Tíminn Sunnudagsblað - 01.10.1967, Blaðsíða 7

kunnar en frásögn Björns á
Skarðsá. Hins vegar eru miklar
lieimildir um örlög brúðlhjónanna
allra og um niðja þeirra marga.
Hér verður þetta þó ekki rakið
nema að litlu einu.
Af skiptabréfinu frá 1463 má
gera ráð fyrir, að Ingibjörg, sem
þar er fyrst talin, hafi verið elzt
systranna. Hún bar nafn föðurmóð-
ur sinnar, Ingibjargar Pálsdóttur
frá Eiðum. Ef til vill hefur hún
líka fengið það gjaforð, er álitleg-
ast þótti, er hún giftist Páli, syiii
hins ágæta manns, Brands Jóns-
sonar lögmanns á Hofi á Höfða-
strönd. Þó hefur það eflaust þótt
nokkur ljóður á, að Páll átti son
óskilgetinn, er Grímur hét. En
Páll var mjög vel efnum búinn,
þó að hann hefði eigi slíkt stórfé
úr föðurgarði og þeir, er ríkastir
voru. En hann þótti ágætlega
menntaður og hinn þakkasælasti
maður. Ingibjörg flutti fyrst til
hans að Hofi. En síðar fluttu þau
hjónin að Möðruvöllum, er hústrú
Margrét gerðist aldurhnigin. Páll
var þá um hríð auðugastur höfð-
ingsmaður í Eyjafirði. Þau Ingi-
björg áttu tvo sonu, Bjarna og
Benedikt. Þau dóu öll í plágunni
síðari, 1494, Ingibjörg fyrst, syn-
irnir svo og hafði þá allur Möðru-
vallaauður fallið í hönd Páls, er
hann dó. En við dauða Páls féll
auður þessi til elztu skilgetinna
sona Gríms hins óskilgetna sonar
Páls, Benedikts og Þorleifs, sam-
kvæmt íslenzkum erfðalögum.
Guðríður, sem líklega hefur ver-
ið næst elzt þeirra dætra Þor-
varðs og Margrétar og bar nafn
móður-móður sinnar, giftist Er-
lendi Erlendssyni frá Kolbeinsstöð
um í Hnappadalssýslu. Að honum
stóðu auðugustu og valdamestu
ættir á Suður- og Suðausturlandi,
Erlendingar og Kolbeinsstaða-
menn, og líklegt sýnist, að til
hans hafi fallið allar Teigseignir í
Fljótshlíð sem arfur eftir foreldra
hans. En með Guðríði fékk hann
Hlíðarenda og þær jarðeignir, er
þar fylgdu, og þar bjuggu þau
Guðríður og margt niðja þeirra.
Er þau Möðruvallahjón, Ingibjörg
og Páll, voru látin, kailaði Erlend-
ur eftir jarðagózi þeirra í umboði
konu sinnar, Guðríðar, og studdi
þá kröfu með „réttarbót,“ „er Há-
kon konungur háleggur hafði gefið
um erfðir fasteigna, en sú réttar-
bót hafði öðlast gildi í Noregi en
ekki íslandi. Urðu um þessa erfða-
kröfu einhver hin hörðustu og
langsóttustu málaferli, sem nokkru
slnnl hafa verið sótt og varin hér
á landi. Hafa mikilvægustu skjöl,
er fram voru lögð í málum þess-
um, varðveitzt, og þess vegna er
meira vitað um þá, er að málun-
um stóðu, en flesta aðra samtíða-
menn hér á landi. Þeim málurn
lauk þannig, að niðjar Grims héldu
Möðruvallaeignum og jarðeign-
um í Eyjafirði, en um þá Hlíðar-
endamenn, niðja Guðríðar og Er-
lends, gerðist mikil saga á Suður-
landi. Börn þeirra Guðríðar og Er-
lends voru Vigfús' hirðstjóri á
Hlíðarenda, og sýslumaður í Rang-
árvallasýslu, Þorvarður lögmaður
á Strönd í Selvogi og sýslumaður
Árnessýslu og Hólmfríður kona
Einars Eyjólfssonar í Stóradal. Af
börnum Vigfúsar urðu sögufræg-
ust Páll sýslumaður á Hlíðarenda
og Anna á Stóruborg, af börnum
Þoi-varður Erlendur lögmaður á
Strönd.
