Tíminn Sunnudagsblað - 30.01.1966, Blaðsíða 2

DAGLEGT LIF
SKÓGAR-LAPPA
Lappland er eitt þeirra landa, sem
hefur orðið mikið aðdráttar-
afl. Þeim ferðamönnum, sem leggja
leið sína þangað, fjölgar sífellt og
það, sem þá fýsir að sjá, er fyrst
og fremst Lapparnir sjálfir, og lifn-
aðarhættir þeirra. Margir láta sér
nægja að koma í hina stærri bæi,
sem eru miðstöðvar Lappahéraðanna,
Kautókeinó og Kírúna. En nokkrir
vilja bera meira úr býtum, þótt það
kosti þá fyrirhöfn, og halda út á
auðnirnar, þar sem háttum Lappa
svipar meira til þess, sem forðum
var, áður en samskipti við grann-
þjóðirnar rugluðu þá í riminu.
Langt inni í hinum miklu skógum
norðaustur af Kírúna er lítill og tals
vert einangraður flokkur Lappa. Svo
langt eru þeir þó komnir frá upp-
runalegum venjum sínum, að þeir
eiga sér lítil timburhús. í þessum
timburhúsum hafast þeir nær ein-
vörðungu við á sumrin. Byggðin er
við lítið fjall, sem heitir Túolpúkka
og þaðan eru fjórtán kílómetrar í
næsta byggðarlag.
Það eru svonefndir Skógar-Lappar,
sem eiga heima í Túolpúkka, og
þeim heyrir til geysivíðlent svæði
— bithagi hreindýra þeirra. Á
vetrum hafast þeir við í nágrenni
við smábæi eða þorp, sem eru við
útjaðar beitilands þeirra.
Lapparnir í Túolpúkka eiga rösk-
lega tvö þúsund hreindýr, og skipt-
ast á um að gæta þeirra — tveir
eða þrir menn í senn. Þegar kemur
fram á mitt sumar eru hreindýrin
rekin heim undir byggðina hvert
kvöld, þar sem kýrnar eru mjólkað-
ar í stórri rétt. Það þykir tilkomu-
mikil sjón að sjá þessa miklu hjörð
renna út úr skóginum undan hó-
andi smölunum og geltandi hundum.
Mógrár straumurinn bylgjast áfram,
og það glymur í grundinni undan
klaufum hjarðarinnar.
Þegar hjörðin er komin heim, er
þess beðið um hríð, að hún kyrrist.
Síðan taka karlmennirnir til að
fanga hreinkýr sínar með slöngvi-
vað, og þegar það hefur tekizt, mjólk
ar kvenfólk þær. Úr hver.i kú fæst
í mesta lagi einn bolli mjólkur. En
það er ekki nein þynnka, því að
fitumagnið er 17-22%. Úr mjólk-
inni eru svo gerðir ostar, sem
verða grjótharðir við geymslu, en
eru eigi að síður mesta lostæti og
í háu verði. Sneiðar af nýjum osti
láta Lappar í kaffi sitt í stað rjóma,
enda renna þær sundur við hitann.
Fæða þessara Lappa er að lang-
mestu leyti afurðir hreindýranna.
Kaffi og mjöl kaupa þeir samt, enda
drekka þeir kaffi tíu til tuttugu sinn
um á dag, og eta með því heima-
bakaðar brauðkökur með kjötsneið
um ofan á.
í skógunum vaxa moltubei — stór
gul ber, sem líkjast hindberjum,
mjög auðug að fjörefnum. Þeim
safna Lappar, þegar líður á sumar,
og neyta þeirra með hreindýra-
mjólk. Það þykir góður matur.
Fólk það, sem ekki er bundið við
gæzlu hreindýranna, fer að jafnaði
seint á fætur á morgnana, enda ligg-
ur ekkert á. En það er líka oft við
veiðiskap og margs konar vinnu
langt fram á nótt á meðan nætur
eru bjartar. En iðulega er setið drjúg
ar stundir við kaffidrykkju og skraf
að og spaugað.
