekki
festi hann ráð sitt. Ilann safnaði lé.
en kvæntist ekki.
III.
Þessu næst er þar til að taka, að
í árslok 1826 var heilsu Björns Magn
ússonar svo ’komið að hann þóttist
vita, að skammt myndi ólifað. Þótt
hann væri áður búinn að ráðstafa
fjármunum sínum eftir sinn dag,
jafnvel oftar en einu sinni, þóttist
hann þurfa að gera þar nýja skipan
á. Hann kvaddi því borgardómarano
í Höfðaborg að sjúkrabeði sínum, á-
samt tveimui vei metnum vitnum,
til þess að ^krifa og staðfesla nýja
erfðaskrá. Það var mörgu að ráð-
stafa:
Laugardaginn 20. desember 1826
kom fyrii mig, Willen, Adriau'i
Wentzel, skipaðarj og eiðsvarinn n u-
arius publikus, búsettan hér í borg,
í viðurvist undirrilaðra vitna, Björn
Magnússon fæddur í Dalasýslu a
íslandi, búsettur í Höfðaborg, mér
nótaríusi, og vitnunum vel kunnjv.
sjúkur og rúmliggjandi, þó im.ð
fullri rænu og rnáli og fullkomle ;a
ráðandi orðum sínum og gerðurn, vr
einnig kom fram síðar við þessa eni
bætlisgerð. og lét nefnaur arfgjafi :
ljós, að hanr. hefði af frjálsum vilia
ákveðið að ráðstafa eftirlátnum eign
um sínum og vildi þess vegna gera
skriflega erfðaskrá sem hinzta vilia
sinn, svo sem hér fylgir:
í fyrsta iagi lýsir hann dánargjöf-
um utan erfðaskrár:
1. Til Eríku Elísabetar Pietersens,
dóttur Hans Pietersens, 1000 Höfða-
borgardölucn.
2. Til guðdóttui sinnai. arfgjafan;:
sem sé Maríu Kristjönu Heybeig.
dóttur Jakobs sáluga Heybergs, sama
fjárhæð, 1000 Hölðaborgardalir.
3. Til Katrínai Sehneegans, dótt-
ur Kristófers Schreegans, 200 Höfða
borgardalir.
í öðru lagi lýsir- arfgjafi yfir avi,
að hann útnefni bræður sína og syst-
ur einu erfingja sína í veröldinni ig
leiði þá ti) arfs, og sé eitthvert sys>
kinanna látið þá falli arfurinn í
skaut löglegum eríingjum þeirra. eri
ef þeir eru engir þá hreppi bræður
og systur arfgjafans, sem á lífi eru,
allar hans eignir bæði i fasteign og
lausafé- og ailt það (með ofangreind
ura undantekninguin), serr, hann læt-
ur eftir sig við dauða sinn og í verð
verður komið, ekkert undanskilið
í þriðja lagi lýsir arfgjafi yfir þ><i,
að hann útnefnir hina æruverðugu
herra, sem fara með mál munal-
arleysingja í þessari nýlendu, skip'.a
ráðendur sa.nkvæmt þessari erfða-
skrá, felur þeim fjárhald ólögráða
erfingja og gjafþega og leggur þeim í
hendur að ráðstafa eftirlátnum ei.gn-
um hans, og það þannig og með pví
valdi og myndugleika, sem veita :n4
og veitzt getur skiparáðanda, formynd
ara og fjárhaldsmanni.
í fjórða lagi skírskotai arfgjafi til
l'yrirvara erfðalaganna og áskilur
sér, að þeir skuli^ í fullu gildi, svn
hann geti, et honuni kynni að finn-
ast það æskilegt, hagnýtt sér þá á
þann hátt, sem lög leyfa
Þegar allt olanskrifað var grcini-
lega lagt fyrir arfgjafa, lýsti hann
yfir því, að hann hefði skilið allt
fullkomlega og þetta væri erfðaskra
hans og hinzti vilji. Þar hjá óskaði
hann, að þetta skjal mætti álítast
sem slíkt eins og það bezt fær stað-
FYRRI HLUTI
T I M I N N — SUNNUDAUSBLAB
253