Tíminn Sunnudagsblað - 09.02.1969, Blaðsíða 6

Við brúna á Blautukvísl á Mýrdalssandi. Ljósm: PáM Jónsson.
glöggum skrifuðum frásögnum og
jarðfræðilegum heimildum. Hann
nefnir þó ekki að gosið hafi árið
1000, en fyrsta hlaupið, sem sögu-
leg vissa er fyrir að farið hafi nið-
ur Mýrdalssand, mun hafa orðið
laust fyrir árið 1179, sbr. grein
Sigurðar.
Eitt þeirra Kötlugosa, sem
óglögglegar heimildir eru um, er
gos það, sem olli svonefndu
„Sturluhlaupi" árið 1311. Um það
segir m.a.: „að tók af alla byggð-
ina, sem eftir var á Mýrdalssandi.
Það svæði var kailað Lágeyjar
hverfi“. „Um voirið var farið að
leita, þar sem bæirnir höfðu stað-
ið, því að hlaupið hafði svo ger
samlega sópað burtu bæjum, hús-
um, engjum og högum, mönnum
og öllum fénaði, að það sást ekki
að þar hefði nokkurntíma byggð
verið, heldur eintóm eyðimörk,
hulin sandi og vikri, marga faðma
djúpt niður“.
í eldriti Markúsar Loftsonar
segir svo: ,„En til ársins 1311 var
sjórinn upp undir Hjörleifshöfða
að framan og svo 'be!nt út í Skip-
helli. — Landnáma segir, að fjörð-
ur hafi verið inn með Höfðanum
að vestan“.
í eldritinu er þetta haft eftir
þeim Þórði Þorleifssyni og Erlendi
Gunnarssyni klausturhöldurum að
Kirkjubæjar- og Þykkvabæjar-
klaustrum. Þessi ummæli eru þó
ekki í frásögn þeirra, eins og hún
er prentuð í Safni til sögu íslands
(I. bindi) og auk þess ekki í prent
uðum útgáfum af Landnámu, en
þar segir: „var þar þá fjörður og
horfði botninn inn að höfðanum11
(íslendingasagnaútgáfan, Reykja
vík 1946).
Landnáma er til í ýmsum gerð-
um og líkt mun um firásögn þeirra
Þórðar og Erlendar, sbr. Safn
til sögu Islands. Ekki ©r útilokað,
að þeir Þórður og Erlendur hafi
séð einhverja þá gerð Landnámu,
þar sem orðin voru eins og þau
eru tilfærð í Eldritinu, og að Mark-
ús Loftsson, sem safnaði í og ritaði
Elddtið, hafi fengið í hendur af-
rit af frásögn þeirra, þar sem um-
ræddair setningar stóðu.
Mér virðist einkeitnilega að orði
komizt í Landnámu, að taka fram
hvert „botninn horfði“. Og auk
þess virðist mér ekki fá staðizt, að
fjörðurinn hafi verið sunnan við
höfðann.
Ef gert væri ráð fyrir, að fjörð-
urinn hefði myndazt við Kötlu
hlaup, sem borið hefði fram tanga
sitt hvoru megin við höfðann, og
ef við svo einnig göngum út frá
því, að skógivaxið hafi verið um-
hverfis höfðann, sbr. Land
námu, þá má sjá, að slíkt getur
ekki farið saman. Mýrdalssandur,
eins og hann er nú, myndi seint
sjálfvaxinn skógi og tæki það lík-
lega fremur árþúsundir en aldir,
sbr. Sólheimasand. Löngu áður
en að því kæmi myndi hafið vera
búið að sandfylla fjörðinn eða þó
líklega fremur að bera burt „tang-
ana“, svo að þeirra sæi hvergi
stað. Ef fjörður var fyrir sunnan
höfðann, þá hljóta klappir að hafa
verið umhverfis hann, og ættu
þær þá að vera þar enn, en ólík-
legt virðist það.
Hafi fjörðurinn verið vestan
höfðans, þá kemur í sama stað
niður. Ekkert Kötluhlaup sem
kunnugt er um, er svo smátt, að
það hefði ekki nægt, til þess að
sandfylla slíkan fjörð. Þess vegna
verður að álykta, að mjög langur
tími hafi liðið frá því, að Kötlu-
hlaup fór sðast niður Mýrdals
sand fyrir landnámsöld.
Landnáma er að vísu ekki sam-
tíma heimild og sumt, sem segir
um „Sturluhlaup“, er furðusögn
lkara. En jafnvel þótt eitthvað
102
T í M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