Tíminn Sunnudagsblað - 16.02.1969, Blaðsíða 5

Á Mýrdalssandi. Ljósmynd: Páll Jónsson.
hjá Mælifelli, ætti að vera auðveld-
ara að afla upplýsinga þar um.
Spyrja má líka, hvort í hlaup-
inu 1955 hafi verið um að ræða
regn- o.g Teysingarvatn, sem safnazt
hafði fyrir í jöklinum á löngum
tímaf mörgum árum?) eða varð
kannski eldgos undir jöklinum,
sem ekkj náði að brjótast upp? Og
má þá spyrja, hvort það geti far-
ið saman, að gosið hafi nægt til
þess að bræða jökulinn, en verið
þó ekki aflmeira en svo, að það
náði ekki að brjótast upp, enda
þótt 80 metra þykku fargi af vatni
og jökli væri af .því létt? Spyrja
má enn, hvernig á því stóð, að
jökullinn skyldi ekki tæma sig bet-
ur. út því að vatnið náði framrás
á annað borð? Þannig má halda
áfram að spyrja langa hríð og vek-
ur ein spurning aðra.
Það er svo ótalmargt, sem við
ekki vitum um Kötlu og Kötlu-
gjá. En víkjum svo aftur að því,
sem Guðmundur Kjartansson sagði
um stapakenninguna og Surtsey.
„Samkvæmt þessari skýringu
Trausta (Einarssonar á myndun
jbólstrabergs), sem mór virðist
mjög aðgengileg, má ætla, að sú
bergkvika, sem kemur upp í vatni
(syó eða jökli), geti aðeins í næg-
um þrýstingi — það er neðan
vissra dýptarmarka — orðið að
bólstrabergi, en springi í gosmöl
ofar í vatninu. Freistandi er að
ætla, að þessi dýptarmörk liggi
nærri eða séu jafnvel söm hinu
mesta dýpi, sem eldgos vfirleitt
geta hafið sig af upp úr sjó, ég
myndi gizka á 20—30 metra dýpi.
(Auðkennt hér). Á það má minna,
að á 30 metra dýpi í vatni ríkir
ferfalt meiri þrýstingur en við yfir-
borð. og þar niðri taka gasbólur
með sama gasmagni ferfalt minna
rúm en uppi.“
Áður í erindi sínu var_ Guð-
mundur búinn að segja: „Á fjór-
um stöðum, þar sem nú er Surtsey
eða grynningar við liana, hafa neð-
ansjávargos (í orðsins þrengstu
merkingu) hlaðið krappa gúla upp
af hafsbotni á allt að 130 metra
dýpi. Á engum þessara staða kom
gos upp úr sjó fyrr en toppur
gúlsins, méð gosopinu, var mjög
farinn að nálgast sjávarborð og
dýpi á honum naumast orðið meira
en eitthvað um 20 metrar.“
Og enn sagði Guðmundur:
„Surtseyjargosið er almennt talið
hefjast að morgni 14. nóvember
1963. Víst er, að þann morgun
kom það fyrst upp úr sjó. En hitt
má telja vist, að bergkvika var
þar tekin að streyma upp úr hafs-
botninum að minnsta kosti nokkr-
um dögum, ef ekki vikum áður.“
Ef við svo berum saman það, sem
Guðmundur sagði annars vegar og
það. sem við vitum um Kötlu hins
vegar, samanber áður sagt, þá kem-
ur í Ijós, að með beinni frásögn er
hægt að útskýra það, sem gerist
eða nánar tiltekið hlýtur að gerast
i Mýrdalsjökli áður en Kötluhlaup
hefjast. Bergkvikan bræðir jökui-
inn að neðan frá og gúll úr gos-
efnurn (bólstrabergi?) „vex upp í
hvelfinguna, sem þannig myndast,
fulla af vatni,1' samanber Guð-
mund. Trúlega tekur þetta nokkr-
ar vi'kur fremur en fáa daga, sam*
anber allt það jarðefnamagn, sem
Kötluhlaup bera frarn þegar á
fyrsta degi. En hvort -sem tíminn
er lengri eða skemmri, þá er eitt
vist, að jökullinn er nógu þéttur
(ósprunginn), til þess að veita að-
hald nógu veT og lengi, til þess
að vatn geti safnazt fyrir í hin
stórfelTdu Kötluhlaup.
Sigurður Þórarinsson mun hafa
bent á þann möguleika um Gríms-
vatnagos, að það sé ekki gosíð, sem
hlaupinu valdi, heldur sé það
hTáupið, sem komi gosinu af stað.
T í M I N N — SUNNUDAGSBLAO
125