Tíminn Sunnudagsblað - 07.02.1965, Blaðsíða 11

Á þióðvegi við Vatnsfjörð á Suður-írlandi. Um þessar slóðir hafa forfeður okk-
Nú dundi franska byltingin yfir.
JJÚn vakti nýjar vonir i írlandi, bæði
j|ieðal kaþólskra manna og mótmæl-
ft'þda. Um þetta leyti urðu til samtök,
||m kölluðu sig Sameinaða íra, og
yúr markmið þeirra að létta okinu
M kaþólskum mönnum og koma á
|áttum milli þeirra og mótmælenda.
ÍEn stjómarvöldin litu þessa hreyf-
mgu óhýru auga og brutu hana ó
pök aftur. Upp úr því hófst uppreisn
mð 1798. Þetta var ekki trúarstyrj-
þld íra og Úlsterbúa eins og sum
lyn fyrri fitök höfðu verið, heldur
fok þjóðfrelsisbarátta, sem ekki fór
8ð trúarbrögðum. Enskur her kæfði
þessa uppreisn, og foringinn, átrún-
úSargoð Ira, Wolfe Tone, var sekur
fundinn um landráð og tekinn af
lífi.
Nú afréð enska stjórnin að af-
nema þingið í Dyflinni, enda var það
Splllt stofnun, og sameina landið al-
gerlega Bretlandi. Þetta vakti mikla
ándstöðu í írlandi, en mútur voru
bornar fi Irsku þingmennina, svo að
þeir samþykktu með atkvæði sínu, að
þing þeirra skyldi lagt niður. Sam-
iningarlögln voru samþykkt árið
_ 800. Upp frá því skyldu nokkrir
þingmenn frá frlandi eiga sæti
fi Englandsþlngi.
Þótt ekki væri mikil eftirsjón að
írs'ka þinginu eins og í pottinn var búið
varð þessl breyting örlagarík að einu
Ieyti: Hún gekk af dauðri þeirri
hreyfingu, sem stefndi að því að
sætta kaþólska menn og mótmælend-
ur í írlandi. Þetta dró þann dilk á
eftir sé, að bilið á milli Úlsterbúa
0g annarra þeirra, sem írland byggðu,
breikkaði fi ný. Og senn bar fleira
ttl. er jók á andstæðurnar. í Úlster
hófst mikil iðnaður, líkt og í Eng-
landi, en í öðrum hlutum landsins
varð lítil breyting á. Þar höfðu menn
við lítið annað að styðjast en bú-
skapinn, og hann gat ekki blómgazt
með því skipulagi, sem á honum var.
Menn streymdu úr landi á flótta und-
n áþján og fátækt, en allt hjakkaði
gamla farlnu heima fyrir. Mestur
Var þó miðaldasvipurinn á öllum
háttum í vesturhluta landsins.
Ekki komst sameiningin á tíðinda-
laust. Foringi þeirra, sem risu upp
gegn henni, hét Hróbjartur Emm-
ett, ungur og glæsilegur maður. En
hann endaði líf sitt á höggpallinum
eins og svo margir aðrir írskir for-
ystumenn.
Enginn írsku þingmannanna, sem
til Lundúna fór, var kaþólskur. Þess
var ekki heldur að vænta. Kaþólskir
menn voru ekki kjörgengir. Þetta
ranglæti var þó numið úr lögum
1829, og átti írskur leiðtogi, Daníel
0‘Connell, mikinn þátt í því. Kosn-
ingarétturinn rýmkaðist líka smám
saman, enda giltu nú öll lög jafnt
fyrir írland sem England. Þetta
ar farið með alvæpni.
leiddi til þess, að breyting varð á
írska þingmannaliðinu. í stað jarð-
eigenda af ensku kyni, komu
kaþólskir bændur af írskum upp-
runa.
Fátækt var auðvitað afskapleg í
írsku sveitunum, því að landeigend-
urnir rúðu leiguliðana inn að skinn-
inu. Fólk lifði að langmestu leyti á
kartöflum, og var þó raunar á mörk-
um þess, að það gæti dregið fram líf-
ið, ef ekkert bjátaði á. Laust fyrir
miðja nítjándu öld barst kartöflu-
sýki til landsins. Árið 1846 brást
kartöfluuppskeran, og þá var ekki að
sökum að spyrja: Ogurleg hungurs-
neyð varð í landinu. Fólk dó í
hrönnum. Landeigendur hröktu þá
af kotum sínum, er ekki gátu innt
landskuldina af höndum, og aragrúi
manna streymdi til Vesturheims.
Landflóttinn var slíkur, að við land-
auðn hélt á stórum svæðum. Gaml-
ir akrar greru upp og urðu beitiland
eitt, og kotin grotnuðu niður mann-
laus. Áldrei fyrr liafði írland orðið
fyrir þvílíkri blóðtöku í öllum þeim
styrjöldum og uppreisnum, sem yfir
það höfðu gengið.
Sveitirnar írsku höfðu orðið fyrir
þungu áfalli. Og nú tóku iðnaðar-
borgirnar ensku að draga til sín fólk,
og ullariðnaðurinn þar krafðist sí-
fellt meiri ullar. Landeigendurnir a
írlandi komu sér upp stórum hjörð-
um, sem þörfnuðust mikils haglend-
is, og bændur komust ekki aftur að
því landi, sem fallið var í auðn. Einu
gilti, þótt atvinnuleysi væri I írsk-
um borgum og fólk hrektist sífellt
úr landi af þeim sökum. Það var
aðeins hlutverk írlands að sjá iðn-
aðinum enska fyrir hráefni.
Ókyrrð í írlandi linnti samt ekki.
Engar stórkostlegar uppreisnir urðu
þar þó á nítjándu öldinni, en stjórn-
arvöldin áttu í stöðugu stímabraki
við örvæntingarfulla leiguliða, er tæp
ast gátu dregið fram lífið. Loks sá
Bretastjórn þann kost vænstan að
afnema jarðeignaskipulagið, kaupa
lendur allar af gömlu jarðeigendun-
um og fá þær í hendur bændunum.
Jarðeigendurnar fengu fullt verð fyr-
ir eignir sínar, en bændunum var
gert að greiða árlega jarðarafgjöld,
sem urðu þeim mörgum þung
í skauti.
T f M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ
107