Tíminn Sunnudagsblað - 20.10.1968, Blaðsíða 2

Þfltur í skjdnum
Það var hér einhvern tíma á
dögunum, þegar sólin skein og
sundin brostu og gott var að
sitja stundarkorn á steini og
horfa á Skarðsheiðina, að þei.rri
spurningu.'skaut upp í huga
minum, hverju þorri fóiks
myndi svara, ef það væri beð-
ið að nafngreina þá íslendinga
núlifandi, er það t eldi mest
stórmenni á sviði lista og menn
ingar: Bezta söguskáidið, snjall
asta ijóðskáldið, frábærasta mál
arann, tóniistarmanninn, sem
hæst ber, fremsta myndhöggv-
arann, röggsamasta kennimann-
inn, heilladrýgsta skólamann
inn, afburðamanninn á sviði ís-
lenzkra fræða og þann, sem
mestum töfrum réði í stil og
máii. Ég nennti þó ekki að velta
þessu lengi fyrir mér, því him-
inninn var svo blár og sjórinn
svo sléttur.
Seinna datt mér þetta i hug
á ný, og þá fór ég að leita að
svörum við þessu, svona við
sjálfum mér. Sum svörin virt-
ust mér iiggja svo í augum uppi
að varla kæmi til greina nema
einn maður. í öðrum tilvikum
var líklegt, að margir nefndu
nöfn tveggja eða > þriggja
manna, jafnvel fjögurra, þótt
vafalaust kæmi einn flestum,
og kannski langflestum, fyrst í
hug. Loks voru spurningar, þar
sem svörin gátu farið meira á
dreif . Ef e innig hefði verið
spu-rt um svipmesta stjórnmáia
manninn, voru næsta sundur-
lei-t svör líkleg, lituð af fiokks-
legri fyigispekt, en þó ekki
fjarri lagi, að einnig þar hefði
mörgum sýnzt hið sama, tí
spurningunni hefði átt að svara
síðastliðinn vetur meðan sá var
á lífi, er gustur stóð af meðan
var og hét.
Ég krotaði á blað nöfn þeirra,
er ég vænti, að helzt yröu
nefndir og reyndi aö vera sam-
vizkusamur. Ég get auðvitað
ekki svarið fyrir, að þau hiafi
ekki í einihverju boiið keim af
einkaskoðunum mínum, þó að
ég vildi fara sem næst því, er
mér famnst, að þorri manna
myndi svara. En auðvitað hafði
ég þair ekki við/annað að styðj-
ast en hyggju mína.
Að lokum þóttist ég nógu
lengi hafa reynt að setja mig í
fótspor annarra og fór að virða
betur fyrir mér nöfnin. Þá
gerði ég dálitla uppgötvun, og
var ekki laust við, að mér
hnykkti við: Þetta voru undan-
tekningarlaust rosknir menn,
langfiestir aldraðir, sumir há-
aldraðir, — ekki nema svo sem
tveir, sem heitið gátu á miðj-
um aldri.
Ég fór á ný yfir niðurstöður
mínar, velti vöngum yfir ein-
staka nafni, leitaði að öðrum,
sem til greina kynnu að geta
komið, en gat ekki með góðri
samvizku gert neina breytingu,
sem máli skipti. Ég spurði slálf-
an mig, hvort það gæti hugs-
azt, að ég og samtíð mín hefði
blindazt svo af sífelldum og
margendurteknu lofi og viður-
kenningarorðum, sem faUið
höfðu þessum aldurhnignu
mönnum i skaut, vissulega höf-
uðkempum, að yngri menn,
sem þó stæðu þeim í rauninni
jafníætis, yrðu fyrir þær sakir
að hafast við í skugganum fram
á efri ár, að þeir kynnu ioks,
er gömiu mennirnir væru falln-
ir í valinn, að öðlast réttmæta
viðurkenningu.
Mér hugkvæmdist ekki i bíli
nema eitt ráð til þess að leit-
ast við aö sannprófa þetta. Ég
reyndi að gíeyma því, aö nú ár-
ið 1968 — hugsa mér ég sæti
yfir þessu skrítna viðfangsefni
árið 1950, eða jafnvel árið 1940,
og leitaðist við að þurrka allt
út, er síðan hafði gerzt. Þá
komu auðvitað í leikinn mfcnn,
sem nú eru látnir. Sigurður
skólameistari hefði þá líklega
orðið efstur á blaði skólamanna.
og Magnús Ásgeirsson, ef þýð-
endur hefðu verið með í leikn-
um. Ásgiimur Jónsspn, Einar
frá Galtafelli og Daivið frá
Fagraskógi keppt til úrslita. En
hefði ekki samt sem áður sömu
nöfnin raðast í efstu sætin, þá
og nú: Kjarval, Halldór Lax-
ness, Sigurður Nordal, Páll?
Þeirra vegna, sem elztir eru að
árum ,hefði jafnvel mátt fara
mun lengra aftur í tímann:
Mönnum blandaðist ekki hugur
um, hvað þeir voru.
Aifburðamaðurinn verður
það ekki fyrst á efri hluta ævi
sinnar. Hann ryður sér braut
til viðurkenningar í blóma lífs-
ins, í andstöðu við samfélag sitt,
ef því er að skipta, yfirstígur
tregðu, óvild og jafnvel hatur.
Sá, sem ekki skipar sér í röð af-
burðamanna eða sýniir á sér
þeinra mót á fyrri hluta ævi,
gerir það tæplega síðar.
Þetta er kannski ekki alveg
algild niðurstaða. Samt er hún
dapurleg fyrir þá kynslóð, sem
nú er á miðjum aldri. Engar lák-
ur eru til annars en hún sé
fædd með jafngóða erfðaeigin-
leika og hin eldri. Það hljóta
því einhver ósköpin að hafa
lagzt á sálina í þeim, sem fædd-
ust úr því ofurlítið kom fram á
tuttugustu öldina. Annarrar
skýringar er tæpast völ. Enn er
svo ekki komið fram, hvort
þessi firn hafa einnig gengið yf-
ir þá, sem of ungir eru til þess,
að þeim hafi unnizt tími til þess
að sýna, hvað í þeim býr. Eða
öllu heldur, hvernig þeim nýt-
ist það, sem í þeim leynist.
En nú vilja menn ef til vill
vefengja þetta allt og telja það
tóma markleýsu. Þá geta menn
gert tilraunina sjálfir, hver fyr-
ir sig. Væri þá vel, ef þeir
gætu komizt að annanri niður-
stöðu með sannfærandi hætti.
Athugasemd: Um síðustu helgi
kom hrafn á skjáinn hjá okkur
og ruglaði okkur svo í ríminu,
að Reykjavíknrbær var sagður
hafa keypt Viðeyjairstofu. En
það er ríkið.
J.H.
818
' f « l S « - SUMNUDAGSBLAÐ