Ragnhildur fékk í hendur eignir
foreldra sinna á Austurlandi, þar
á meðal Eiða, er lengi voru í eigu
niðja hennar. Eiginmaður hennar
Bjarni Marteinsson á Ketilsstöðum
á Völlum var stórauðugur maður
og umsvifamikill. Niðjar þeirra
Ragnhildar tengdust, er fram í
sótti, Ásverjum í Kelduhverfi, og
átti það um sinn þátt í vaxandi
skiptum milli Þingeyinga og Aust-
firðinga.
Hústrú Margrét kemur við nokk
ur forn bréf og gerninga eftir það,
að hún tók við forráðum Möðru-
vallaeigna. Fyrst er þess að geta,
að af máldögum kirkjanna á jörð-
um hennar er það ljóst, að hún
hefur búið kirkjurnar af mestu
prýði. Kirkjuna á Kaupangi endur-
byggði hún eftir bruna, og er í
máldaga þeirra kirkju íöng upp-
talning þeirra gripa, er hún gaf
kirkjunni. f Möðruvallakirkju er
einnig talinn fjöldi veglegra gripa,
er hún hefur gefið, en frægust
gripanna þar er altaristafla, „brík
með alabastrum forgylt.“ Einnig er
talinn mikill fjöldi gripa, er hún
gaf kirkjunni á Hólum í Eyjafirði.
Munu fáar kirkjur hér á landi hafa
verið jafnvel búnar skarti og lista-
verkuim á þeim tíma og þær, er
í hennar umsjá voru.
Þá kemur Margrét við skulda-
skilamál prests eins, Þorsteins
Jónssonar, við ólaf biskup Rögn-
valdsson. Þorsteinn þessi hafði
haft á hendi ráðsmannsstarf Hóla-
kirkju „síðan Gottskálk bískup,
(iþ. e. Gottskálk Kæneksson),
en honum virðist hafa -orðið fé-
fátt er hann skyldi skila af sér.“
„Handlagði hann biskupinum til
fullrar eignar og Hólakirkju“ þrett
án hundruð í jörðinni Hiolti í
Hjaltabakka kirkjusókn og hálfan
Presthvamm í Aðaldal. En auk
þess lofaði Þorsteinn að „lúka bisk
upi innan þrennra tólf mánaða
átján hundruð eftir því sem þeir
yrðu báðir ásáttir. Gaf biskup hon-
um kvitt (og) að auk tíu hundruð
fyrir bæn abbadísarinnar og hús-
trú Margrétar." Er þetta merki-
legast fyrir það, að Ólafur biskup
var allra biskupa ásæknastur í fé
og um !eið féfastur, og segir
ekki annars staðar frá því, rð
hann gefið eftir af skuldum. Er og
til önnur saga er a.n.l. má rekja
til Margrétar um það, hvernig Ól-
afur biskup hélt á skuldaskilamál-
um. Einn af prestum þeim, er
þjónaði kirkjum Margrétar var
Semingur Magnússon. Þetta hefur
eflaust þótt ágætur prestur og
verið í hópi fyrirmanna Eyfirðinga,
því að þegar Eyfirðingar stofnuðu
til heitdags fyrsta dag einmánaðar
1477, gerðist það undir forystu
hans, Brands lögmanns og Einars
ábóta ísleifssonar á Munkaþverá.
Presti þessum hafði Margrét gefið,
— samkvæmt vitnisburði frá 10.
febr. 1492, — jörðina Þórustaði í
Kaupangssveit, eflaust fyrir góða
þjónutsu. Jörð þessa gaf Semingur
prestur síðar Þorláki syni sínum
til kvonarmundar. 27. janúar 1492
nefndi Ólafur biskup Rögnvalds-
son tuttugu presta dóm á Hólum
í Hjaltadal um tvær sakir á hend-
ur Þorláki. Var önnur sökin sú, að
hann hefði leyfislaust höggvið skóg
upp á fjóra hesta á jörðum Hóla-
staðar, Garði (í Fnjóskadal?) og
Barnafelli, en hin, að hann hefði
tekið úr föðurhendi áttatíu hundr-
uð í kvonarmund sinn, en faðir
hans hafði á burt haft úr heilagri
Hólakirkju tvo gullkaleika, er
eigi hefði aftur komið. Dómur
prestanna féll á þá leið um fyrri
sökina, að Þorlákur skyldi fyrir
skógartiöggið sekur þrjátíu mörk-
um (tólf hundruðum), nema hann
gæti leitt tvö vitni að því, að hann
hefði fengið leyfi fyrir skógar-
högginu (sem hann bar, að hann
hefði fengið) og gengi þar að a<ukj
til svardaga um, að hann lieff
eigi höggvið nema á fjóra hest
En um síðari sökina dæmdu pre-
T f M I \ N - SUNNUDAGSBLAÐ
847