Lappar eru gestrisnir menn og
taka vel mönnum, sem til þeirra
koma, ef allrar háttvísi er gætt.
En hyggilegra er þeim, sem heim-
sækir eina fjölskyldu, að ganga á
röðina, því að ella móðgast þeir, sem
óvirtir hafa verið með því að ganga
fram hjá þeim.
Húsakynnin eru þröng og elda-
vélarnar að jafnaði glóðheitar, þvi
að nógur er eldiviður og oft þarf að
skerpa á katlinum. Verður því ærið
heitt í eldhúsinu, þegar maður situr
mann á bekkjunum, og þó að gluggi
sé hafður opinn, verður að vera fyrir
honum þétt flugnanet, svo að mý-
flugurnar komist ekki inn, svo að
loftræsting er ekki sem bezt. Þegar
menn hafa einu sinni komizt í kunn-
ingskap við Lappana, gerast þeir
skrafhreifnir, ekki sízt yfir kaffi-
bollum í eldhúsinu. Kemur þá oft
fyrir, að gamla fólkið tekur að segja
frá undarlegum atvikum, sem fyrir
það kom í æsku. En þá hnussar í
unga fólkinu, sem ef til vill trúir
ekki þessum furðusögum eða
vill að minnsta kosti vill ekki láta
gestina halda, að það trúi þeim,
því að það grunar, að þetta sé kallað
hjátrú og hindurvitni.
Ófáir gamlir Lappar hafa séð blá-
græna gufu stíga upp af skóginum og
það er gömul hjátrú, að slíkt sé
merki þess, að þar sé fjársjóður fólg
NíræS Lappakona —
hún þjáðist af tannpínu í æsku, og þá
vandist hún á að reykja pípu.
inn í jörðu. Það minnir á haugaeld-
ana, sem forfeðrum ðkkar voru- ekki
ókunnir. Dæmi eru um það, að
ungir Lappar hafa séð þessa sér
kennilegu gufu, er þeir gættu hreina
í skóginum eða voru þar á ferð, og
í Norður-Finnlandi hefur þessu fyrir
bæri margsinnis verið veitt athygli.
Þegar menn á þessum slóðum, tala
um fjársjóði í jörðu, hafa menn eink
um í huga verðmæti, sem grafin voru
í koparkötlum eða einhverju slíku,
þegar Svíar og Rússar áttu þar í
ófriði, eða peninga, sem talið er,
að ríkir Lappar hafi trúað skógunum
fyrir, þar eð langt var fyrir þá í
banka, auk þess, sem þeir höfðu
löngum takmarkað traust á þess
konar stofnunum. Féllu þeir skyndi-
lega frá, vannst þeim oft ekki tími
til þess að vísa á felustaðinn, og
kannski hafa þeir ekki alltaf kært
sig um það. Við þurfum ekki heldur
langt að fara til þess að finna dæmi
slíks, því að svipað henti tortryggna
og þjófhrædda peningamenn á ís-
landi, jafnvel langt fram á nítjándu
öld.
Gamlir Lappar kunna líkar margar
sögur um ýmis undarleg náttúru-
fyrirbrigði, sýnir og hugsanaflutn-
ing, dularfulla og magnþrungna staði
í skóginum og margt annað, sem loð-
ir við þá þjóðflokka, er kallast mega
náttúrubörn.
Lapparnir hafa gaman af vöru-
skiptum og verzlunarprangi ýmis-
konar, og er ekki ósennilegt, að ein-
hver kunni að vilja kaupa armbands-
úr ferðamannsins. Gjaldmiðill er þá
venjulega hreindýr, og hann er góð-
ur og gildur, ef um Svía er að ræða,
Framhald á 94. síðu.
74
T í M 1 N N — SUNNUDAGSBLAÐ