Tíminn Sunnudagsblað - 28.02.1965, Qupperneq 19

1 . ... . ■ • ... Fæðingartöngin - leyndardóm ur einn-
ar ættar í meira en heila öld ♦
Líklega eru fá af öllum þeim
margvíslegu tólum og tækjum, sem
læknar nota við aðgerðir sínar gegn
krankleika og þjáningum mann-
skepnunnar, sem almenningur
kann að nefna réttu nafni. Þó munu
sennilega flestir, sem komnir eru til
vits og ára, hafa heyrt getið um
fæðingartöng og gera sér grein fyrir,
hvert muni hlutverk hennar. En fæð-
ingartöngin er fjarri því að vera eitt
af furðuverkum nútímatækninnar.
Hún er þegar komin nokkuð til ára
sinna.
Það munu vera hátt á fjórða
hundrað ár, síðan fundin var upp
töng, sem teljast má fyrirrennari
þeirra gerða, sem nú eru notaðar í
heiminum. En það er snöggt um
skemmra síðan læknar almennt
lærðu að þekkja og nota þetta áhald,
sem í sjálfu sér er afar einfalt, en
þó stórkostlegt í einfaldleik sínum,
þegar það er haft í huga, hversu
stórt er framlag þess til að draga
úr þrautum og þjáningum. Enda
munu þau tæki ekki mörg, sem
menn hafa lagt sig eins fram við að
endurbæta og fullkomna.
Áður en fæðingartöngin kom til
sögunnar, mun hafa gengið á ýmsu
við lausn þess vanda, sem hún hef-
- ur síðan leyst. Það var algengt með-
al hinna fornu Grikkja og Rómverja,
að lærðir vísindamenn önnuðust fæð-
ingarhjálp. En á miðöldum kvað við
annan tón í þeim efnum. Þá máttu
ekki aðrir koma þar nærri en ljós-
mæður, en þær voru oft fákunnandi
og að auki hjátrúarfullar. Þá var
talið ósæmilegt, að karlmenn kæmu
nálægt því að hjálpa konu í barns-
nauð, og árið 1521 á læknir nokkur
í Hamborg að hafa verið brenndur
fyrir að aðstoða við fæðingu. Áður
en farið var að nota töngina, varð
oft að grípa til þess örþrifaráðs- að
lima barnið sundur til þess
að bjarga lífi móðurinnar. En þótt
barnið næðist eftir langt og erfitt
stríð, var oft svo nærri móðurinni
gengið, að hún lifði ekki aðgerðina
af. Stundum kom jafnvel fyrir, að
notast varð við verkfæri handiðna-
manna. Danski líffærafræðingurinn
Thomas Bartholin segir frá því árið
1672, hvernig farið var að við konu
lyfsala nokkurs á Ilelsingjaeyri.
Ljósmæðurnar höfðu tekið barnið
sundur um hálsinn og náð búknum,
en höfuðið var eftir. Tveir skurð-
læknar voru kvaddir til, o'g reyndu
þeir árangurslaust að ná höfðinu.
T í M 1 N N — SUNNUDAGSBLAÐ
Þeir notuðu til þess einhverjar járn-
smíðatengur og króka, sem af tilvilj-
un voru við höndina. En höfuðið
fæddist sjálfkrafa daginn eftir og
konan komst til heilsu á ný. Til er
einnig saga um, að norsk ljósmóðir
hafi orðið að notast við venjulegan
öngul í þessu skyni.
Lengi fram eftir öldum voru þau
tæki, sem beinlínis voru ætluð til
fæðingarhjálpar, svo frUsnstæð,
að þau máttu einna helzt nefnast
pyndingartæki. Frægur arabiskur
læknir, Abulkasim, sem uppi var á
10. öld og fram á 11., samdi mikið
rit, Altasrif, sem læknar notuðust
við öldum saman. Er þetta eitt af
elztu myndskreyttu ritum, sem gef-
in voru út um læknisfræði. Þar eru
meðal annars stuttar leiðbeiningar
um fæðingarhjálp fyrir ljósmæður.
