Tíminn Sunnudagsblað - 01.10.1967, Blaðsíða 20

latneska orðinu scrofa, sem þýðir
svín, og gríska orðinu eidos, sem
þýðir form eða útlit.
Nú á dögum er kirtlaveiki afar
fá'tíð, þar eð tekizt hefur að út-
rýma nautaberklum að mestu, en
á miðöldum og næstu þrjár aldir
var hún algeng í Evrópu allri.
í Eng'landi, þar sem kirtlaveiki
var óvenju skæð, nefndist hún
„the Kings Evil“ eða „konungs-
böl“. Veifein var kennd við kon-
ung, af því að alþýða manna trúði
þvi statt og stöðugt, að konungor-
inn sem fulltrúi skaparans hér á
jörðu niðri gæti læknað sjúklinga
af veikinni. Þetta „gerði“ Eng-
landskóngur iðulega með því að
fara höndum um andlit hmna
kirtlasjúku. Athöfnin nefndist
„the Kings Touch“ eða „konungs-
snerting“
Enskar frásagnir geta um ,kon-
ungssnertingu" svo snemma sem á
dögum Játvarðs komings, er andað
ist árið 1066. í dagbók nokkurri
frá 1660 er eftirfylgjandi lýsing á
athöfn. þessari, eins og hún fór
fram á ríkisstjórnarárum Karls
annars:
„Hans hátign sat í hásæti í há-
tíðarsalnum, og læknar buðu, að
sjúklingarnir gengju eða væru
bornir fram fyrir konunginn, þar
sem þeir krupu síðan niður. Kon-
ungurinn strauk báðum höndum
um vanga hins sjúka, og samtímis
þuldi skrúðbúinn prestur þessi
orð: „Hann fór um þá höndum,
og hann læknaði þá“.
Þegar konungurinn hafði snert
alla þá, er þess óskuðu, var sjúkl-
ingunum enn boðið að ganga fyrir
hásætið. Þar kraup þá prestur og
hélt á hvítum borðum. Hann rétti
konunginum borðana, einn í einu
og konungurinn lagði borða yfrum
herðaj sérhvers sjúklings. Á með
an þuldi presturinn i sífellu:
„Þetta er ljósgeisli sannleikans,
sem lýsir heiminum11. Því næst var
stutt helgiathöfn, þar sem lesin var
ritningargrein, beðið fyrir sjúkl-
ingunum og þeir blessaðir. Að svo
búnu komu hirðstjóri og bryti inn
í salinn með þvottaskál, vatns-
könnu og þurrku, og konungurinn
þvoði sér um hendur."
Almenningur í Englandi hafði
mikla trú á lækningamætti „kon-
ungssnertingar", og mikilhæfir
læknar mæltu eindregið með
henni. Á fjórtándu öld skrifar
læknir nokkur, að kirtlaveikisjúkl-
ingar skuli reyna „konungssnert-
inigu“, en dugi hún ekki, geti
menn altént drukkið vislublóð eða
borðað dúfnadrit.
Þegar konungur veitti „konungs-
snertingu“, gat aðsókn orðið svo
mikil, að fjölmargir sjúklingar
troðust undir í þrengslunum. Þeg-
ar Karl fyrsti hafði verið tekinn af
lífi og Krómwell komst til valda,
var landið konungskaust, og „kon-
ungssnerting" lagðist niður um
tuttugu ára skeið. Árið 1660 var
Karl annar svo krýndur konung-
ur, og á næstu tuttugu og tveim-
ur árum snart hann rúmlega 100
000 kirtlaveikisjúklinga.
Líflæknir Karls annars, Ríkharð-
ur Wiseman, sem talinn var einna
fremstur iækna í Evrópu og nefnd-
ur er „faðir enskrar læknislist-
ar“, lýsir kirtlaveiki i ritum sín-
um. Þar hyggur hann „konungs-
sn.ertingu“ vera bezta ráðið gegn
sjúkleika þessum, og hann segist
að auki hafa fregnað um fullan
bata kirtlaveikisjúklinga, sem snert
höfðu klæðispjötlur, vættar í blóði
Karls fyrsta eftir aftöku hans ár-
ið 1649.
Frá örófi alda var það trúa
fólks, að blóð þeirra, sem látizt
höfðu með voveiflegum hætti,
byggi yfir miklum lækningakrafti.
