Tíminn Sunnudagsblað - 09.02.1969, Blaðsíða 8

virtist vatnið heldur fjara heima
Tjið bæi“.
Daginn eftir var svo um að lit-
ast Söndum: „Hrannarhólar á
víð og dreif, svo að mannhæðum
skipti á hæð, hitt mestallt sand-
leirur, að undanteknum smáblett-
um“.
Af hæð jakahranna má nokkuð
ráða um hlaupdýptina og með
samanburði á timasetningum í frá-
sögnum af hlaupinu mætti ef til
vill fara nærri um hlauphraðann
og fcímalengdina, sem hlaupið var
að renna. Er því líklega unnt að
gera sér allnána grein fyrir hlaup-
magninu, sem fór um Kúðafljót og
Álftaver. En þótt sá hluti hlaups-
ins, sem fór niður austan Hafurs-
eyjar væri mikill, v’ar hinn, sem
fór vestan við Hafursey, efalaust
margfalt meiri.
Kjartan L. Markusson í Hjör-
leifshöfða varð gossins var klukk-
an 3 eftir hádegi og tæpurn hálf
tíma síðar heyrði hann til hlaups-
jns austan við höfðann. Gekk hann
þá upp á höfðann.
Hlaupið ruddist fram með ógur-
legum hraða og bar með sér ó-
, grynni jaka, sem sumir voiru feiki-
stórir. Stóðu þeir margir fastir,
þegar fram kóm á sandinn og vatn
' íð dreifðist. Var ísinn svo mikill,
®ð ekki sást í vatnið sjálft, nema
þar sem stórsbraumar náðu fram-
rás.
„Klukkan 5 eftir hádegi óx flóð-
ið geysi mikið. Kom þá fram á
millí Hafurseyjar og Selfjalls svo
mikið íshrúgald, að iíkast var sem
þar brunuðu fram heilar heiðar
snævi þaktar“. Fióðið ruddist með
allri fullorku sinni á þverhníptah
hamravegg við suðvesturhorn höfð
ans og urðu af því geysimikil boða-
föll. „Jakar molnuðu í smátt, er
þeir skuilu á berginu, en vatn og
ísmolar þyrluðust hátt í loft“.
Ekkert hié varð á flóðinu það,
sem eftir var dagsins, en daginn
eftir var flóðið hætt.
„Þann stutta ttma, sem flóðið
hafði runnið, hafði ströndin færzt
fram til miidlla muna. Einkum
fram undan mynni Múlakvslar og
nokkru austan við hana á fjöruna
á Höfðabrekku og Hjörleiíshöfða.
Að líkindum gefur þessi uppfyll-
ing bezta hugmynd um, hve fram-
burður flóðsins hefuir verið mikill.
Því þar sem togarar voru stund-
um að veiðum áður, er nú svart-
ur sandur. Og þessi breytjng varð
öll á fáum kluíkkustundum".
Eftir fyrsta gosdaginn kom ekki
hlaup austan Hafurseyjar. En mik-
ið vatn otg þó misjafnlega mikið
iiélt áfram að renna vestan Hafurs-
eyjar til og með 28. október. Tal-
ið er að gosinu hafi lokið 4. nóv-
ember. Fyrst um morguninn þann
dag sáust úr Á'lftaveri öriítil ský
læðast upp úr gígnum, en síðan
alls ekki neitt. Var þá bjart og lébt
yfir jöklinum. En nálega hálfum
mánuði síðar kom afarmikið vatns-
hlaup með talsverðum jakaburðd
vestan við Hafursey.
Af frásögn Kjartans L. Markús-
sonar verður lí-tið ráðið um hlaup-
hraðann og hlaupdýptina við Hjör-
leifshöfða, en augljóst er þó, að
hvort tveggja hefur verið mikið.
Um jakana, sem komu með
hlaupinu fram á vestursandinn
segir: „Þeir voru frá 20 metrum
upp að 60 metrar á hæð“. Og sið-
an er bætt við neðanmáls: „Sum-
um kann að þykja ótrúleg hæð
jakanna, en einn stærsti jakinn var
mældur og var hann 40 faðmar á
hæð, svo að menn sjá, að hér er
engar ýkjur farið með“. Það er nú
svo, að erfitt virðist að ýkja um
aðfarir Kötlu og þó geta jafnvel
kunnugir efazt.
