Tíminn Sunnudagsblað - 09.05.1965, Page 2

Guðmundur Þorsteinsson
frá Lundi:
SANDÝÁ FLÓTTA
Þetta var vorið 1940. Stríðið var
í algleymingi. Alltaf gerðust stórtíð-
indi: Ofbeldi, múgmorð og hvers
kyns illvirki. ísland hafði sloppið
furðanlega — en nú höfðu einnig
þar gerzt stórtíðindi Bretar höfðu
hernumið landið.
En sólin skein Samt, og grasið
greri í Garðsey eins og ekkert hefði
í skorizt, og sveitafóikið var önnum
kafið hvern . dag, þótt Bretar hefðu
fyrir níu dögum boðið sér heim á
íslandi. Við hefðum viljað fá að
vera í friði, en þó virtust flestir
sammála um, að enn verri gestir
hefðu getað setzt hér upp
Ég átti heima í Lundi í Lundar
reykjadal Var ég að stinga upp
x i töflugarð í ákefð skömmu eftir
h egi. þegar ég var allt í einu ávarp-
b'ð'i' ókunnri röddu. Þegar ég leit
upp úóð yfir mér maður, sérkenni-
leg'.i vegna búnaðar síns, því að
h ' n var með stóran troðinn bak-
pokr og marga pinkla þar að auki,
hangandi á honum og sér. Þetta var
svo snemma vors, að lystigöngumenn
voru lítt komnir á kreik
Hann nefndi þegar nafn sitt, sem
mig mir.nir, að væri Ágúst Lehmann.
og Dætti þegar við:
,,Ég er Þjóðverji á flótta undan
Bretum og þarf að biðja þig að ná
fv: ir mig í mann í Reykjavík í síma.“
Vlaðurinn talaði lýtalitla íslenzku,
te, undraðist ég hreinskilni hans
*-ins og nu stóð á.
Ég sagði honum sem var, $ð enn
væri á þriðja tíma, þar til næðist
í Reykjavík. Gekk ég síðan með hon-
um til bæjar og lét vita af komu
hans, því að honum var þörf hress-
ingar. Síðan settumst við og tókum
tal saman.
Þetta var garpslegui maður, gæti
hafa virzt hálfþrítugur. Byrði hans
var varla mikið undii 30 kílóum.
Hann leit út fyrir að vera ýmsu
vanur og láta ekki allt fyrir brjósti
brenna. Þó að hann væri ekki bein-
línis fríður sýnum, geislaði hann svo
af lífsþrótti, að hann hefði vel mátt
teljast skrauteintak af Hitlersæsku-
manni.
Við tókum tal saman. Hann var
opinskár og svaraði skjótt og skýrt
öllum spurningum: Kvaðst vera bú-
inn að vera þrjú missiri í þýzku
verzlunarfyrirtæki i Reykjavik og
hafa unnið þar með íslendingnum,
sem hann vildi nú ná til í síma.
Hann sagðist hafa verið staddur uppi
í Mosfellssveit með allt sitt farteski,
þegar Bretar gengu hér &■ land, hafa
þá snúið upp til óbyggða og eng-
an mann hitt að máli þessa níu daga,
sem síðan voru liðnir. fyrr en hann
kom þennan morgun að Reykjum í
Lundarreykjadal. Þar fékk hann
hressingu og fyrstu fréttir af atburð-
um síðustu daga. Munu Reykjamenn
hafa vísað honum á síma í Lundi.
Ég sagði honum, að samkvæmt út-
varpsfréttum hefðu Bretar byrjað á
að taka þýzka sendiráðið og síðan
alla Þjóðverja, sem þeir hefðu fund-
ið, og flutt þá úr landi. Myndu þeir
vafalaust athuga alla menn, sem
þeim þættu grunsamlegir. Því væri
mikið óráð fyrir hann að hringja
héðan til Reykjavíkur því að allar
stöðvar í Borgarfirði gætu heyrt sam-
talið, og væri það ekki hollt þeim,
sem vildi leynast. Hann kvaðst verða
að ná tali af þessum Reykvíkingi.