Plinius segir til dæmis, að floga-
veikir Rómverjar hafi oftlega
drukkið blóð þeirra skylm-
ingaþræla, sem féllu í hringleika-
húsunum, og þar með fengið bót
meina sinna. Þetta ofboðslega
læknisráð þekktist einnig á Norð-
urlöndum, og allt fram á nítjándu
öld mátti sjá stundum sjúklinga,
sem dreyptu í blóði glæpamanna
að aftökum loknum.
H.C.Andersen segir frá slíku a^-
viki í ævisögu sinni „Mit Livs
Eventyr“, þar sem hann lýsir af-
töku á Skelfiskaeyri (Skelskör) ár-
ið 1823. Þar voru þrír óbótamenn
leiddir til höggs. Ung stúlka, dótt-
ir auðugs bónda, unnusti henna”.
sem myrt hafði bónda fyrir áeggj-
an stúlkunnar, og hjálparmaður
skötuhjúanna, vinnukarl, sem
gjarnan vildi kvænast ekkjunni.
„Allir vildu sjá aftökuna," segir
H.C.Andersen, „og menn voru i
hátíðarskapi. Skólameistari gaf efri
bekkingum leyfi og skipaði okkur
að fara á aftökustaðinn. Okkur
væri góð áminning að sjá dauða-
dómi fullnægt.“ Andersen lýsir af-
tökunni, og heldur svo áfram:
„Þarna voru karl og kona ásamt
flogaveikum syni sínum, og þau
létu hann drekka fulla skál af blóði
úr líkunum. Bersýnilega voru þau
haldin þeirir villutrú, að blóðsop-
inn mundi lækna vesalings dreng-
inn. Þegar hann hafði lokið úr skál-
inni, tóku öll þrjú á rás frá af-
tökustaðnum og hlupu másandi,
unz drengurinn hné örmagna nið-
ur.“
í Frakklandi þótti „konungs-
snerting“ einnig gott ráð við kirtla
veiki og öðrum sjúkdómum, og
hafði svo verið allt frá dögum
Kloðvíks kóngs, en hann andaðist
árið 511. Þessi sérstæða athöfn var
oft lýjandi fyrir konunginn, ekki
hvað sízt, ef hann vaý barn að
aldri. Sagt er um Lúðvík þrett-
ánda, þegar hann hlaut konungs-
tign níu ára, að hann hafi orðið
að snerta 800 kirtlaveikisjúklinga
á einum degi, og skal engan undra,
þótt konungur hafi hnigið niður af
þreytu um kvöldið.
Þegar Lúðvík sextándi var
krýndur árið 1775, snerti hann
2400 sjúklinga, en fengu aðeins
finim þeirrá.fullan bata.
í Frakklandi er síðast getið um
„konungssnertingu“ árið 1824. Þá
fór Karl tíundi höndum um 121
andlit.
Allt fram að sextándu öld verð-
ur saga berklaveikinnar einungis
rakin eftir beinafundum og frá-
sögnum í læknaritum, og fyrir
þennan tíma er hvergi að finna
tölfræðilegar skrár yfir berkla-
sjúklinga. Loks árið 1532 býður
Hinrik áttundi Englandskóngur
(1509—47), að haldin verði skýrsla
um þá, sem fæðast og deyja í rík-
inu. Nokkru síðar var einnig farið
að geta um dánarorsök í skýrslum
þessum, og eru þær sæmileg heim-
ild um sögu berkianna í Englandi
næstu þrjár aldir. Skýrslurnar eru
langt frá því nákvæmar. Þær
nefna aðeins hlutfallstölu þeirra,
sem látizt hafa úr tilteknum sjúk-
dómi, og að auki var algengt, að
menn lugu til um dánarorsök í því
augnamiði að leyna bólusóttartil-
felli. Þá fengu skrásetjarar ríf-
lega þóknun, ef þeir skrifuðu
„tæring“ í staðinn fyrir „bóla“.
Þrátt fyrir þessa annmarka veita
skýrslurnar ómetanlegar upplýsing
ar. Af þeim má lesa til dæmis. að
berklar hafi orðið æ tíðari siúk-
dómur í Englandi. í London árið
1799 önduðust 33% hinna látnu
úr berklum, og ekki fyrr en á
þriðja áratug nítjándu aldar virt-
ist sjúkdómurinn örlítið í rénum.
860
TfUiNN - SUNNUDAGSBLAÐ