20. október fóru menn frá Vík
inn að jökli og gengu á Vatnsrás-
arhöfuð. Vestan þess er Remund
argil og þar fyrdr vestan og sunn-
an Vestureggjar (347 metrar yf
ir sjó, ónefnt, en með hæðartölu
á korti). Hlaupdýptin vdð Vestur-
eggjar virtist þeim hafa verið 60—
70 metrar.
Við Vatnsrásarhöfuð hafðd mynd
azt gljú'fur í jökulinn. „Mun
gljúfurdalur þessi vera allt að 2
kdlómetrar á dengd og hálfur kíló-
metri á breidd. Lykja um hann
snarbrattir jökulhamrar að austan
og eins fyrir botni að norðan. Kem
ur þar undan jökulrótunum allt
það vatnsmegin, sem síðan flæðir
yfdr Mýrdalssand vestanveröan“.
Aðrir menn munu hafa gengið
á Vatnsrásarhöfuð 4 dögum áður.
Gd.sli Sveinsson segdr svo frá eftir
þeim: „Lengd sprungunnar í átt
til sjávar gizkuðu þeir á að væri
800—1000 faðmar, breidd 200—
300 faðmar. Var sem standberg
myndað í jökulinn, þar sem
sprengzt hafði frá, og eigi minna
en 80 íaðmar á hæð. Þar undan
rann nú vatnsflóð, og var sem
kærni upp úx sandinum“.
Þetta gefur til kynna, hvérsu
stórk'ftstlegt Mauþlð var, en eí t-il
vill mætti með ítarlegri hefenMd-
arrannsókn og viðtölum við þá>
sem eftir lifa af þeim, sem sáii>
fá gleggri mynd þar af.
Pálmi Hannesson áætlaði, að há-
marksrennsli í Kötluhlaupinu 1918
gæti hafa nurnið milii þrjú og f jög-
ur hundruð þúsund rúmmetra á
sekúndu (Náttúrufræðingurinn
1934). .
Sigurður Þórarinsson telur áætl
un Pálma liklega eitthvað — en þó
ekki endilega mjög mikið — of
háa. Mikill hluti hlaupsins var jak*
ar og íshroði, og telur Sigurður
sennilegt, að vatnið (að ísnum frá-
dregnum) hafi náð áð mdnsta kosti
100.000 rúmmetrum á sekúndu,
þegar það var í hámarki. Er það
urn það bil jafnt og rennsli Ama-
zónfljótsins eða tvöfalt meira en
Skeiðarárhlaup í hámarki.
Sigurjón Rist telur, að hámarke-
rennsli í vatnsflóðinu, sem kom i
Múlakvísl úr Mýrdalsjökli vorið
1955, hafi verdð náiægt 2.500 rúm-
metrar á sekúndu. Sigurjón segip,
að vatnsborðshækkunin norðan
Selfjalls (við Múlakvíslarbrúna,
sem þá tók af) hafi verið 6,65
mebrar og að rúmanál ketilsiganna,
sem þá mynduðust i jöklinum,
hafi numið um 28 gl. eða
28.000.000 rúmmebrum. Til sam-
anburðar er áður sagt um hlaup-
dýptina, 60—70 nietrár, við Vest-
ureggjar í Kötluhlaupinu 1918, þa'ð
er um tífalt meiri en 1955 við
Múlakvísiarbrúna, sem var um 2
klómetrum fjær jökljnum en Vest
ureggjar eru.
í raun réttri er að'eins með hug-
aróruæ eða stjarnfræðilegum hugs
anahætti unnt að gera sér grein
fyrir, hversu stórkostlegt Kötlu-
hlaupið 1918 var. Mörgum þóttl
rnikið um vatnsflóðið, sem kom 1
Elliðaárnar siðast liðinn vetur. En
hver getur hugsað ser, hvernig
umhorfis hefði orðið i Reykjavík.
ef vatnið liefði verdð um 1.000
metra breitt og 40—50 metra
djúpt við Lækjarbotna, líkt og
Kötluhlaup vestan Hafurseyjar.
Kötluhiaupið 1918 var þó ekki
einsdæmi. Hlaupin 1860 og 1823
hafa ef til vill verið eitthvað minnd,
en líklega hafa að minnsta kostí
þrjú næstu hlaup þar á undan ver-
ið mun meiri en hlaupið var 1918.
Til dæmis er um hlaupið 1721
saigt, að þá hafd sjógangur brotið
hjalia i Vestmannaeyjum og sjóip
gengið upp á iand í Þoriákslhöfn.
Prsmhald í 114. t<SSSii».
104
TÍ H 1 N N - SUNNUDA6SBLAÐ