Tíminn Sunnudagsblað - 30.10.1966, Blaðsíða 14

hanna yfir áttrætt. Til hinztu stund-
ar var ást þeirra og umhyggja hvors
fyrir öðru svo sem bjartast er yfir
tilhugalífi æskufólks.
III.
Mest voru kynni mín af Kristjáni
Jóhannessyni frá Laxamýri og mun
nú frá honum sagt.
Kristján Jóhannesson fæddist að
Breiðumýri í Reykjadal 10. september
1827. Margir öldvegishöldar þing-
eyskrar menningar voru honum næst
um jafnaldra, fæddir skömmu fyrir
1830, og má þar á meðal nefna Jón
á Gautlöndum og Einar í Nesi, • en
allir urðu þeir honum miklu skamm-
lífari. Ellefu ára gamall fluttist hann
með foreldrum sínum að fcaxamýri og
dvaldist þar með þeim um tuttugu
ár. Hann kvæntíst heima í föður-
, garði Þuríði Bjarnadóttur, en hún
i var af þeim ættlegg, sem haldið hafði
■ Laxamýri á undan Jóhannesi. Þau
l hjón áttu saman nokkur börn, en
i aðeins tvö komust til fullorðins-
ára, Hans, bóndi að Hóli i Kinn, og
Anna, sem giftist séra Stefáni Jóns-
syni á Þóroddsstað.
Kristján dvaldist á Laxamýri fyrstu
árin eftir kvónfang sitt, og þar voru
börn hans, sem lifðu, bæði fædd. Ár-
in 1859—1861 bjó hann á eignarjörð
föður síns, Fellsseli í Kinn. Jóhann
es gamli á Laxamýri missti Sigur-
iaugu, konu sína, árið 1858, en
kvæntist aftur Hildi Eiríksdóttur, aldr
aðri ekkju, sem átti uppkomin börn.
Þau fluttust að Fellsseli, en Jóhannes
fékk sonum sínum jörðina Laxamýri.
Ekki var það sambýli langt. Kristján
fluttist að Núpum í Aðaldal og var
þar bóndi og ferjumaður frá 1865—
1874. Honum búnaðist aldrei vel.
Hann var drykkfelldur og mikill
nautnamaður á flestan hátt, stórlátur
maður og ekki aðsjáll.
Séra Stefán Jónsson frá Mælifelli
kvæntist Önnu, dóttur Kristjáns, ár-
ið 1877, og hófu þau búskap að
Þóroddsstað. Kristján var ráðsmað-
ur hjá þeim, en séra Stefán varð úti
veturinn 1888. Allur var sá búskapur
örðugur, enda var séra Stefán enginn
Ibúmaður. Bú hans varð þrotabú.
Maddaman á Þóroddsstað var nú al-
gerlega eignalaus. Hún hóf búskap
með Kristjáni föður sínum, að Garðs-
horni og bjó við mikla fátækt , í
þrjú ár. Þá var geta þeirra til búskap-
ar að þrotum komin. Maddama Anna
fór með drengi sína í húsmennsku
í Yztafell og var þar með þá fram
yfir aldamót. Kristján var fyrst í
húsmennsku í Garðshorni, síðan á
Hóli hjá Hansi, syni sínum, en þeir
áttu aldrei skap saman. Vorið 1902
kom Kristján í húsmennsku í Yzta-
fell og var þar sjö ár.
Kristján bar nafn afa sinna beggja.
Hann hafði mesla líkamsburði þeirra
bræðra, og var þeirra fríðastur og
mest glæsimenni. Hann var uppalinn
á mesta stórbýli héraðsins, sonur
þeirra hjóna, sem auðugust voru og
nutu mestrar virðingar. En það er
annað gæfa en gervileiki. Haún var
óhamingjusamur í hjónabandi. Stúlk
an, sem hann unni, brást honum, að
hans eigin sögn, og hann hvarf til
Þuríðar vinnukonu í fásinninu og
átti með henni fyrsta barnið fyrir
hjónaband þeirrá. Eftir Þuríði er
haft:
„Einu sinni ætlaði ég mér engan
Laxamýrarbræðra."
Hjónaband þeirra var ástlaust. Þau
misstu börn, sem Kristján minntist
jafnan með trega á gamals aldri.
Anna Kristjánsdóttir var mjög
fríð kona og hugljúf. Hún giftist séra
Stefáni Jónssyni, stórættuðu glæsi-
menni, ástsælum dáðadreng. Hún varð
prestmaddama, sem þá var mesta
virðingarstaða í sveitinni. En maður
hennar kunni ekki að búa, og ekki
að lifa við erfitt bústrit harðinda-
ára. Hann verður loks úti, deyr frá
ungri konu og þremur drengjum í
bernsku. Fátæktin er fylgikona Kristj
táns, þessa stólrláta öifðingjasonar,
alla ævi. Sjötíu og fimm ára að aldri
kom hann á heimili foreldra minna,
hár og þrekinn, mikilúðlegur og stór-
látur, hversdagslega fáorður og fá-
skiptinn. En hann átti sér of óbrigð-
ulan vin, sem ef til vill var þó hans
mesti bölvaldur. f fylgd með Bakkusi
skapaði hann sér hlátraheim ævin-
týranna.