Ég gerði mér strax grein fyrir
kringumstæðunum: Hann leit alla
vega út fyrir að vera albúinn njósn-
ari. Var ólíklegt, að það væri tilvilj-
un ein, að hann var svona albúinn
langt upp í sveit, þegar Bretar her-
námu Reykjavík.
Ef hann aftur vildi vera um Kyrrt
og afskiptalaus, væri hann meinlaus
— og sjálfur í engri hættu, gagn-
stætt því, ef hann léki laustum hala.
íslenzk stjórnarvöld höfðu ekki til-
kynnt neinar tálmanir á því ferða-
frelsi, sem hér hafði lengi gilt, svo
að hann kom alþýðu hér ekkert við.
Ég sagði honum því, að vildi hann
vera í friði eins og hann gaf í skyn
þá skyldi hann hafa sig sem lengst
út í einhverja fámenna sveit, helzt
þar sem hvorki væri sími né útvarp,
og fá sér þar vinnu. Ef engum sög-
um færi af honum yrði hann lát-
inn þar í friði.
Ekki sagðist hann gera það. Stríð-
inu yrði lokið í haust (auðvitað með
sigri Þjóðverja), og þar til gæti
hann auðveldlega vafizt fyrir Bret-
um.
Þegar hann hafði fengið mat og
kaffi, fór hann með mér út að stinga
garðinn, í stað þess, sem hann hafði
tafið mig. Við unnum rösklega, en
töluðum engu minna. Úr hafði hann
ekkert, en í þess stað hafði hann
armbandsáttavita og þekkti svo vel
á hann, að hann greindi gerla tíu
mínútna mun og jafnvel minna, ef
sá til sólar. Gat hann því auðveldlega
minnt mig á, þegar klukkan var fjög-
ur.
Ég náði svo i manninn fyrir
hann í Reykjavík. í símtalinu 'fékk
hann staðfestar þær fréttir, sem ég
hafði sagt honum. Þótti honum horf-
urnar þá svo uggvænlegar, að hann
ákvað að leggja þegar af stað um
kvöldið. Ég reyndi árangurslaust að
telja honum hughvarf og endurtók
það heilræði, að hann skyldi heldur
felast í strjálbýlinu en rekast um
óbyggðir. Ég vissi, að það var allt
meinlaust, þó hann hefði sendistöð
og hvað annað, ef hann héldi kyrru
fyrir, og hann sjálfur öruggur.
Þetta vildi hann ekki heyra. Hann
kvaðst einskis láta ófreistað til þess
að komast heim, og nú færi hann
norður óbyggðir til Siglufjarðar, því
að þar ætti hann kunningja, sem fús-
ir væru að greiða fyrir sér. Ég sagði
honum, að vonlaust yrði að komast
þar í skip. Þar myndu jafnvel hafðar
strangari gætur á mannaferðum en
víða annars staðar. Þá kvaðst hann
halda þaðan um óbyggðir til ísafjarð-
ar, því að þar ætti hann líka menn
að. Ég taldi meiri líkur til, að komizt
yrði í skip við Vestfirði. „En ann-
ars væri hyggilegast fyrir hann að
hætta öllu brauki og hafa hægt um
sig, því að vel gæti stríðið orðið
langt.
Hann trúði statt og stöðugt á
skjótan sigur Þjóðverja og kvaðst
ráðinn í að halda þessa áætlun, sem
hann hafði lagt skýrt fyrir mig. En
í versta falli, þó að stríðið drægist
eitthvað, taldi hann engin tormerki
á að hafast við í. óbyggðum um
nokkurn tíma, og það eitt væri víst,
að Bretar skyldu aldrei hafa hendur
T I M I N N — SUNNUDAGSBLAÖ
Dálítil endurminning
frá válegum vordögum
386