Tíminn Sunnudagsblað - 09.05.1965, Blaðsíða 16

1 þar nýtt blað og fengu Þorstein
skáld Erlingsson frá Kaupmannahöfn
til þess að annast það. Þetta blað
var nefnt Bjarki og hóf göngu sína
haustið 1896. Valdimar Petersen
fylgdist með þeim málum á landi
hér, er hann lét sig varða, og-.ekki
hafði Bjarki komið út ýkjalengi, er
hann sendi Þorsteini Erlingssyni lof-
gerð mikla um Kínabitter sinn, ásamt
fjölda danskra vottorða, sem hann
bað hann að þýða á íslenzku, láta
prenta og fylgja blaði sínu tvívegis
gegn allmyndarlegri þóknun. Fáum
misserum áður en þetta gerðist hafði
prentsmiðja annars blaðs, sem kom
út á Seyðisfirði, Austra, orðið gjald-
þrota, og mátti það vera viðvörun og
vísbending um það, að seyðfirzku
blöðunum var valt völubeinið og
tryggara að hafna ekki tekjulindun
um. Þorsteinn Erlingsson brást samt
við á þann veg, vafalítið með vitund
kaupmannanna, sem áttu blaðið, að
hann stakk Kínagumi Valdimars
Petersens undir stól. Og hann lét
ekki við það sitja: Haustið 1897 hóf
hann hina grimmilegustu árás á
kynjalyfin, blés í herlúðra og stakk
upp á því við kaupmenn og ritstjóra
að gera samtök gegn ófögnuðinum
og meina honum landvist. Hann vissi
ofurvel, að með því var fjármunum
hafnað: „Við sjáum glóra í skilding-
1 inn og slæma samvizku gegnum dul
, urnar.“ En Þorsteinn kvaðst ekki
taka við þeim fjármunum. þótt aðrir
I kynnu að halda því áfram. Bjarki
„vill þó engan hlut eiga í þessari
tálveiði og eftiriætur það þeim blöð
I um, sem þvki>- slik< heiðarleaf os>
sæmilegt “
Þorsteinn sagOiot vei vita, að ekk
sýndist „árennilegt að ráðast á ófögn-
uðinn“ í landi, þar sem brami og
Kínabitter væri „að heita má á
hverju heimili." Ekki var þó örvænt
um, að fólk gæti vitkazt. og enn
hafði báglegar verið ástatt fyrr á
tímum: „Sú var tíðin, að galdra- og
kunnáttumenn voru sóttir til sjúkl
inga Og þegar einn og einn maður
var að malda í móinn móti ofurmagni
heimskunnar, þá sögðu spámennirn
ir eins og nú: Það er ekki til neins
að vera að þessu. Alþýðan trúir, að
þeir einir geti gefið sér bata og
heilsu og langa lífdaga Þá var
sú tíðin, að álfakaleikurinn á Breiða
bólstað og svarti bletturinn á botn
inum og slíkir aðrir voru órækustu
læknar sótta og rneina." Slíkar lækn
ingar voru þó úr tízku gengnar, og
svipað var að segja um fleiri fánýta
læknisdóma: „Það er ekki lengra síð
an en 1870 og þar um kring, að
margt roskið fólk og gamalt, eink-
um.kvenfólk, gat ekki lifað né hald-
ið heilsu, nema það léti opna sér æð
einu sinni, tvisvar og stundum þrisv
ar á ári.“ Nú var líka svo komið,
að einungis einn og einn maður
keypti krónessens og grassíu, þótt
áður væru fluttar „klyfjar af því út
um allt land.“ Og sjálfur kannaðist
Þorsteinn við, að hann hafði eitt
sinn trúað á hégiljurnar, og þess
vegna var ekki loku fyrir það skotið,
að aðrir hæfu sig yfir þær líka: „Ég . .
hef trúað á blóðtöku, brama, Lárus
hómópata og alls konar ófögnuð."
Með þetta allt í huga hóf Þor-
steinn árás sína á borg kynjalyfja-
bruggaranna. Hann sýndi fram á,
hvernig fólk léti féfletta sig, því að
glös þau, sem seld væru á hálfa aðra
krónu, kostuðu í rauninni ekki nema
sextán eða seytján aura með öllu,
sem í þeim var. Þeir, sem kunnugir
voru í Kaupmannahöfn, gátu líka
sannfært sig um það með öðrum
hætti, að ekki var allt með felldu
um verðið á elixírnum. Mansfeld
Biillner var orðinn milljónamæring-
ur, og árstekjur hans námu fast að
því tíu þúsund ærverðum, og Valdi-
mar Petersen „stórríkur gullkóngur,“'
sem lifði „í vellystingum praktuglega
af auði þeim, sem Kínasullið hefur
dregið í vasa hans úr buddu almenn-
ings.“ Þó að ekki væri nema hluti
af auði þeirra runninn frá íslending-
um, var það ómælt, er frá þeim
hafði dropið í pyngju þeirra — ofan
á allt annað fyrir það, sem skaðlegt
gat verið heilsu manna.
