Tíminn Sunnudagsblað - 24.03.1968, Blaðsíða 8

Árbók Hlns Islenzka fornleifafélags er vlrSulegt rit,
sem á sér orSið langa sögu. Fyrsta árbókin kom út áriS
1880, og þó aS árbækurnar séu miklum mun færri en
árin, sem síSan eru liSin, er þetta orSiS mikiS safnrit og
harla verSmætf. í seinni tlS hefur árbókin komiS út
hvert ár, myndarlegt rit meS mörgum fróSlegum og
skemmtilegum greinum. SunnudagsblaSiS birtir hér
grein úr síSustu árbók aS fengnu leyfi höfundarins,
Halldórs J. Jónssonar safnvarSar, og ritstjórans, dr.
Kristjáns Eldjárns þjóSminjavarSar.
Skopmynd af hundadagakónginum
bauglnn.
sjóræninginn meS geisla-
HALLDÓR J. IÓNSSON:
Myndir af Jörundi
hundadagakóngi
Hinn 30. júlí 1949 keypti Þjóð-
minjasafnið litla andlitsmynd,
10x6,5 cm að stærð, málaða með
olíuiitum. Við það tækifæri gerði
seljandinn, frú Sigríður Holbeck,
svofiellda grein fyrir uppruna
myndarinmar: „Olíumáluð mynd af
Jörgen Jörgensen (1780—1845)
Mynd þessa fé'kik ég ca. 1915 hjá
systursyni hans, Christian Fredr.
Willh. Nees í Kaupmannahófn.
Kvað hann myndina vera eftir móð
urbróður sinn sjálfan og hefði
hann málað hana fyrir frarnan lít-
inn spegil, þegar hann var nýkom-
inn frá íslandi, hefði.haan gert
hana svo spaugilega sem hún er,
að því er búning snertir og hár,
máiað hana sem einskonar dýr-
lingsmynd, í hvítum hjúp, með
pálmagrein í hendi og hárið s.em
geisla út frá höfðinu; átti þetta að
tákna sakleysi hans og kærleiks-
þel til íslands, þótt svo hefði far-
ið sem fór fyrir honum i afskipt-
um af stjórnmálaefnum þess. Nees
hafði fengið myndina hjá móður
sinni, Wilhelmine, eða eftir hana
og hafði hún, sagt honum frá því,
þvi, hvernig þessi mynd af bróð-
ur hennar væri til komin“.
Þessi greinargerð Sigríðar er
éina beina heimildin fyrir því, að
málverk þetta sé sjálfsmynd Jörg-
ens Jurgensens, danska ævintýra-
mannsins, sem er kunnari á ís-
landi undir nafninu Jörundur
hundadagakóngur. Rétt er að geta
þess, að faðir Sigríðar, Matthías
Þórðarson Þjóðminjavörður ve-
fengdi aidrei þessa skýringu á upp
runa myndarinnar og hafði jafnan
fyrir satt, að hún væri af Jörundi.
Verður á'lit þessa merka fræði-
manns að teljast þungt á metun-
um, þar sem ætla má, að hann
hafi kunnað góð skil á ferli mynd-
arinnar. Óneitanlega virtist hæpið,
að systursonur Jörundar gæti ver-
ið á lífL-árið 1915, enda kom á
daginn við nánari eftirgrennslan,
að frændsemi Christians Fredr.
Wilh. Nees við Jörund hefur ekki
verið eins náin og Sigríður taldi.
Samkvæmt upplýsingum frá
Bjþrn Fabricius, skjalaverði í
danska ríki&skjalasafninu (í bréfi
tffl þjóðminjavarðar í nóv. 1967),
hefur Wil'helmine Sophie Frede-
rikke, móðir C F. W. Nees, ekki
verið systir Jörundar, heldur bróð-
urdóttir hans. Eftir því sem næst
verður komizt, var hún dóttir
Fritz Júrgensens hirðúrsmiðs, sem
var yngri bróðir Jörundar, f. 1784.
Þetta afsannar auðvitað ekki, að
rétt sé frá skýrt að öðru leyti um
uppruna myndarinnar, þó að efa-
semdir fái nú meira svigrúm en
áður. Samkvæmt vitnisburði Sig-
ríðar hefur Nees sagt, að myndin
væri „eftir móðurbróður sinn“. Nú
vill svo til, að móðurbróðir hans
(og bróðuirsonur Jörundar) var ein-
mitt Fritz Júrgensen, einhver
snjallaisti skopteiknari Danmerkur
á 19. öld. Þetta hlýtur að leiða
200
n M I N N — 8UNNUDAGSBLAÐ