Tíminn Sunnudagsblað - 20.08.1967, Blaðsíða 21

SÝSLUMAÐURINN
Krossavik í Vopnafirði er tví-
mælalaust eitt hið glæsilegasta
höfuðból á Austurlandi og hæst
að hundraðatali, fimmtíu hundruð
að fornu mati.
Á söguöld bjuggu þar Geitir
Lýtingsson og Þorkell, sonur hans,
og voru goðorðsmenn og héraðs-
höfðingjar og frægir menn í sög-
um. Eftir það finnst ekki, að þar
hafi setið forráðamenn eða höfð-
ingjar að staðaldri, svo að öldum
skiptir, og hefur lega jarðarinnar
út með Vopnafirði að austanverðu
Oig sjálfsagt átt sinn þátt í því.
Staðurinn var ekki í miðju héraðí.
Þegar tímar liðu, varð Hof því af
eðlilegum ástæðum miðstöð byggð
arinnar og höfuðból, enda er það
einnig hið prýðilegasta höfðingja-
setur, landnámsjörð, vel í sveit
sett og valdsmannasetur frá fyrstu
tíð og lengi fram eftir öldum og
síðan prestsetur.
Á söguöld sátu þeir á Hofi,
Brodd-Helgi Þorgilsson og Víga-
Bjarni, sonur hans, niðjar Þor-
steins hvíta landnámsmanns, er
komst að Hofslöndum snemma á
landnámsöld, svo sem segir í sögu
hans. Þeir feðgar áttu í deilum við
Krossvíkinga á söguöld og veitti
heldur betur í þeim viðskiptum.
Þeir urðu kynsælli og voru nefndir
Hofsverjar.
Kringum aldamótin 1800 var
Guðmundur Pétursson sýslumað-
ur í Norður-Múlasýslu og bjó í
Krossavík. Hann var röggsamlegt
yfirvald og talinn stórauðugur, þó
að auðlegð sú, sem lengi hafði
haldizt í ýmsum höfðingjaættum
á íslandi, væri tekin mjög að
þverra. Jón sýslumaður Espólin
getur Guðmundar sýslumanns í
ævisögu sinni og fer um hann lof-
samlegum orðum. Þegar Jón kom
á stúdentsárum sínum til landsins
frá Kaupmannahöfn á Vopnafjarð-
arskipi í illviðratíð, klæðalítill og
peningalaus og orðinn stranda-
glópur, tók Guðmundur hann
heim til sín í Krossavík og lét
hann dveljast þar, á meðan hann
var að jafna sig eftir ferðavolkið.
Lét hann síðan í té peninga og
lánaði honum heim til heimferðar
í Eyjafjörð. Jón Espólín minnist
Guðmundar einnig í árbókum sin-
í KROSSAVSK
um, þar sem hann getur helztu
embættismanna og sýslumanna, er
þá voru á íslandi. Hælir hann
Guðmundi öðrum fremur sakir
glæsimennsku, lofsamlegrar em-
bættisfærslu og áreiðanleika í hvJ-
vetna.
En við allt annan tón kvað við
hjá Vopnfirðingum, þegar talið
barst .að Guðmundi sýslumanni,
hvernig sem öðrum sýslubúum
kann að hafa legið orð til hans.
Þeir köstuðu að honum mörgiun
hnútum, og finnst þess þó getið,
að hann fékk úr öðrum sveitum
framtakssama og verkhaga bændur
þeim til fyrirmyndar, svo að þeir
mættu læra verklagni, háttprýði
og betra búskaparlag. Ber það
vitni um, að hann hefur viljað
þeim vel og haft hug á að efla
framtak, menningu og siðprýði í
sveitinni. En sennilega hefur hann
verið allharður í innheimtu, en fá-
tækt á hinn bóginn. Er og þess
að gæta, að hann varð að greiða
sýslugjöldin úr sínum vasa, ef þau
lukust ekki af almenningi. Ef til
vill hefur fólk líka gert sér of
háar hugmyndir um auð hans,
sem ef til vill hefur verið tals-
verður um skeið, enda sagt, að
hann hafi átt hlut í skozkum
verzlunarfélögum. En verzlun var
á þeim tíma ótrygg, því
að oft fórust skip eitt af öðru í
siglingum eða þau sleit upp og
rak á land í ofviðrum, þar sem
þau lágu í höfnum. •, -
Flestar sagnir þær um Guð-
mund sýslumann. sém lifðu á vör-
um fólks í Vopnafirði um síðustu
aldamót höfðu á sér þjóðsagnablæ.
Þær voru næsta óá.réiðanlegar, all-
ar Guðmundi til finjóðs og niðr-
andi í hans garð’ og sumar næsta
óbilgjarnar. Sigurður hét maður,
en ekki heyrði ég'’géti^ð um föður-
nafn hans,~og engin deili veit ég
á honum nema náfrii'ð. (Þetta hlýt-
ur að hafa vérið Sipurður flótti
frá Keflavík í Hégraþesi, er flæmd
ist austur á land; var um skeið
i Krossavík, strauk þaðan að sögn
frá konu og börnum, og var hand-
tekinn á Langanesi). Þessi maður
hafði ratað i einhvers konar mis-
ferli. (Hann hljópst á brott úr
Skagafirði að eyddu því fé, er
ýmsir bændur höfðu fengið hon-
um til fjárkaupa). Ilafði Guðmund-
ur sýslumaður dæmt hann til
hegningar og hélt hann sem fanga
heima þar í Krossavík eða í ein-
hvers konar ánauð. Sigurður þessi
var hagmæltur og hefndi sín á
sýslumanni með því að yrkja ó-
fagurt um Krossavíkurheimilið.
Fer sumt af þeim kveðskap hér
á eftir.
Svo virðist sem þessi vísa hafi
verið kveðin í Vopnafjarðarkaup-
stað eða á firðinum þar fram-
undan:
Austur þarna undir sól
eru að gjóta tíkur.
Sést þar heim á bölvað ból,
bæinn Krossavíkur.
Þessari vísu breytti Sigurður
þannig:
Austur þarna undir sól
einn er staður ríkur
Sést þar heim á blessað ból,
bæinn Krossavíkur.
Næsta vísa ber það einnig með
sér, að höfundurinn hefur ekki
verið alls kostar ánægður í vist-
inni hjá Guðmundi sýslumanni: 1
i
Krossavík er bölvað bæli,
byggðinni ég aldrei hæli,
argur staður ófrelsis,
utan hjónin gera greiða, ,
görpum þeim, sem um það beiða
— fellur bagan fríhendis.
Þessari vísu breytti Sigurður ,
einnig, og hljóðaði hún þá svo:
Krossavík er staður starfa,
stórbýli hjá fleti karfa,
veglegt setur valdamanns.
Þrjátiu hundruð þá var prísinn,
þegar greiddist mundarrísinn,
glampaði loginn gedduranns.
Sigurður Metúsalem Sigur-
björnsson frá Þorbrandsstöðum í
Vopnafirði, sem fluttist vestur um
haf og nefndi sig þar Askdal, mun
hafa kannazt við þessar sagnir.
Kallar hann Sigurð þenn- )
an Sigurð skálda og telur í
hann hafa sloppið úr ánauð i
Guðmundar sýslumanns fyrir til- 1
stuðlan Jóns bónda á Refstað. Seg-
ir svo i bréifi frá honum, er birt-
jst í Heimskringlu 16. febrúar j
1905:
T f M 1 N N — SUNNUDAGSBLAÐ
717