Þyngsta höggið greiddi Þorsteinn
bramanum, og raunar aflífaði hann
dr. Alexander Groyen og fleiri stór-
menni: „Það er áreiðanlega sannað,
að þessi Alex. Groyen er ekki og
hefur aldrei verið til og dr. Cohler
í Gotha ekki heldur." Á þessu hafði
lengi leikið grunur í Þýzkaiandi, unz
gerð var gangskör að því að! ká'nna
það:
„Heilbrigðisráðið i Karlsruhe á
Þýzkalandi tók srá fyrir hendur að
spyrjast fyrir úm þesSa. herramenn,
og árangurihn varð, áð lögreglu
stjórnirnár í Berlín og' Gotha, þar
sem þeir áttú að v'éýá, gerðu kunn
ugt, að þeir væru ekkí til og hefðu
aldrei verið til.“
Nú vitnaðist lok$, að skýrsia um
þetta hafði . vérið prentuð í þýzku
lyfjafræðiblá^Í Íygir mörgum árun:
og síðan í öðrú döhsku árið 1885.
Aldrei fyrr hafði íslenzkur rif
stjóri dirfzt áð gjalda gúllkóngunum
þvílík svör, ef. þeir buðu fram ærið
fé til kynnirfgaf heilsuveigum sínurá
Á næstsíðasta súmri nítjándu ald
ar bar það jtil tíðinda, að á alþingi
var flutt frumvarp um sérstakan toh
á kynjalyf. Samkvæmt þessu frum
varpi átti að greiða eina krónu í
aðflutningsgjald af hverju pelaglasi
bittera, essensa, líkjöra og elixíra.
Það var Þórður læknir Thorodd
sen, sem hleypti málinu af stokkun
um, og var von hans, að þetta nægði
til þess að gera elixírana útlæga. Nú
var líka svo komið, að mörgum gætn
um þingbónda og embættismanni
hraus orðið hugur við því, hversu
miklu fé landsmenn eyddu í kynja
lyfjakaup, án þess að landinu kæmi
það að nokkru leyti að gagni. Árið
1897 hafði innflutningur þeirrar
vöru, sem á vöruskrám taldist til
lyfja, aukizt úr þrjátíu og einu þús-
undi króna í fimmtíu þúsund, og hef-
ur Kínabitterinn eflaust vegið þar
drjúgt.
Ekki voru þingmenn þó á einu
máli um það, hversu hart skyldi veg
ið að kynjalyfjunum. í neðri deild
urðu þingmenn Rangæinga, Sighvat-
ur Árnason í Eyvindarholti og Þórð-
ur Guðmundsson á Hala, til þess að
bera blak af þeim, einkum Kínabitt
ernum:
„Ég er að visu ekki mjög trúað-
ur á kynjalyf," sagði Sighvatur, „en
óneitanlegt er það þó, að mörgum
hefur fundizt þau verða sér að góðu,
og hafa þess vegna trú á þeim, og
er því sízt að neita, að svo kunni
að hafa verið. í annan stað er það
mín meining, að ég vil á engan hátt
vera með í því að búa til þvingunar-
lög, og úr því á annað borð er ver-
ið að búa til tollalög, þá vil ég. „að
þau séu þannig úr garði gerð, að
þau útvegi landsjóði einhverjar tekj
ur. Eg hef því leyft mér að koma
fram breytingartillögu, sem fer fram
á, að tollurinn sé færður niður. í
fimmtíu aura, bæði til þess að þeim,
sem trú hafa á kynjalyfjum, verði
fært að kaupa þau, og iíka til þess,
að von sé um, að landsjóður geti
þó auðgazt dálítið við lollinn af
þeim.“
Þórður var öllu einbeittari í and-
stöðunni:
„í öðru iagi álit eg, sð það sé
ein tegund kynjalyfja, sem ætti að
vera undanþegin tolli þessum. Það
er Kína-lífs-elixír. Ég álít, að það
sé ekki rétt að gera tnönnum svo
fjarska erfitt fyrir með að eignast
hann, því að ég get. fært dæmi til
þess, að hann hefur læknað fólk eða
það hefur haft trú á því, að hann
hafi iæknað það. Og úg veit, að alló-
patar hafa í mörgum tilfellum ráð-
lagt þetta lyf. Að vísu skal ég ekki
dæma um, hvort þetta lyf er heilsu-
samlegt eða ekki, en margir hafa
trú á því, og það er nóg. Ég tók
það fram, þegar skottulæknafrum-
varpið sáluga var hér fvrir deildinni
1897, að það kæmi fyrir r-itt, hvort
menn læknuðust 8f meoaii eða fyrir
trú sína, og hið sama segi ég enn.
Vér vitum það líka, að mixtúrur.
plástrar, pillur og önnur kynjalyf
hinna heiðruðu Iækna hafa ekki öll
mikil áhrif á heilsuna, og dettur þó
víst engum í hug að fara að tolla
þau eða banna.“
Þórði Thoroddsen hitnaði nokkuð
400
T f M I N N - SUNNUDAGSBLAÐ