IV,
Timburhúsið í Yztafelli var tíu ára
gamalt, er Kristján kom þangað 1907.
Á Ioftinu voru tvö svefnherbergi móti
suðri, piltaloft að austan og stúlkna-
herbergi að vestan. Við austurhlið
á piltaiofti voru tvö rúm, og sváfu
vinnumenn, sem jafnan voru tveir,
ætíð í syðra rúminu, en Kristján í
hinu nyrðra og hafði höfðalagið við
norðurgafl. Þar sat hann daglega á
rúmi sínu við lítið grænmálað borð
með læstri skúffu. Hann var 82 ára,
er hann fór, og samur, að því er virt-
ist, öll árin, nokkuð stirður í gangi,
og skrefstuttur, en óboginn, herða-
breiður og þykkur undir hönd.
Engin störf hafði Kristján fyrir
búið, nema hann sá um aðgerðir á
reipum og reiðingum.
Góða stör varð að.fá í reiðingana.
Þeir voru melja úr tunnusekk næst
hestinum. Kristján stangaði með segl
garni störina fasta í reiðingana með
reiðingsnál, sem var um tíu senti-
metra löng með breiðri fjöður.
Klakkatorfur voru úr hálftunnupoka,
og pokinn og störin stungin á sama
hátt. Seglgarnsbönd, voru á milli
klakkatorfanna og opið upp úr undir
klyfberaboga. Þessir reiðingar voru
látnir liggja undir fargi áður en þeir
voru notaðir og helzt ekki lagðir á
nema vel fergðir. Klyfberar voru þrí-
gyrtir. Heimaofinn gjarðarborði var
undir kviðinn, en ólar úr klyfbera
beggja vegna festar við gjarðirnar
með litlum hornhögldum eða járn-
hringjum. Þessar ólar urðu jafnan
að vera mjóar, og nefndust gagntök
og móttök. Reipin voru þrenns kon-
ar: Hrosshársreipi, kaðalreipi og ólar
reipi. Ólarreipin voru jafnan lýsisbor
in, svo vel að þau hvorki drykkju
í sig vatn eða hörðnuðu í þurrki.
Kristján hafði stamp með lýsisgrút,
og þar grútaði hann reipin. Stundum
vildu reipi slitna, og settu bindings-
menn á þau rembihnút. Slíku reidd-
ist Kristján, en leysti þá með tönn-
unum. Við strákar undruðumst kraft
hans að leysa hnútana, en Kristján
sagði:
„Það er af sem áður var, það var
enginn sá helvitis rembihnútur, að
ég gæti ekki leyst hann með kjajft-
inum.“
Tennur hans voru enn heilar og
sterkar.
Þessi verk við reipin og reiðing-
ana voru hið eina, sem Kristján vann
fyrir búið. Ég hef lýst því að gamni
mjnu, því að það snertir búgreinir
og verknað, sem unga fólkið þekkir
varia lengur.
Kristján átti engar skepnur nema
eina gráa hryssu, sæmilega viljuga
og mjög þýða, mesta stólpagrip. Hún
hafði einn slæman ókost: Hún hafði
það til að vera rammstöð, þegar
Kristján var á ferð og ætlaði að fara
fram hjá bæjum, þar sem hann var
vanur að hafa viðkomu. Hryssuna
nefndi hann Kempu.
•: Kristján heyjaði sjálfur handa
Kempu sinni. Túnið i Yztafelli
var þá enn ógirt að sunnan, en varið
af kostgæfni dag og nótt á vorin og
sumrin. Þá vörðust með því vallend-
isblettir og mýrarsund. Þessir blettir
voru snöggir en heygóðir, og varla
nema baggi eða hestur í stað. Þetta
voru kallaðar vallarsköfur, og fékk
Kristján þær til heyskapar. Hann sló
og rakaði, þurrkaði og setti í sátur.
Þegar bindingsdagar voru á búinu,
var sátum Kristjáns kippt heim að
kveldi. Átti hann sérstakt heystæði
fyrír sunnan og ofan bæinn. í það
var verið að safna allt sumarið, og
að hausti var honum hjálpað að
tyrfa og hlaða vel að því. Hann átti
tréhurð og gerði sér dyr á heyið.
Kempa var jafnan tekin á hús með
fyrstu hrossunum og höfð í sérstöku
króarhorni. Kristján tók jafnan sjálf
ur til heyið handa hrossi sínu, morg-
ungjöf og kvöldgjöf, í tvo pokaskjatta
og mokaði snjó frá heydyrum með
sérstakri tréreku, sem hann átti. Hjín
var með mjög stóru blaði og jám-
brydd, og enga reku hef eg séð
slíka. Jafnan átti Kristján nóg hey
handa hrossi sínu og fyrir kom það,
að hann miðlaði nokkrum böggum á
vorin.
Verk Kristjáns voru lítil önnur
en nú var nefnt. Varla tók hann í
926
T I M I N N — SUNNUDAGSIÍLAÐ