Fylgja þeim teikningar af tækjum,
sem- ætluð voru til að lima fóstur
sundur. En sem betur fer er ástæða
til að telja, að tæki þessi hafi aldrei
verið notuð í starfi í raun og veru.
Um miðja 16. öld tók franski
læknirinn Ámbroise Paré aftur upp
þá aðferð að snúa fóstrinu, ef það
sneri öfugt, en sú aðferð hafði verið
kunn þegar í fornöld, en fallið í
gleymsku. Við það fór að verða al-
gengara, að karlmenn veittu aðstoð
við fæðingar. Ambroise Paré lýsti
einnig tækjum, sem notuð skyldu við
fæðingarhjálp, en þau voru álíka
gróf, klunnaleg og hættuleg í not-
kun og þau, sem áður voru kunn.
Býsna athyglisverð er töng, sem
Jakob Rueff, læknir í Ziirich, lýsti
árið 1553 í kennslubók fyrir ljós-
mæður. Stundum hefur verið álitið,
að hér hafi verið um að ræða upphaf
fæðingartangarinnar, en svo getur
ekki talizt. Þetta var í raun og veru
töng, sem notuð var til að mylja
þvagsteina, en breytt og endurgerð
Mun hún aðeins hafa verið til þess
ætluð að ná með henni andvana
fóstri.
Öll kunnátta og vísindi varðandi
fæðingarhjálp tóku miklum framför-
um á 17. og 18. öld, einkurn í Eng-
landi og Frakklandi. Á fyrstu árum
17. aldar, eða fyrir 1616, var búin
til í Englandi töng, sem er fyrir-
rennari þeirra gerða, sem nú eru
notaðar. Sá, sem fann hana upp,
var Peter Chamberlen eldri, sem
uppi var frá því um 1560 og til 1631.
Peter Chamberlen var fæddur
í Frakklandi, sonur fransks húgen-
otta, en starfaði alla tíð i London.
Þessi töng Chamberlens var nýj-
ung að því leyti, að hana var hægt
að taka í sundur, koma hvorum
helmingi fyrir sig í réttar skorður,
krossleggja þá síðan og festa saman.
Þannig var ekki hægt að nota töng
þá, sem Rueff bjó til, og er því
ekki hægt að telja, að hann eigi
neinn þátt í að finna upp fæðingar-
töng. En Peter Chamberlen gætti
þess vandlega að gefa engum hlut-
deild í uppfinningu sinni, og hann
notaði hana aðeins sjálfur, sér til
framdráttar. Síðan tóku aðrir með-
limir Chamberlenættarinnar við upp-
finningu hans og notuðu hana alveg
á sama hátt. Margir af þessari ætt
voru til aðstoðar, er drottningar
Bretaveldis fæddu börn sín, og hafa
þá að sjálfsögðu notað þetta ágæta
tæki.
Árið 1670 reyndi einn meðlimur
ættarinnar, Hugh Chamberlen eldri,
sonarsonur bróður Peters Chamber-
len, að selja Loðvík 14. Frakkakon-
ungi uppfinninguna fyrir tíu þús-
und dali. í þá daga var algengt, að
konungar keyptu ýmiss konar leynd-
arlyf af læknum fyrir stórfé. Áður
ÞAÐ ER EITT AF HINUM HÖRÐU LÖGMÁLUM LÍFSINS,
AÐ ALLT SKULI MEÐ ÞJÁNINGU FÆÐAST OG DEYJA.
MENN OG DÝR OG ALLT, SEM HEITI HEFUR, ER ÞEIM
LÖGUM UNDIRORPIÐ. EN LÍKT OG MENN HAFA EINS
LENGI OG VITAÐ ER, REYNT AÐ LÆKNA SJÚKDÓMA OG
BÆGJA VOFU DAUÐANS FRÁ DYRUM SÍNUM, Á FÆÐING-
ARHJÁLP í EINHVERRI MYND SÉR LANGA SÖGU. HÉR
VERÐUR SAGT NOKKUÐ FRÁ FÆÐINGARTÖNGUM OG
ÖÐRUM SLÍKUM TÆKJUM, SEM NOTUÐ VORU FYRR Á
TÍMUM —, UNDANFARA NÚTÍMATÆKJA.
187
/