Tíminn Sunnudagsblað - 23.05.1965, Blaðsíða 20

aí mönnum en í gamla daga, meðan
aðeins fáír útvaldir gátu stundað
nám, en fjöldinn var fákunnandi á
flestum sviðum. Þá notuðu mennta-
mennirnir sér forréttindi sín og
sýndu dramb í viðskiptum sínum við
almenning. Að vísu telja
ýmsir, að ekki megi að
fullu þurrka út mun á stétt-
unum, en greinileg er, að stöðugt
stefnir í þá átt að gera hlut manna
sem svipaðastan á flestum sviðum.
Skólaheimsóknum er lokið og hald-
ið heim til Askov.
XVI. Askov.
Enginn lýðskóli í Danmörku mun
kunnari íslendingum en sá, sem er
í smábænum Askov á Jótlandi. Þar
hafa margir stundað nám, langan eða
skamman tíma, ekki sízt kennarar.
Mætti nefna marga slíka, sem síðar
hafa reynzt merkir skóla- og menn-
ingarfrömuðir, eftir að heim var kom-
ið, e'n verður ekki gert hér. Þarf
ekki annað en að glugga í hið merka
mannfræðirit, kennaratalið, til þess
að komast að raun um það.
í undanfarandi köflum hefur ver-
ið minnzt á nokkra danska lýðskóla.
Væri ómaklegt, ef ekki væri að neinu
getið þess skóla, sem almennt er
álitinn háskóli lýðskólanna. en það
er einmitt skólinn í Askov.
Lýðskólahreyfingin danska á i
upphafi tilveru sína að þakka prest-
inum. sálmaskáldinu og rithöfundin-
um N. F. S. Grundtvig (1787—1872).
Hann vildi skapa skóla fyrir lífið.
Honum hafði sjálfum leiðzt náms-
staglið í latínuskólanum og háskól-
anum. Krafa hans var sú, að líf og
lærdómur ætti að fylgjast að, en í
þessum skólum fannst honum ung-
lingarnir meðhöndlaðir þannig, að
þeir yrðu að lærðum öldungum. Nei,
fyrst er það lífið, lærdómurinn á
eftir. Á þessum grunni eru allir lýð-
skólar reisfir. Hugsjónin var frá
Grundtvig, framkvæmdin frá mörg-
um góðum mönnum, allt til þessa
dags.
Grundtvig hafði ætlað sér að koma
upp fyrsta lýðskóla sínum í Sórey á
Sjálandi árið 1847, þegar vísinda-
skólinn þar var lagður niður, en úr
því varð ekki, þrátt fyrir loforð
Kristjáns konungs VIII. Hann and-
aðist árið eftir (1848). Þá varð Mad-
vig menntamálaráðherra. Hann kom
í veg fyrir, að þessi draumur rættist.
En sem betur fór, komu fleiri bar-
áttumenn lýðskólamálsins til sögunn-
ar. Árið 1844; hafði fyrsti lýðskólinn
tekið til starfa í Rödding, en 1851
kom Christen Kold (1816—1870) á
fót skóla í Ryslinge á Fjóni.
Á sjötugsafmæli Grundtvigs, hinn
8. september 1843, færðu norskir og
danskir vinir Christens Kolds honum
peningjagjöf, sem var notuð til þess
að koma á fót lýðskóla í Kaupmanna-
höfn og nefndur Merlelyst, eftir ann-
arri konu Grundtvigs. Þetta var hinn
eiginlegi lýðskóli Grundtvigs. Hin
upprunalega hugsjón hans um lýð-
skóla varð að vísu aldrei að veru-
leika, en neistann kveikti hann. Það
var Chrlsten Kold, sem kom hugsjón-
inni í framkvæmd. Og hann var son-
ur skósmiðs eins og H. C. Andersen.
Eins og fyrr er að vikið, var fyrsti
lýðskóli í anda Grundtvigs í Rödding
og hóf starf 1844. Hér var skólinn
síðan til 1864, en þá náðu Þjóðverj-
ar landi því undir sig, sem skólinn
stóð á. Voru þar með örlög hans ráð-
in. En andann tókst ekki að kæfa.
Árið 1865 var skólinn endurreist-
ur í Askov, sem þá var rétt norðan
landamæranna, en þau fylgdu Kónga-
ánni. Er ég þá kóminn aftur að þeim
stað, sem fyrr var frá horfið, til þess
að rekja í stuttu máli sögu lýðskól-
anna. Það eru því hundrað ár liðin
á þessu ári síðan skólinn í Askov
tók til starfa. Verða mikil hátíða-
höld að því tilefni á staðnum 16—
18. október í haust, og er varla að
efa, að þá verði þar margt gamalla
nemenda. Fyrsti skólastjórinn hét
Ludwig Schröder, hinn merkasti mað
ur. Frá 1928 til 1953 var J. Th. Arn-
fred skólastjóri. Hann kennir enn
við skóiann, háaidraður, fæddur 1282.
Núverandi skólastjóri er Knud Han-
sen prestur, kominn á efri ár.
Það er vafalaust óþarft að skrifa
langt mál um, hvernig námi er hag-
að í skóla sem í Askov, enda hef
ég á öðrum stað gert það (sjá Þjóð-
ólf, 7. nóvember 1964). Vísast til
þess þeim, er þar um vilja fræðast.
En ef gera ætti samanburð á íslenzk-
um gagnfræðaskólum til dæmis og
þessum skóla, yrðu munurinn ærið
mikill. Hér er námið ekki miðað við
próf, því að þau eru engin, en and-
iegur sjóndeildarhringur víkkaður, ef
svo mætti segja. Jafnt háskólaborgar-
inn, sem tekið hefur sín próf með
ágætum, og bóndasonurinn, sem í
fyrsta sinn hleypir heimdraganum,
geta sótt fræðslu og menntun hing-
að (ekki má rugla fræðslu og mennt-
un saman). Fyrir utan almenna fyr-
ir lestra, sem fjalla um hin ólíkustu
efni, sækja nemendur tíma í sérgrein-
um, sem venja er að kenna í próf-
skólum. Þar er aðeins sá munurinn,
að lært er námsins vegna, en ekki
vegna prófanna. Lýðskólarnir hafa
sætt mikli aðkasti drembilátra há-
skólamanna, en skólarnir hafa dafn-
að fyrir það. Nú vantar okkur skóla
hér á landi á borð við Askov, ekki
til að keppa við aðra skóla, heldur
til að fylla upp í eyðu í skólakerfi
okkar. Rætt er um Skálholt í þessu
sambandi. Söfnun er í fullum gangi
á Norðurlöndum til styrktar stofn-
un íslenzks lýðháskóla. Ættum við
að koma þar til móts. Þessi skóli
ætti að geta verið í kristilegum anda,
og ætti að vera það, þvi að kristin
lífshugsjón er ein megin burðarás
452
T í M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